Thợ quặng ở đây luôn phải đối mặt với nguy cơ sập hầm
“Các anh không lên 1-2 năm trước, lúc đó nạn “quặng lậu” hoành hành mới dữ, chứ nay cơ bản hết rồi”, Chủ tịch UBND xã Tràng Đà, TX Tuyên Quang (Tuyên Quang) Đoàn Ngọc Thanh cho biết. Dù không còn “cực thịnh”, nhưng đội quân mót quặng núi Dùm vẫn khá đông đúc.
>> Đào cả làng lên lấy quặng
>> Bắc Kạn - ''vàng tặc'' náo loạn
I. Ngồi nhậu với Tùng, xe ôm thâm niêm 3 năm tại chân núi Dùm, xã Tràng Đà, nơi “phát tích” mỏ quặng kẽm và chì nơi đây, tôi đã cố gắng thuyết phục anh chở đi theo đội quân chở quặng thuê, nhưng Tùng từ chối. Theo Tùng, nếu chở tôi, thì ngày hôm đó cũng như nhiều ngày sauâTnh sẽ “mất mối làm ăn”, vì “thằng khác ngay lập tức thế chỗ để chở quặng".
Tùng cho biết: Quặng chì kẽm thô chỉ cần ra khỏi địa bàn tỉnh Tuyên Quang đã chắc thắng, bởi cơ quan chức năng ở các tỉnh khác họ chẳng quan tâm gì đến giá trị cũng như giấy tờ của quặng, thậm chí không biết là quặng chì kẽm nên khi kiểm tra xe, chỉ xem qua giấy tờ xe, và chủ xe phải hiểu ý chấp hành “luật” là xong. Chính vì vậy, hàng ngày quặng chì kẽm vẫn được chở đi khỏi Tuyên Quang bằng đủ loại phương tiện, chủ quặng thu được những món lợi khổng lồ. Theo Tùng thì hắn và các “đồng nghiệp” thường chở thẳng quặng xuống tập kết tại huyện Đoan Hùng (Phú Thọ), sau đó quặng sẽ lên ôtô tải đi tiếp.
Từ đầu năm 2007 đến nay, giá quặng chì kẽm thô tại núi Dùm bỗng dưng lên giá, trung bình 1kg quặng bán ngay tại chân núi có giá từ 10- 12.000 đồng/kg, nếu chuyển vượt khỏi địa bàn tỉnh thì giá trị sẽ cao hơn nhiều và chuyển đến các tỉnh: Bắc Giang, Hải Phòng, Quảng Ninh thì cao hơn nữa, từ 18- 19.000 đồng/kg. Một chuyến xe gắn máy chở khoảng 70kg quặng chì kẽm thô đi khoảng 10- 15km, khi mọi việc đã trót lọt, người buôn lậu sẽ lãi 150- 200 nghìn đồng.
Giá quặng chì kẽm lên cao, các thủ đoạn khai thác, vận chuyển quặng ra khỏi TX Tuyên Quang cũng tinh thông hơn, trước đây buôn lậu quặng ra khỏi địa bàn này bằng xe ôtô tải, sau khi Chỉ thị số 10 của Thủ tướng Chính phủ về việc cấm xuất quặng thô qua biên giới có hiệu lực, các cấp chính quyền đã vào cuộc truy quét thì bọn buôn lậu chuyển sang dùng xe khách để chở quặng lậu.
Khi các tài xế xe tải tại Tuyên Quang không dám chở quặng chì kẽm vì sợ bị phạt nặng, các tay buôn lậu chuyển sang buôn lậu theo hình thức nhỏ lẻ nhưng tích cực theo kiểu “kiến tha lâu đầy tổ”. Thế là hàng loạt xe gắn máy phân khối lớn cũ nát đã được buôn lậu huy động vào cuộc, xe máy luồn lách khắp các hang cùng, ngõ hẻm để né tránh sự kiểm tra, kiểm soát và hoạt động 24/24 giờ. Những điểm tập kết quặng thô cũng chia ra nhỏ hơn, chỉ khoảng vài tạ hoặc khoảng 1 tấn/điểm, nơi cất quặng được nguỵ trang rất khéo.
