Có mặt tại phòng CNSH của Cty TNHH Long Đỉnh (số J4-J6, CN 11, Tân Bình, TP.HCM) chúng tôi được tận mắt chứng kiến hàng trăm chiếc bình nhựa bịt kín, bên trong chứa những cây lan nhỏ xíu nhưng có nhiều cánh hoa đã nở bung khoe rõ mầu sắc rất đẹp. Chị Lê Thúy Anh, GĐ Cty TNHH Long Đỉnh nhẹ nhàng nhấc một bình nhựa trên kệ xuống phấn khởi khoe: “Đây chỉ là một trong hàng trăm bình lan của Cty chúng tôi đang ứng dụng CNSH di truyền, lai tạo và nhân giống bằng phương pháp cấy mô. Nhưng thật bất ngờ, chúng tôi đã tình cờ phát hiện ra hàng loạt cây lan nhỏ tí xíu trong bình cấy mô đã nở hoa sớm như thế này…”.
Theo quan sát và mô tả của chị Lê Thúy Anh về hiện tượng này, vào khoảng tháng 12/2006, chị bắt đầu cho gieo một đợt hạt mới (loài lan rừng có tên Coelogyne sp), nguồn giống từ rừng miền Đông Nam Bộ. Cũng như nhiều đợt gieo hạt trước, khoảng một tháng tất cả các hạt lan mọc mầm đến nảy chồi non và sau đó được cấy truyền ra hàng loạt các bình khác để dưỡng thành cây con. Nhưng mới đây (ngày 30/8/2007) qua kiểm tra, bất ngờ đã phát hiện ra hàng loạt cây lan cây mô nhỏ xíu đã nở hoa sớm ngay khi còn trong bình dưỡng (in vitro). Như không tin vào mắt mình, chị Anh đã gọi nhiều người đến cùng chứng kiến và lấy mẫu soi trên kính hiển vi phóng lớn. Qua quan sát rõ cây lan nhỏ tí xíu vẫn phát triển bình thường nhưng đã nở hoa lớn, hoàn chỉnh, khoe đủ mầu sắc và nở kéo dài hơn 20 ngày trong điều kiện nuôi cấy. Mọi người khẳng định, lần đầu tiên có hiện tượng lan ra hoa sớm như thế này (chỉ khoảng 8 tháng).
Trao đổi với NNVN, chị Lê Thúy Anh cho biết, Phòng CNSH cấy mô phong lan của Cty TNHH Long Đỉnh được thành lập từ đầu năm 2005. Tại đây chuyên nhân giống các loại lan bằng phương pháp thụ phấn lan bố mẹ (hoặc tự thụ phấn), sau đó lan cho trái chín lấy hạt giống…Hiện nay tại Phòng CNSH của Cty Long Đỉnh đang nghiên cứu, nhân cấy mô với hàng trăm giống lan khác nhau như: Giống Dendrobium (có từ 60-70 giống); Dendrobium mini-DL1; lan Hồ điệp Phaleanopsis (2 giống); lan rừng (Bạch Cầu, Thủy Tiên); Ngọc Điểm…
Tuy nhiên, thông thường sau khi cây lan lớn ra bông, cho thụ phấn khoảng 3-6 tháng mới đậu trái, nhưng cũng có loại lan phải mất cả năm đến vài năm, hoặc thậm chí không đậu trái. Do vậy, quá trình lai, chọn tạo giống lan mới thành công phải tốn rất nhiều thời gian, nhiều công đoạn (nhất là đối với giống lan rừng). Chia sẻ những khó khăn trong công nghệ cấy mô và lai, chọn tạo giống lan, KS. Hoàng Quý Châu - cố vấn kỹ thuật Phòng CNSH, Cty Long Đỉnh cho biết: “Khó khăn nhất đối với chúng tôi là tìm ra quy trình cấy mẫu trong ống nghiệm mà không bị nhiễm khuẩn. Đồng thời nuôi mô phát triển bình thường trong ống nghiệm bịt kín, nghĩa là phải tìm ra điều kiện môi trường, sinh lý thích hợp giống như trong tự nhiên cho lan phát triển…!”.
Tuy nhiên, theo nhận định của KS Châu hiện tượng lan cấy mô ra hoa sớm thật ngẫu nhiên. Trong quá trình nghiên cứu, thử nghiệm chỉ thay đổi một số giải pháp, thông số (từ môi trường CNSH truyền thống) trong phòng cấy mô đã tạo hiệu ứng tốt cho cây phát triển…Và một bất ngờ rất thú vị, chúng tôi đã tìm ra quy trình khiến cây lan nhỏ bé cho ra hoa sớm ngay từ trong bình mô. Hiện tượng này giúp cho các nhà nuôi cấy mô sẽ phỏng đoán sớm được đặc tính hoa của thực vật, nhất là đối với các loài phong lan, bộ gen của chúng thường rất phức tạp. Đồng thời, dễ kiểm tra hình dạng, màu sắc, cấu tạo của hoa ngay từ trong bình mô và kiểm tra sớm được những biến dị độc đáo của thực vật. Từ đó việc tuyển chọn giống có thể tiến hành ngay ở công đoạn này rất hiệu quả, chính xác...
Minh Sáng
