Trong SXNN, giống và công tác giống cây trồng (GCT) đóng vai trò quan trọng then chốt góp phần quyết định đến năng suất, chất lượng và sản lượng của ngành trồng trọt. Cùng với sự phát triển đi lên của nền nông nghiệp VN sau hơn 35 năm đổi mới, hệ thống GCT nông nghiệp đã được hình thành và phát triển mạnh mẽ từ địa phương đến Trung ương.
Nhờ làm tốt công tác quản lý Nhà nước về SX, chứng nhận chất lượng và kinh doanh GCT mà trong những năm gần đây, một số cây trồng ngắn ngày như lúa, ngô, lạc… đã tăng năng suất, chất lượng đáng kể, góp phần giữ vững an ninh lương thực quốc gia và là mặt hàng xuất khẩu chủ lực.
1. Thực trạng công tác quản lý chất lượng GCT ngắn ngày
Nhìn lại chặng đường hình thành và phát triển của công tác GCT ngắn ngày chúng ta thấy:
- Giai đoạn từ sau ngày hòa bình lập lại đến trước năm 1980: Đây là thời kỳ bao cấp. Ngành GCT hoạt động theo hệ thống giống 4 cấp: HTXNN nhân giống cấp 2, cấp 3; huyện SX giống cấp 1, cấp 2; tỉnh SX giống nguyên chủng, cấp 1 và Trung ương SX giống cấp siêu nguyên chủng, nguyên chủng. Các cơ quan SXKD giống hoạt động theo kế hoạch được cấp trên giao cho.
- Giai đoạn từ 1980 - 2000: Đây là thời kỳ quá độ của công tác quản lý GCT. Để có cơ quan tham mưu phục vụ quản lý Nhà nước về công tác GCT, ngày 25/8/1980 Bộ Nông nghiệp đã thành lập Trung tâm Khảo kiểm nghiệm giống cây trồng Trung ương (tiền thân của Trung tâm KKN giống, sản phẩm cây trồng Quốc gia hiện nay).
Với sự giúp đỡ của FAO, dự án Vie 86002 (1989-1991) do UNDP tài trợ đầu tư trang thiết bị phục vụ công tác khảo nghiệm, kiểm nghiệm, cấp chứng chỉ chất lượng GCT và đào tạo, tập huấn cho đội ngũ cán bộ của trung tâm về chuyên môn khảo nghiệm GCT mới và kiểm nghiệm chất lượng GCT.
Thời kỳ này, phòng kiểm nghiệm GCT quốc gia đầu tiên tại Hà Nội được thành lập và sau đó, đến năm 2000 có 4 phòng kiểm nghiệm GCT ra đời, trong đó 2 phòng kiểm nghiệm GCT quốc gia thuộc Trung tâm KKN GCT Trung ương (phòng kiểm nghiệm đầu mối phục vụ quản lý Nhà nước về chất lượng GCT tại Hà Nội và TP.HCM) và 2 phòng kiểm nghiệm của Cty CP GCT Trung ương, Cty CP GCT miền Nam. Việc quản lý chất lượng GCT thời kỳ này dựa theo bộ Tiêu chuẩn hạt giống và cây giống quốc gia.
- Giai đoạn từ 2001 - 2010: Đây là thời kỳ hình thành và phát triển rất mạnh của công tác GCT. Trong khuôn khổ dự án DANIDA (do Chính phủ Đan Mạch tài trợ) giai đoạn 2000-2006 đã hỗ trợ kinh phí cho Chính phủ VN đầu tư trang thiết bị hiện đại cho 3 phòng kiểm nghiệm GCT Quốc gia của Trung tâm KKN giống cây trồng Trung ương tại Hà Nội, Quảng Ngãi và TP.HCM.
Phòng kiểm nghiệm GCT quốc gia tại Hà Nội được Bộ KH-CN công nhận là phòng kiểm nghiệm Vilas 158 và đến năm 2006 được Hiệp hội Chứng nhận chất lượng GCT quốc tế công nhận là Phòng kiểm nghiệm ISTA.
Vào thời kỳ này, hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật của nước ta liên quan đến công tác giống và quản lý chất lượng GCT khá đầy đủ và hoàn chỉnh như: Pháp lệnh GCT ban hành năm 2004; các Quy phạm khảo nghiệm, bộ Tiêu chuẩn ngành chất lượng hạt giống, củ giống và các Quy trình SX giống; các Nghị định của Chính phủ; quyết định, thông tư của Bộ NN-PTNT liên quan đến GCT đã được ban hành.