II. Ngược từ thị trấn Tuyên Quang, tôi vượt gần 10 cây số băng đường rừng để đến được “ruộng” quặng, nơi hành nghề của những người mót quặng lậu. Gọi họ như thế bởi mấy năm trở lại đây, Sở TN- MT Tuyên Quang đã ra thông báo cấm khai thác quặng trái phép khi chưa có sự đồng ý của các cơ quan chức năng. Hành trang của họ chỉ là những chiếc cuốc, chiếc dao, những bao bì và cả những gói mỳ tôm, lương khô, nước uống, chiếc võng để ngả lưng giữa rừng sâu.
Anh Cường, một thợ quặng lâu năm, cho hay thời điểm này còn đỡ chứ vào mùa mưa kéo dài, đường trơn, gió rét, mưa rừng muỗi vắt đáng sợ hơn cả. Gần 3 năm mót quặng lậu, anh Phùng cũng rút được nhiều kinh nghiệm trong nghề. Chúng tôi đi qua những đoạn mương vòng vèo, cong quắt đã được các thợ quặng xới, bới tan nát. Mồ hôi nhễ nhại, anh Thanh, một tay thợ mót quặng có thâm niên cho biết: “Quặng bây giờ khan lắm, xới mãi rồi cũng cạn. Núi Dùm giờ đây hình như sắp…thủng. Ở bên này, chúng tôi đào hầm, khi dừng đào còn nghe thấy cả tiếng xà beng thục vào đá từ phía hầm bên kia núi vọng sang”.
Cả ngày ngâm mình trong bùn nhão, nước bẩn, khắp chân, tay anh Thanh đầy những vết lở loét và sẹo. Đó cũng là tình trạng chung của các tay thợ quặng lậu . Nhiều mối nguy hiểm luôn cận kề họ. Những người thợ quặng vẫn nhớ như in câu chuyện thương tâm xảy ra cách đây chưa lâu: Một vụ sập hầm ở bãi khai thác quặng thuộc tổ 15 làm 3 người thiệt mạng. Ba nạn nhân tên là Hồng (nữ), Nguyễn Văn Long (nam) cùng ở xóm 14, xã Tràng Đà và Quang (nam) ở phố Xuân Hoà, phường Minh Xuân, TX Tuyên Quang. Đào mãi, các lực lượng công an và nhân dân địa phương mới lấy được 2 thi thể của Hồng và Quang lên. Còn thi thể của nạn nhân Long bị đá to chèn trong hầm sâu hơn 30 mét.
Trong nước mắt bà Nguyễn Thị T. ở xóm 14, xã Tràng Đà, kể cho tôi nghe về người con trai cả của bà. C, con bà được mệnh danh là “thợ quặng bậc 7/7”, mặc dù không có bằng cấp. Cách đây 2 năm, một ngày đi “mót” quặng, C kiếm 1-2 quả (triệu đồng) là chuyện hết sức bình thường. Tuy nhiên, sau 5 tháng, thấy con trai đi lên mỏ về nhà với thân hình vật vờ, tiều tụy, số tiền bán quặng cũng không được bao nhiêu nữa, bà T. sinh nghi. “Thằng này tôi biết chắc nó nghiện”, bà T. nghẹn ngào. Rồi dằn lòng, bà phải báo công an bắt nó trên đường nó về nhà, khi trong túi còn nửa tép heroin. “Tôi phải cho nó đi tù thì mới mong cai nghiện được, chứ cho vào trại, chục đứa thanh niên ở cái thôn này đi, thì cả chục đứa tái nghiện”, bà T. nói.
Mới đây mà đã gần 2 năm, con bà cũng sắp mãn hạn tù. Bà phấn khởi cho biết, C đã cai được nghiện, và khoảng 30/4 sẽ được về. “Nhưng bảo là yên tâm cũng chưa hẳn, vì nó về, liệu có dứt được cơn không hay lại đi lên núi đào quăng, rồi tái nghiện?”, bà T. tự hỏi. Đếm sơ sơ thì riêng thôn 14 có khoảng 20-30 thanh niên nghiện. Phần lớn chúng đều là người đã từng đi mót quặng.