Vào ngày 1/2 âm lịch hằng năm người dân thôn Thiều Xá, xã Cầu Lộc, huyện Hậu Lộc, Thanh Hoá lại tổ chức ăn lại Tết để tưởng nhớ một vị anh hùng có công đánh giặc.
Rước kiệu
Chúng tôi về xã Cầu Lộc vào sáng ngày 1/2 âm lịch. Từ trung tâm xã vào tới thôn Thiều Xá, hàng ngàn người dân kéo nhau về đền thờ của ngài Lê Phúc Đồng, một vị anh hùng được nhà vua giao cho sứ mệnh chống giặc ngoại xâm thế kỷ thứ XV để tổ chức ăn tết lại để tưởng nhớ đến vị anh hùng này.
Mỗi hộ dân trong làng đều làm bánh dày, thịt gà, cua, cá… thờ cúng như một cái Tết Nguyên đán thực thụ. Dọc các tuyến đường làng, cờ hoa giăng khắp nơi. Trẻ con được mặc áo mới, người người đi “xông” nhà nhau và họ mời nhau chén rượu đầu xuân.
Sau nghi thức lễ, người dân trong làng sẽ tham gia phần hội với nhiều trò chơi dân gian truyền thống như: bóng chuyền, kéo co, nấu xôi làm bánh dày…
Ngày tết lại của người dân thôn Thiều Xá chỉ diễn ra trong một ngày nhưng theo chị Nguyễn Thị Hoa, một người dân ở đây, cho biết họ đã phải chuẩn bị đồ đạc, gà, ngan từ trước đó cả tháng. “Quan niệm của làng, ăn Tết lại bao giờ cũng tổ chức to hơn Tết Nguyên đán”, chị Hoa cho biết.
Trước đây, ngày tết lại ăn to lắm, nhà nhà mổ lợn. Người ta quan niệm rằng, ngày tết này mà không mổ lợn là không thành kính với bền trên. Nhà có điều kiện thì mổ một con, nhà không có thì ba, bốn hộ chung nhau một con lợn. Ngoài thịt lợn, tết lại của người dân thôn Thiều Xá không thể thiếu được cá, cua. Người ta cho rằng, cá, cua mới là món ăn dân dã nuôi sống dân làng. Tuy nhiên, theo người dân ở đây thì ăn tết lại không còn vui như trước nữa. Do đời sống của người dân được nâng lên, giờ rất ít nhà mổ lợn. Phần lớn là gà, xôi, bánh dày, hoa quả… đặt lên bàn thờ.
Đồ xôi để làm bánh dày
Ông Nguyễn Tiến Năng (83 tuổi) cho biết, tục ăn tết lại xuất phát từ giai thoại, xưa có vị anh hùng Lê Phúc Đồng, người thôn Thiều Xá, xã Cầu Lộc là người tài năng, đức độ theo vua Lê đi đánh giặc ở phương Bắc.
Trận đánh đầu tiên là vào 26 tháng Chạp. Sau khi thắng trận, ông trở về người dân làng Thiều Xá vui mừng ca hát, ông lại cho mở chợ Thiều và phiên chợ này mỗi năm chỉ họp một lần để ghi nhớ chiến công đầu của mình. Phiên chợ Thiều cũng đặc trưng như ngày ăn tết lại. Mỗi năm chỉ tổ chức một ngày, người dân khắp nơi đổ về mua sắm và nó cũng thể hiện sự linh thiêng như chợ Viềng (Nam Định).
Lúc bấy giờ quân giặc mở rộng xâm lược, nhà vua cử tướng Lê Phúc Đồng đi trấn ải vùng biên cương. Chiến tranh diễn ra liên miên nên hàng mấy năm ông không về quê ăn tết. Có một lần trở về quê thì vào mãi cuối tháng Giêng, vì vậy ông lại tổ chức cho dân làng ăn tết lại vào ngày 1/2 âm lịch. Ông còn tổ chức cho dân làng làm các loại bánh chưng, bánh dày để tế trời đất cầu mong sự yên bình cho dân làng và thanh bình cho đất nước.
Sau khi ăn tết xong, tướng Lê Phúc Đồng cùng những thuộc hạ của mình lại lên đường đi đánh giặc. Trận thuỷ chiến trên sông Mã, do nước sông chảy xiết, cộng mưa to, gió lớn nên thuyền lật, ông và một số binh lính đã chết. Từ đó người dân lập đền thờ ông và hằng năm cứ đến ngày giỗ tết thường sắm lễ cầu nguyện, ăn tết lại.
Trong ngày ăn tết lại còn có tục “cỗ chạy”. Theo giải thích của ông Năng thì tục cỗ chạy cũng có từ xưa. Thời ông lớn lên đã thấy có nó. Cỗ chạy hình thức như một cái lễ “xí chỗ”. Vào ngày này, con trai và con gái yêu nhau, bắt buộc con trai phải có một cái lễ gồm gà luộc, hoa quả, bánh dày… thành một mâm mang sang nhà con gái.
Theo phong tục, khi hai người đã xác định yêu thương, đến với nhau trong ngày này, con trai mang “lễ” sang nhà con gái thì bố mẹ hai bên không được từ chối. Dù bố mẹ người con gái này không thích con trai kia cũng phải ngậm ngùi nhận lễ.
