Ông là tác giả thuyết “tối ưu toàn cục”, là người đầu tiên trên thế giới nhận Giải thưởng Constantin Caratheodory do Đại hội Quốc tế Tối ưu Toàn cục đề xướng năm 2011.
Cuốc bộ nửa năm trời tầm sư học đạo
Giáo sư Hoàng Tụy sinh ngày 27/12/1927, trong một dòng họ trí thức nho gia danh vọng lớn ở Xuân Đài, Điện Bàn, Quảng Nam. Anh ruột của GS Hoàng Tụy là GS Hoàng Phê, Chủ tịch đầu tiên Hội Ngôn ngữ học. Em ruột của GS Hoàng Tụy là GS Hoàng Chúng, nguyên Hiệu trưởng trường Đại học Sư phạm TPHCM.
 |
| Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc mừng thọ GS Hoàng Tụy 90 tuổi (năm 2017). |
Năm 1951, đang dạy tại Trường trung học Lê Khiết tại Liên khu 5, được tin Tiến sĩ Toán học Lê Văn Thiêm đã rời Thuỵ Sĩ trở về Việt Bắc dạy tại trường Khoa học Cơ bản, Hoàng Tuỵ liền xin phép cơ quan ra Tuyên Quang thụ học Tiến sĩ Thiêm.
Suốt nửa năm trời ròng rã cuốc bộ, ông ra đến Tuyên Quang thì Tiến sĩ Lê Văn Thiêm đã sang Trung Quốc cùng Ban giám hiệu trường. Không quản ngại đường xa, Hoàng Tụy tiếp tục vượt biên giới Việt - Trung đi tiếp tới Khu Học xá Trung ương bên Nam Ninh (Trung Quốc) tầm sư học đạo.
Lát cắt Tụy, định lý Hoàng Tụy, thuật toán kiểu Tụy
Năm 1964, Hoàng Tụy tạo được tiếng vang trong làng Toán học khi ông trình bày tại Phân viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô ở Novosibirsk, cách giải một trong những bài toán cơ bản nhất của tối ưu toàn cục: Bài toán tìm cực tiểu một hàm lõm trên một tập đa diện lồi giới nội.
Công trình đưa ra một lát cắt độc đáo, về sau, được giới toán học thế giới gọi là “lát cắt Tụy” (Tuy’s cut). Đó là một kết quả kinh điển và được công bố trên tạp chí Báo cáo của Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô.
Từ đây, Hoàng Tụy được coi là nhà toán học khai sơn phá thạch mở đường cho một chuyên ngành toán học mới, là “cha đẻ của tối ưu toàn cục”.
Người mở ra trường phái Toán học Hà Nội
Trong lịch sử Toán học Việt Nam, các nhà khoa học thường nhắc đến 2 nhân vật. Người thứ nhất là GS Lê Văn Thiêm (1918 - 1991), người sáng lập Viện Toán học. Người thứ hai là GS Hoàng Tụy. Ông là vị Viện trưởng Viện Toán học kế tiếp GS Lê Văn Thiêm, đồng thời đã cùng GS Lê Văn Thiêm xây dựng nền toán học Việt Nam như ngày nay. Một trong những dấu ấn ông để lại với các nhà khoa học thế giới đó là lập ra Trường phái Toán học Hà Nội.
 |
| GS Hoàng Tụy - người sáng lập Trường phái Toán học Hà Nội. |
Trường phái Toán học Hà Nội đã tập trung nghiên cứu và giải quyết thành công nhiều lớp bài toán quan trọng. Các lớp bài toán khác nhau được tiếp cận một cách hệ thống thông qua một bài toán chuẩn do Hoàng Tụy đề xuất. Trong đó có Thuật toán chia nón (conical algorithm) rất nổi tiếng trong giới chuyên môn quốc tế, về sau, được gọi là “thuật toán kiểu Tụy” (Tuy-type algorithm).
Ghi nhận công lao của GS Hoàng Tụy, Nhà nước ta trao tặng ông Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học & Công nghệ ngay đợt đầu tiên (1996).
GS Ngô Việt Trung, Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam, Viện sĩ thông tấn Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới thứ ba, nhận xét: “Hoàng Tuỵ và Ngô Bảo Châu là hai ngôi sao của toán học Việt Nam”.
Còn GS Taketomo Mitsui (Nhật Bản), một trong những nhà toán học từng làm việc với giáo sư Hoàng Tụy, nhận xét: “GS Tụy không chỉ là nhà toán học đầy kinh nghiệm mà còn là một nhà khoa học với tầm nhìn quốc tế”.
