Đầu ra gặp khó, giá gạo XK của Việt Nam đã liên tục giảm xuống trong mấy tháng qua. Tuy nhiên nếu các DN còn tiếp tục giảm giá XK gạo xuống thấp thêm nữa, sẽ rất nguy hiểm.
Theo ông Phạm Văn Bảy, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), giá gạo 5% tấm của Việt Nam hiện đã bằng hoặc thấp hơn gạo cùng loại của Ấn Độ. Theo đó, gạo 5% tấm của nước ta hiện đang được giao dịch ở mức phổ biến khoảng 425-435 USD/tấn, có lô 450 USD/tấn. Trong khi gạo 5% tấm của Ấn Độ đang ở mức khoảng 440 USD/tấn. Gạo phẩm cấp thấp của Việt Nam cũng đã giảm xuống sát với giá gạo cùng loại của Ấn Độ.
Chính vì vậy, trước thông tin một số DN đã lén ký hợp đồng XK gạo với giá còn thấp hơn nữa, VFA đã lên tiếng cảnh báo rằng, điều đó là rất nguy hiểm. Theo ông Bảy, với gạo cấp thấp, thị trường tiêu thụ chính là châu Phi, nhưng khu vực này đã mua đủ lượng gạo cần thiết từ Ấn Độ. Nếu giảm xuống thêm nữa, gạo cấp thấp của Việt Nam vẫn không tìm được chỗ để bán. Thành ra, nếu cố tình giảm giá xuống thấp thêm nữa, sẽ vừa chẳng có tác dụng gì trong việc bán vào châu Phi, mà lại ảnh hưởng xấu tới giá thu mua lúa, nhất là chương trình mua tạm trữ 1 triệu tấn quy gạo mà VFA đang chờ Chính phủ cho phép triển khai từ ngày 15/3 tới với giá mua không dưới 5.000 đ/kg (lúa khô đủ tiêu chuẩn XK). Bởi khi DN đã bán gạo với giá quá thấp, thì họ cũng sẽ phải giảm mạnh giá thu mua lúa của nông dân xuống.
Trong khi đó, tuy XK gạo của nước ta đang giảm mạnh so với cùng kỳ năm ngoái (dự báo hết quý 1 năm nay chỉ XK được 1-1,1 triệu tấn gạo, giảm 40% so với mức trên 1,8 triệu tấn quý 1/2010), và khó khăn sẽ còn kéo dài sang quý 2, nhưng đã có những dấu hiệu cho thấy từ quý 3 trở đi, tình hình sẽ sáng sủa hẳn lên. Trước hết là những tin vui từ thị trường Trung Quốc. Nếu như cả năm ngoái, các DN chỉ XK sang Trung Quốc 258 ngàn tấn gạo theo đường chính ngạch, thì riêng trong 2 tháng đầu năm nay, đã ký hợp đồng XK sang nước này được 200 ngàn tấn, trong đó khoảng 23 ngàn tấn đã được giao hàng. Bên cạnh đó, một lượng không nhỏ gạo từ ĐBSCL đang được đưa ra Bắc để xuất sang Trung Quốc theo đường tiểu ngạch, với khối lượng đã xuất từ đầu năm đến nay ước tính khoảng trên 300 ngàn tấn. Với sự trỗi dậy mạnh mẽ đó của thị trường Trung Quốc, VFA đã thành lập hẳn một Trung tâm Xúc tiến XK gạo cao cấp Việt Nam, mà mục tiêu chính là đẩy mạnh XK vào thị trường Trung Quốc, Hồng Kông. Vào ngày 22/3 tới, VFA sẽ cử một đoàn công tác sang khảo sát thị trường Trung Quốc và tham gia Hội chợ gạo cao cấp ở Quảng Châu.
Theo ông Phạm Văn Bảy, kết quả khảo sát của VFA cho thấy, trong vụ ĐX 2011-2012, diện tích lúa phẩm cấp thấp IR 50404 quá cao, tới trên 50%. Trong khi đó, diện tích lúa thơm lại giảm nhiều so với vụ ĐX trước. Điều này đã gây khó cho việc tiêu thụ lúa gạo hàng hóa, cho XK, vì gạo phẩm cấp thấp hiện đang rất khó bán. Vì thế, trong vụ Thu đông tới, nông dân nên chú trọng gia tăng sản xuất các giống lúa thơm (vụ Hè thu không nên trồng lúa thơm vì chất lượng thấp).
Ở các thị trường truyền thống khác, cũng đang cho thấy những dấu hiệu tích cực. Vào khoảng giữa tháng này, Philippines sẽ tổ chức đấu thầu nhập khẩu 500 ngàn tấn gạo. Giá gạo Thái Lan hiện đang quá cao. Gạo Ấn Độ và Pakistan có giá mềm hơn nhiều, nhưng những nước này lại chưa quen XK sang Philippines.
Trong khi đó, người Philippines đã quen ăn gạo Việt Nam (là gạo mới thu hoạch, không phải gạo cũ như Ấn Độ), giá gạo nước ta hiện nay lại đang ở mức khá cạnh tranh, các DN đã nhiều năm thực hiện việc giao hàng sang Philippines rất có uy tín. Bởi vậy, ưu thế vẫn đang nghiêng hẳn về các DN Việt Nam. Không những thế, ngoài lượng đấu thầu công khai như trên, Philippines sẽ còn nhập thêm một lượng gạo không nhỏ. Ở thị trường Malaysia, các DN Việt Nam đang tích cực đàm phán để ký thêm những hợp đồng mới. Còn ở Indonesia, đang xuất hiện những thông tin trái chiều. Cách đây chưa lâu, nước này đưa ra thông tin sẽ nhập khẩu 2 triệu tấn gạo. Mới đây, một Bộ trưởng Indonesia lại nói không phải nhập khẩu gạo. Tuy nhiên, theo nhận định của các chuyên gia lúa gạo, chắc chắn trong năm nay, Indonesia sẽ phải nhập khẩu gạo bởi sản lượng lúa nước này có khả năng suy giảm vì sâu bệnh, giá gạo ở Indonesia lại đang khá cao.
Với những tình hình ấy, ông Phạm Văn Bảy cho rằng, các DN cần phải bình tĩnh, không nên bán gạo với giá quá thấp vì như thế là “tự giết mình”. Đồng thời để giữ giá XK, VFA đã quyết định sẽ tăng cường các biện pháp kiểm tra giá gạo trong các hợp đồng XK. Theo đó, nếu nghi ngờ DN nào ký hợp đồng bán gạo giá thấp, VFA sẽ yêu cầu DN đó phải cung cấp chứng từ thanh toán để kiểm tra. Nếu DN đó không hợp tác, sẽ không được đăng ký hợp đồng XK. Đặc biệt, những DN cố tình “xé rào”, tự ý ký hợp đồng XK vào các thị trường tập trung, sẽ bị kiến nghị lên các Bộ, ngành có liên quan xử lý nghiêm, mà mức nặng nhất là tước giấy phép kinh doanh XK gạo.
