Hồ tiêu 'bùng nổ', mất kiểm soát

Tổng kết năm 2014, ngành nông nghiệp VN lần đầu tiên chứng kiến anh chàng “bé hạt tiêu” bước chân vào danh sách mặt hàng XK có kim ngạch đạt trên 1 tỷ USD, với giá bán trung bình tới 7.738 USD/tấn.

Chưa dừng ở đó, trong quý I/2015, giá hồ tiêu XK thêm “nóng rẫy” khi tiếp tục thiết lập kỷ lục mới, bỏ xa so với giá bán cùng kỳ năm 2014, càng khiến diện tích hồ tiêu “bùng nổ” khắp nơi một cách mất kiểm soát…

Giá kỷ lục, diện tích tăng... khủng!

Ông Đỗ Hà Nam – Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu VN (VPA) cho biết: Xét trên phương diện XK, năm 2014 là một năm cực kỳ thành công của ngành hồ tiêu VN khi tất cả các chỉ tiêu đều vượt xa mong đợi.

Cụ thể, sản lượng XK đạt trên 156.000 tấn (tăng hơn 16% so với 2013) và chiếm tới 58% thị phần hồ tiêu XK toàn cầu. Kim ngạch XK cũng đạt kỷ lục với 1,2 tỷ USD (tăng gần 35% so với 2013), với giá bán bình quân đạt 7.738 USD/tấn (tăng trên 1.000 USD/tấn).

Những tưởng giá hồ tiêu sẽ nguội dần khi VN vào vụ mới 2015, nhưng không, lần đầu tiên trong lịch sử giá hồ tiêu như con ngựa bất kham, cứ tiếp tục tăng “phi mã” khiến những người có thâm niên, lão luyện trong kinh doanh xuất nhập khẩu hồ tiêu cũng phải há hốc mồm kinh ngạc.

Ông Nam khẳng định: “Đây là lần đầu tiên ngay từ đầu vụ mới, giá hạt tiêu tại VN tăng không ngừng. Điều này đã khiến không ít DN ký hợp đồng trước với đối tác nước ngoài bị thua lỗ vì dự báo sai”.

Cụ thể, trong quý I/2015, giá tiêu đen XK đạt 8.772 USD/tấn (tăng 2.264 USD/tấn) và tiêu trắng đạt 12.500 USD/tấn (tăng tới 2.926 USD/tấn). Đây là mức giá cao nhất trong lịch sử 14 năm liên tiếp VN là nước XK hồ tiêu số 1 thế giới (từ 2001 đến 2014).

Sự tăng giá quá “nóng” này có rất nhiều nguyên nhân, trong đó, quan trọng nhất phải nói đến sự khá giả, giàu có của nông dân trồng tiêu VN sau nhiều năm liên tiếp lãi khủng. Khi có của ăn của để, nông dân trồng tiêu càng có điều kiện phát huy sức mạnh của phương thức kinh doanh: “Găm tiêu chờ giá lên”.

Với lợi thế chiếm tới hơn phân nửa lượng tiêu giao dịch trên toàn cầu, việc làm của nông dân VN đã khiến toàn thị trường hồ tiêu thế giới rơi cảnh “khát” hàng.

Cùng với nông dân, một bộ phận không nhỏ thương lái, cơ sở mạnh dạn thu gom hồ tiêu tạm trữ, sau khi được nhiều ngân hàng thương mại bật đèn xanh và mở hầu bao cho vay với lãi suất hấp dẫn. Ngoài ra, tỷ giá đồng USD biến động theo xu hướng tăng so với đồng Việt Nam, khiến người trữ tiêu có xu hướng mua vào để giữ hồ tiêu như một loại tiền tệ giá trị có thể cất giữ và đầu cơ.

Trong bối cảnh thị trường, giá cả mặt hàng hồ tiêu sáng rực, đầy hấp dẫn như thế, Hiệp hội Hồ tiêu VN (VPA) cũng đã tỉnh táo, không ngủ quên trên chiến thắng khi chỉ ra mặt trái của ánh hào quang.

Theo con số của VPA, diện tích hồ tiêu tại Việt Nam đã đạt trên 80.000 ha, vượt rất xa so với quy hoạch của Bộ NN-PTNT là 50.000 ha. Việc phát triển một cách ồ ạt, tự phát, chạy theo năng suất, khai thác tài nguyên (đất, nước…) thiếu khoa học, lạm dụng phân, thuốc BVTV khiến sâu bệnh có chiều hướng lây lan rộng, cây tiêu mất sức đề kháng, mau suy kiệt.

Hậu quả nhãn tiền, ngay trong vụ tiêu 2015, tình hình dịch bệnh trên cây tiêu đang gia tăng mạnh, đặc biệt ở những vùng trồng tiêu mới chưa nắm vững kỹ thuật hoặc chuyên canh, thâm canh quá cao khiến bệnh chết nhanh, chết chậm, tuyến trùng, virus… đang trở nên hết sức nghiêm trọng.

Hiểm họa dư lượng thuốc BVTV

Theo ông Hà Huy Thắng – Tổng Giám đốc Cty CP XNK Petrolimex, ngay từ quý III năm 2013, EU đã cảnh báo về việc dư lượng thuốc trừ sâu có trong hạt tiêu đen VN vượt ngưỡng an toàn và cảnh báo sẽ cấm nhập, tuy nhiên, việc triển khai vẫn chưa đồng đều ở một số nước nên mức độ cảnh báo chưa được coi trọng.

Đến năm 2014, EU làm quyết liệt hơn và đã có khá nhiều hàng của VN bị trả về. Các nước khó tính của EU dần chuyển sang nguồn hàng từ thị trường Ấn Độ và Brazil.

“Việc có dư lượng thuốc BVTV trong sản phẩm hồ tiêu là có và rất khó kiểm soát vì tập quán canh tác của nông dân và mô hình tổ chức thu mua qua nhiều khâu trung gian.

Ngoài ra, việc phân tích, kiểm tra dư lượng thuốc BVTV ở VN khá khó khăn, thường phải gửi mẫu ra nước ngoài. Vì thế, để tránh bị khách trả hàng, chúng tôi thường gửi trước một số mẫu nguyên liệu cho họ kiểm tra, nếu đạt chúng tôi mới tiến hành sản xuất và giao hàng”, ông Thắng nói.

Tổng Giám đốc Cty CP XNK Petrolimex cũng khuyến cáo: Hiện các nước phát triển như Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc đang là khách hàng chính (chiếm 60% sản lượng hồ tiêu XK của VN).

Do vậy, hồ tiêu của chúng ta rất được sự quan tâm của các cơ quan quản lý chất lượng, cũng như sự chú ý của các công ty thực phẩm đa quốc gia. Các thị trường này đòi hỏi khắt khe về chất lượng và uy tín thương mại, nhưng đổi lại khá an toàn trong giao dịch và thanh toán. Vì thế, ngành hồ tiêu VN phải thay đổi, buộc phải quan tâm hàng đầu tới chất lượng VSATTP.

Về vấn đề này, bà Nguyễn Mai Oanh – Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký VPA, cũng cho biết: Vấn đề VSATTP của hồ tiêu VN tại thị trường châu Âu đang rất nóng, khi 3 tháng đầu năm 2015, lượng tiêu XK vào khối này đã sụt giảm.

“Vừa qua, Bộ NN-PTNT đã có chỉ đạo mạnh làm rõ vấn đề dư lượng hóa chất BVTV trên hồ tiêu. VPA đề nghị Bộ tiếp tục chỉ đạo quyết liệt hơn với nhiều giải pháp căn cơ, từ việc quản lý giống, thuốc BVTV, tới việc tăng cường hoạt động khuyến nông, phổ biến quy trình kỹ thuật tiên tiến tại các vùng nông dân chưa có kinh nghiệm canh tác, thu hoạch, bảo quản”, bà Oanh nói.

Tổng Thư ký VPA cũng đề nghị Bộ NN-PTNT cùng các Sở NN-PTNT các địa phương tập trung nhiều hơn nữa cho công tác nghiên cứu, quản lý, phòng trừ dịch hại và đẩy mạnh công tác truyền thông tập huấn, đào tạo và kiểm soát chặt việc diện tích hồ tiêu tăng quá nhanh trong thời gian qua.