Đây là thời kỳ xã hội hóa công tác chứng nhận chất lượng GCT. Thời kỳ này cả nước đã có 20 phòng kiểm nghiệm GCT. Quản lý chất lượng GCT bằng bộ Tiêu chuẩn VN và Tiêu chuẩn ngành.
- Giai đoạn từ 2011 - 2015 và tầm nhìn đến 2020: Đây là thời kỳ hoàn thiện và phát triển của ngành GCT. Hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến công tác GCT tiếp tục được bổ sung, hoàn thiện hơn. Công tác chứng nhận chất lượng GCT theo hướng xã hội hóa.
Quản lý Nhà nước về SX, chứng nhận chất lượng và kinh doanh GCT theo mô hình Cục Trồng trọt thay mặt Bộ NN-PTNT phối hợp với các Sở NN-PTNT trong cả nước sử dụng công cụ kỹ thuật là Trung tâm KKN giống, sản phẩm cây trồng Quốc gia, đầu mối về chuyên môn nghiệp vụ với 3 phòng kiểm nghiệm của 3 tổ chức chứng nhận chất lượng đặt tại Hà Nội, Quảng Ngãi và TP.HCM;
Đồng thời có trách nhiệm hướng dẫn về chuyên môn nghiệp vụ cho hệ thống 22 phòng kiểm nghiệm GCT và 16 tổ chức chứng nhận của các đơn vị DN, đơn vị sự nghiệp trong cả nước. Quản lý Nhà nước về chất lượng GCT theo bộ Tiêu chuẩn và Quy chuẩn VN.
Hệ thống SX GCT bao gồm các Cty giống, trung tâm, trạm, trại, HTXNN, tổ hợp tác SX và nông hộ SX giống tại các địa phương được phát triển mạnh mẽ. Tính đến năm 2013, cả nước có trên 2.000 đơn vị SX GCT và trên 6.000 đơn vị tham gia dịch vụ cung ứng, kinh doanh GCT.
Việc thực hiện chứng nhận hợp quy được áp dụng theo phương thức 7, chứng nhận lô sản phẩm, theo đó 5 loài cây trồng (lúa, ngô, lạc, đậu tương, khoai tây) được chứng nhận chất lượng lô giống phù hợp quy chuẩn kỹ thuật (chứng nhận hợp quy).
Trung tâm KKN giống,sản phẩm cây trồng Quốc gia được giao trọng trách phối hợp với các đơn vị SX giống trong cả nước thực hiện chứng nhận chất lượng hợp quy đối với giống lúa cấp siêu nguyên chủng (SNC), hạt giống bố mẹ lúa lai và hạt lai F1 giống lúa lai SX trong nước. Các Tổ chức chứng nhận khác được giao tự chứng nhận chất lượng lô giống hợp quy ở các cấp giống nguyên chủng, xác nhận và hạt lai F1 giống ngô lai để phục vụ kinh doanh.
Trong năm 2013, tổng lượng giống do Trung tâm KKN giống, sản phẩm cây trồng Quốc gia đã chứng nhận chất lượng hợp quy như sau: Giống lúa cấp siêu nguyên chủng chiếm 65 - 70%; hạt giống lúa lai F1 chiếm 20%; giống lúa nguyên chủng và xác nhận chiếm 2%. Giống ngô lai F1, chiếm 70%. Các giống lạc, đậu tương và khoai tây chỉ chiếm 0,1%, tổng lượng giống SX trong nước.
Trong cả nước, hằng năm lượng GCT có cấp được chứng nhận chất lượng (có tổ chức thành vùng SX giống, thực hiện kiểm định, lấy mẫu, kiểm nghiệm và chứng nhận chất lượng) đối với lúa ước đạt 70 - 80% (miền Bắc 75 - 85%, miền Nam 35 - 40%), ngô ước đạt 85 - 90%, lạc 30 - 40%, đậu tương 30 - 35%, khoai tây 50 - 60%.
BOX
Trên thị trường hiện nay, việc kinh doanh GCT ngắn ngày chủ yếu tập trung các cấp giống nguyên chủng, xác nhận và hạt giống lai F1. Nhờ làm tốt công tác quản lý nhà nước về chất lượng GCT mà những năm gần đây, năng suất của một số loài cây trồng như lúa, ngô, lạc, đậu tương, khoai tây đã tăng một cách đáng kể, ước khoảng từ 4 - 6% là do chất lượng giống tốt mang lại.
(Còn nữa)
