Hen phế quản phổ biến ở mọi lứa tuổi, nhưng đặc biệt thường gặp vào mùa đông và mùa xuân ở người cao tuổi. Trước nhiều kích thích khác nhau, biểu hiện đặc trưng của bệnh là cơn khó thở với tiếng rít cò cử do co thắt cơ trơn phế quản, phù nề niêm mạc và tăng tiết dịch nhày phế quản.
Đông y cho rằng, hen phế quản thuộc phạm trù “háo suyễn” “đàm ẩm”. Nguyên nhân gây bệnh do ngoại cảm phải ngoại tà bên ngoài, ăn uống tình chí thất thường, làm việc quá sức. Về tạng phủ, do sự thay đổi hoạt động của tạng phế và thận, vì thế tuyên giáng và thận nạp khí, bệnh có liên quan mật thiết với đàm. Bởi đàm là sản vật bệnh lý do tỳ hư không vận hoá thuỷ thấp, thận dương hư không ôn tỳ dương vận hoá thuỷ cốc và không khí hoá được nước, phế khí hư không hoá giáng thông điều thuỷ đạo.
Do vậy lâm sàng thường thấy các hiện tượng đàm nhiều, khó thở ngực đầy tức được biểu hiện trên từng thể như hen thể nhiệt, hen thể hàn. Song biểu hiện bệnh cảnh của từng thể khác nhau nên cách biện chứng trị liệu của Đông y phải dựa trên từng thể để gia phương cho thích hợp theo từng thể.
Thực tế theo y học hiện đại cũng thấy có nhiều nguyên nhân phát sinh ra chứng hen phế quản. Cụ thể như hen dị ứng bởi những kích thích của các tác nhân bên ngoài môi trường như bụi phấn hoa, lông súc vật và thực phẩm… Bệnh thường gặp ở trẻ em và có tính gia đình rõ rệt. Hay trường hợp hen không do dị ứng thường bệnh phát sinh do các vi khuẩn, virut gây nên viêm đường hô hấp mạn tính. Hoặc hen do thuốc mà thường gặp nhất là aspirin.
Tuy nhiên cũng có những trường hợp hen do nghề nghiệp chẳng hạn như người bệnh hít phải những loại bụi, các chất khí hoặc tiếp xúc với các hoá chất kích thích gây ra co thắt phế quản và tăng tiết nhầy phế quản. Dưới đây xin giới thiệu cách trị liệu hen phế quản theo từng thể bệnh mới đạt được công hiệu theo mong muốn.
* Hen thể nhiệt: Thường thấy biểu hiện như hen suyễn gấp, có tiếng khò khè và rít từ trong vang ra, đàm đặc ho khó ra, trong ngực bí, thở mạnh, miệng khát thích uống lạnh, miệng đắng, mặt đỏ, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng nhợtt, mạch hoạt sác.
Dùng phương gồm bạch quả 10 quả (liên vỏ cùng đập), cam thảo 6g, hạnh nhân 8g, tô tử 12g, hoàng cầm 8g, bán hạ 6g, tang bạch bì 10g, khoản đông hoa 10g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần.
* Hen thể hàn: Biểu hiện như thở gấp, có tiêng rên rít vang ra, ngực bí, đờm trong loãng, miệng không khát, thích uống nóng, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch phù hoạt.
Dùng phương gồm Xạ can 10g, tế tân 8g, ma hoàng 12g, ngũ vị tử 6g, bán hạ 6g, tử uyển 8g, đại táo 3 quả, sinh khương 3 lát, khoản đông hoa 10g. Ngày sắc 1 thang, chia 3 lần uống.
