Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam (Hội Di sản văn hóa Việt Nam) phối hợp Hãng phim Hòa Bình vừa công bố dự án SX bộ phim ký sự “Việt Nam văn hóa thờ Thánh Mẫu” dài 100 tập, sẽ lên sóng truyền hình vào cuối năm nay.
Đây được xem là nỗ lực của nhà đài và các nhà nghiên cứu với mong muốn đưa ra những tư liệu đầy đặn về văn hóa thờ Thánh Mẫu, vấn đề vốn được xem là “nhạy cảm”.
Bộ phim đã được khởi quay từ tháng 6/2014, do nghệ sĩ Nguyễn Minh Tuân làm đạo diễn, GS.TS Ngô Đức Thịnh chỉ đạo nội dung và nhà sử học Dương Trung Quốc làm cố vấn lịch sử.
Nội dung của bộ phim xoay quanh vấn đề bắt đầu cội nguồn thờ Mẫu mẹ Âu Cơ với nền văn hóa lúa nước và sự phát triển mở rộng của nền văn hóa này ra khắp thành thị đến nông thôn. Bộ phim sẽ đi sâu vào các khía cạnh tín ngưỡng và văn hóa của tín ngưỡng thờ Mẫu với hệ thống điện thần và 50 vị thánh vốn là các nhân vật lịch sử hoặc được lịch sử hóa.
100 tập phim sẽ khai thác các hình ảnh về nghi lễ tín ngưỡng thờ Mẫu, tiêu biểu nhất là nghi lễ Chầu văn. Ngoài ra, bộ phim cũng giới thiệu hệ thống đền phủ thờ Mẫu, các danh lam thắng cảnh khắp cả nước, khắc họa những gương mặt thanh đồng, đạo quan, con nhang đệ tử, những người là chủ thể trực tiếp có công bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa thờ Mẫu trong quá khứ cũng như hiện tại.
Năm 2012, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tôn vinh “Nghi lễ chầu văn” là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đầu năm nay, Việt Nam đã hoàn thành hồ sơ “Tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ phủ của người Việt” để UNESCO xem xét, tôn vinh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Những động thái nói trên thể hiện sự chuyển biến về nhận thức đối với giá trị văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu.
Tuy nhiên, còn nhiều ý kiến của các nhà nghiên cứu cho rằng tín ngưỡng thờ Mẫu còn nhiều yếu tố "nhạy cảm" cần phải làm sáng tỏ.
| “Những gì bộ phim thực hiện mới chỉ là bước đầu khai thác một kho tàng hết sức phong phú của văn hóa tín ngưỡng thờ đạo Mẫu. Tôi đánh giá cao nỗ lực của những người làm phim thông qua ngôn ngữ điện ảnh tạo dựng được nhận thức hiểu biết đặc biệt là sự tôn vinh giá trị truyền thống của ông cha chúng ta. