Khoa học nhạt nhòa

Cơ chế phục vụ nghiên cứu bó buộc, cán bộ khoa học thiếu động lực, cơ khí chế tạo đi kèm yếu kém... Vô số nguyên nhân kìm trói đang khiến việc nghiên cứu khoa học về máy móc cơ giới nông nghiệp èo uột, mờ nhạt.

>> Cơ giới hóa nông nghiệp: Thấy mà lo!
>> Bỏ quên và tan tác

350 cán bộ và những chiếc máy “chết yểu”

Cơ quan nghiên cứu khoa học về máy cơ giới nông nghiệp đã làm gì trong việc gánh vác, đón đầu yêu cầu hiện đại hóa ngành nông nghiệp...? Để trả lời câu hỏi đó, chúng tôi đã tìm tới Viện Cơ điện và Công nghệ sau thu hoạch (VIAEP - Bộ NN-PTNT) – đơn vị đầu ngành nghiên cứu về máy nông nghiệp hiện nay.

Báo cáo của lãnh đạo VIAEP cho thấy với bộ máy rải khắp từ Bắc tới Nam, gồm 3 phòng quản lí chức năng, 6 bộ môn nghiên cứu và 8 đơn vị trực thuộc, tổng số cán bộ nhân viên của Viện hiện nay là 350 người (260 cán bộ biên chế). Về trình độ chuyên môn, Viện có 23 tiến sĩ, 61 thạc sĩ và 139 kỹ sư...

Với đội ngũ cán bộ hùng hậu ấy, chỉ tính riêng kinh phí nhà nước cấp cho các đề tài/dự án nghiên cứu khoa học, trung bình mỗi năm Viện tiêu hết hơn 10 tỉ đồng. Xin không bình luận về kinh phí ấy nhiều hay ít, nhưng điểm lại về kết quả của những đề tài nghiên cứu của Viện này thì quả là đáng lo.

Báo cáo của Viện cho thấy trong vòng 5 năm gần đây (2009 – 2013), trong tổng số 27 đề tài/dự án nghiên cứu, có tới 21 đề tài/dự án liên quan tới máy cơ giới nông nghiệp (bao gồm cả bảo quản, chế biến). Năm 2013, trong tổng số 14 đề tài/dự án mà Viện đang triển khai thì 10 đề tài/dự án liên quan tới máy cơ giới nông nghiệp.

Những con số này cho thấy so với mảng công nghệ sau thu hoạch, tỉ lệ nghiên cứu về máy cơ giới nông nghiệp luôn áp đảo. Thế nhưng nghịch lí là trong khi tỉ lệ đề tài nghiên cứu về máy nông nghiệp rất lớn, thì đội ngũ cán bộ phục vụ nghiên cứu mảng cơ giới hóa của Viện lại rất ít ỏi, chỉ chiếm 1/3 tổng số cán bộ của Viện.

Lí giải về điều này, TS Chu Văn Thiện, Viện trưởng VIAEP nhận xét: Sở dĩ cán bộ nghiên cứu về máy cơ khí như thế là bởi đây là mảng nghiên cứu vừa phức tạp, vừa khó chuyển giao, lợi nhuận thấp mà rủi ro lại cao nên ai cũng ngại. Đặc biệt đối với máy canh tác là mảng khó và quan trọng nhất, số đề tài nghiên cứu hiện rất ít, ước chỉ chiếm 1/3 tổng số đề tài.

Điểm qua danh sách của gần chục đề tài nghiên cứu về máy canh tác của VIAEP trong 5 – 7 năm qua, nổi lên chỉ có dăm ba sản phẩm như: máy cấy MC-6-25; seri máy làm đất và chăm sóc mía (máy phay băm lá và gốc mía PBL-2, máy bạt gốc mía BG-1...); máy thu hoạch mía rải hàng, máy nâng mía; máy gặt ngô liên hợp; máy tẽ ngô; máy gieo lạc, đào lạc...

Trong những danh sách ấy, máy cấy MC-6-25 thì như đã biết hiện nay không còn tiêu thụ được trên thị trường, máy thu hoạch mía, máy nâng mía thì đang chạy thử nghiệm và nghiên cứu, máy tẽ ngô thì đã là sáng kiến quá cũ kỹ... Những loại máy khác trong danh sách đề tài nghiên cứu của VIAEP, đều gần như mất tăm trên thị trường.

Vì sao “chết yểu”?

