Các hội lễ lớn, các cụ đã tính toán từng “bước đi” rất tài tình từ cổ xưa, cứ dền dứ hò hẹn người ta, với lịch tổ chức rất khoa học: để ai ai cũng được vui hội. Sau Trò Trám ở Phú Thọ, về nghỉ một đêm, lại sắp sửa lên Hội Lim (Bắc Ninh), về ngay để kịp hội Đền Và (Hà Nội); ngược trung du với trọi trâu Hải Lựu (Vĩnh Phúc)…; “mùng 6 tháng 3, ăn cơm với cà đi hội chùa Tây (Tây Phương), quay ra, gặp được hội chùa Thầy danh tiếng đến mức ai không đi đều có cảm giác mình thiệt thòi…
Ảnh minh họa
Không gian của các vị thần linh bị vấy nhiều khi đã bẩn bởi cách tổ chức và quản lý quá nhu nhược của không ít lực lượng hữu trách. Ở chùa Thầy, chỉ cần vờ đon đả đón khách, giới thiệu vài câu (không ai nhờ) trước một cái bản đồ vẽ xanh đỏ treo lên vách (như tấm bảng dạy học), trước bảng là hệ thống bàn khổng lồ xếp toàn lễ vật – thế là các anh trai làng đã xăng xái khênh cho khách một mâm đủ thứ bánh trái, hương đăng, cây lộc…, khách chưa kịp phản ứng gì, đã hét vài trăm nghìn.
Tâm lý thành kính đến chùa, và sợ mất lộc đầu năm, chẳng ai nỡ từ chối mâm lễ của “ban tổ chức”! Nhiều vị khách lễ chùa xong, quay ra tìm lễ để “xin lộc chùa”, thấy mất cả mâm lễ của mình. Ngỏ ý thắc mắc, các anh trai làng ta gãi đầu: thì ông bà cứ khênh bừa một mâm nào cũng được. Mâm nào chẳng thế.
Có người bảo, anh ta đã khênh lễ xuống, xếp vào bàn trưng bày, tiếp tục bán cho khách. Về mở bánh chè lam (đặc sản địa phương) ra, “lễ” đã bị rút ruột kiểu “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” từ bao giờ. Các anh chàng bán hàng, kiêm luôn cả việc cúng khấn thuê cho du khách, các bài khấn như cháo chảy, đọc tông tốc tồng tộc rất bi hài. Nạn đeo bám khách, mắng mỏ khách khi không mua hàng và sử dụng dịch vụ rất phổ biến ở chùa Thầy.
Tương tự, chùa Tây Phương đã bị các con buôn “chiếm” hết sân lễ hội, sử dụng các rông núi làm nơi lập “đại bản doanh” tập kết hàng hóa và “tranh giành lãnh địa”. Đường lên xứ Phật ken dày toàn ấm ủ, ấp tích, quạt lá, quạt nan, tranh pháo, đồ chơi.
Ở Đền Bạch Hạc, TP Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, Tết là dịp để ông đồng bà cốt nhảy múa, đốt đồ âm phủ tơi bời khói lửa. Những con ngựa giấy to gấp 3 lần con ngựa thật được xếp kín sân đền, choán hết lối đi, dăm chục hình nhân to bằng đứa trẻ xếp kín lòng di tích, mâm cao cỗ đầy đến mức những người tổ chức lễ bị chìm lút trong ngựa giấy và hàng mã các kiểu.
Với tư duy con buôn, rằng: mâm lễ càng to, ngựa giấy, hình nhân càng khổng lồ thì… thánh thần càng ban cho người dâng cúng nhiều “lộc lá” (tốt lễ dễ cầu), đền chùa đang bị báng bổ bởi cánh trọc phú mê lú. Sân chùa Thầy, các thoi vàng giả bày la liệt, khách đứng ngắm mà không mua đã bị nói “mát mẻ”, thậm chí chửi bới.
Ở đền Đá Đen (thờ mẹ của Đức thánh Sơn Tinh) dưới chân núi Ba Vì (huyện Ba Vì, Hà Nội), chúng tôi thấy các mâm lễ đầy đến mức người dâng khệ nệ, lặc lè. Các trò lên đồng, đội mâm lễ nặng trịch trên đỉnh đầu ngồi “lim dim”, hoặc quay cuồng, tuyên truyền mê tín dị đoan, chen nhau hò hét, khấn vái “lạy thánh mớ bái” rất phổ biến tại đây.
Có người phải ngủ lại ở đền để chờ đến lượt được “hầu đồng”. Họ ném tiền vung vãi, đội mâm lễ khổng lồ trên đầu, rồi khấn thánh “vuốt ve che chở, nắng thì thánh che, mưa thì thánh đạy (cho con), để con được làm ăn, “tiền vào như nước sông Đà, tiền ra nhỏ giọt như cà phê phin”, rồi “con mua con (xe) SH thay con guây (wave) Tàu…”.
Sân đền tràn ngập những người Dao (Mán) bày đủ thứ lá lẩu, củ rễ được gọi là thuốc trị bách bệnh để bán. Trong khi đông đảo người đi xin “thơ” phán đủ thứ trên đời từ nhà đền, ra sân, ngồi dúi dụi tụm năm tụm ba, tự luận hoặc thuê người luận (cắt nghĩa) rồi tùy theo nội dung “thánh phán” về số phận họ trong nay mai mà họ cứ thế “khóc cười” tùm lum.
Tiền lẻ rải kín các mâm lễ, các khay, các pho tượng và các hòn đá hòn gạch được đồn đại là “thiêng lắm”. Có nhiều người rải cả tiền đô la (không biết thật hay giả) để cầu cạnh chư Thánh, chư Phật. Các đền chùa bây giờ có mốt đóng hòm công đức bằng kính, bên trong dựng một vị tượng canh giữ tiền lẻ. Nơi nào cũng thấy các vị chìm ngập trong tiền, tiền lút đầu, mất mặt.
Ở đền Đá Đen, người già, người trẻ (nhà đền) thi nhau tổ chức cầu thánh thuê, nắm tiền xin âm dương thuê, rồi họ nghiễm nghiên đếm tiền lẻ từ những cái mâm, đĩa, bất biết phía sau là hàng trăm người đang chắp tay, xô đẩy nhau để được khấn. Trong khuôn viên của di tích Đền Và, các trò xóc đĩa, nắm phi lao, bốc đũa, mô tô bay, “bài bạc” nhiều hình thức được tổ chức công khai, giữa thanh thiên bạch nhật của di tích quốc gia, hội hè cỡ quốc gia.
Nhìn những ngôi chùa, đền cổ kính với hệ thống tượng phật và các huyền thoại nghìn đời cha ông ta đã sáng tạo nên, những di sản mà đời đời chúng ta đã trân trọng gọi đó là các viên ngọc trong kiến trúc, văn hóa, tâm linh dân tộc này. Quả thật, hội, lễ, như những điểm nhấn để chúng ta cùng phát huy, nhân lên “sức mạnh” của các giá trị đó trong đời sống. Nhưng, tiếc thay, rất nhiều khi, di tích trở thành nơi để người ta xả rác rưởi; thành thế giới của quá nhiều trò kiếm ăn lừa đảo, bờ bạc bịp, “buôn thần bán thánh”; thành sân chơi để những kẻ mù quáng, trọc phú trình diễn sự thiển cận và mê muội của mình. Đáng thương, đáng giận cho sự mê lú và lối sống chẳng ra thế nào đó. Nhưng, cái mất mát lớn hơn, lại thuộc về tất cả chúng ta!
Sự quản lý chưa thấu đáo kia, đôi khi và ở những nơi nào đó, đã đánh bạt cả thánh thần trong di tích, đã cướp mất của chúng ta những cõi thanh tịnh cuối cùng còn sót lại.