Đánh giá chất lượng nghiên cứu về máy nông nghiệp của các nhà khoa học Việt Nam, “kỹ sư nông dân” Nguyễn Hữu Tùy (Ứng Hòa, Hà Nội) đúc kết: Chẳng phải các nhà khoa học của VN kém. Bằng chứng là chúng ta cũng đã nghiên cứu, thử nghiệm thành công rất nhiều mẫu máy, như máy gặt đập liên hợp, máy cấy, máy gieo đậu tương, máy thu hoạch ngô – lạc... có khả năng ứng dụng không thua kém gì máy Trung Quốc. Thế nhưng đáng buồn là sau khi chạy thử, lại không thể ra thị trường.

Theo ông Tùy, điều này có nguyên nhân cơ bản là ngành cơ khí SX phụ tùng, linh kiện đi kèm của VN rất yếu. “Máy nghiên cứu ra rồi, nhưng không có đơn vị SX linh kiện, phụ tùng hàng loạt thì cũng chịu. Muốn ra được sản phẩm, công nghiệp cơ khí chế tạo phải đi trước một bước. Mà để có những dây chuyền SX linh kiện cho những sản phẩm như máy gặt đập, phải có NM đồ sộ như NM SX xe tăng, làm được từ con ốc tới cái bánh đai, dao cắt... trở lên chứ chẳng đùa! Việc đó lại phải là một câu chuyện khác của ngành công nghiệp” – ông Tùy đánh giá.

TS Chu Văn Thiện – Viện trưởng VIAEP dẫn chứng thêm: Khó khăn lớn nhất để đưa các kết quả nghiên cứu ra ứng dụng đó là mặt bằng công nghệ chế tạo hiện nay rất thấp. Đơn cử như máy cấy, máy GĐLH... thực ra VIAEP nghiên cứu thành công từ lâu, nhưng cái khó khi đưa các mẫu linh kiện đi đặt hàng, các đơn vị cơ khí chế tạo đều không SX được các linh kiện phức tạp, hoặc SX được linh kiện đơn giản thì giá thành rất cao, độ bền rất kém.

Thế nên hiện nay các linh kiện quan trọng của máy cấy, máy GĐLH như trục quay, tay cấy, động cơ, bánh xích, hộp số... chúng ta đều phải NK nên càng thiếu đồng bộ, máy hay hỏng, giá thành bị đội lên nên lại càng khó khăn.

Cái gì cũng dở dở, ương ương

Ở một khía cạnh khác, TS Đoàn Xuân Thìn – Phó Tổng thư ký Hội Cơ khí nông nghiệp VN cho rằng, nguyên do khiến cho những công trình nghiên cứu về máy nông nghiệp của VN lâu nay luôn dở dang, “chết yểu” là bởi việc kế tục, cải tiến và hoàn thiện của các đề tài nghiên cứu gần như không có. Điều này xuất phát từ căn bệnh của cơ chế nghiên cứu khoa học cứng nhắc hiện nay.

Từng công tác ở VIAEP trước đây, TS Thìn lấy dẫn chứng: Máy GĐLH thực ra VN (mà cụ thể chính là VIAEP) đã bắt tay nghiên cứu từ năm 1980. Tới khoảng năm 1990, mặc dù còn có khá nhiều nhược điểm nhưng máy GĐLH cũng đã được đưa ra chạy thử nghiệm thành công trên ruộng khô. Đúng lúc đang cần tiếp tục nghiên cứu cải tiến chức năng, thì oái oăm là thời gian thực hiện đề tài, kinh phí hết.

Về sau, nhiều nông dân ĐBSCL cải tiến mỗi người một kiểu nên nhược điểm chung là máy chạy không ổn định, tỉ lệ thất thoát cao, chức năng đơn điệu, kén địa hình, hỏng rất nhanh, mỗi lúc hỏng thì rất vất vả do phụ tùng không có... Khi cơn bão máy giá rẻ TQ, máy Nhật, máy Hàn Quốc tràn vào những năm gần đây thì các máy này gần như nằm đắp chiếu.

“Sau khi đề tài nghiên cứu máy GĐLH đầu tiên chấm dứt, nhiều người tiếc rẻ, muốn xin tiếp đề tài để hoàn thiện mẫu máy này, nhưng đâu có dễ, bởi cơ quan thẩm định đề tài họ bảo đề tài trùng lắp, có mỗi cái máy GĐLH mà cứ nghiên cứu mãi...? Ở nước ngoài, người ta nghiên cứu một cái máy có khi cả đời. Thậm chí đời cha nghiên cứu dở, tới đời con mới hoàn thiện được. Còn ở ta, cơ chế xin – cho đề tài như thế nên chẳng có ai theo cái máy nào được cả đời, khiến cái gì cũng dở dở ương ương” – ông Thìn nói.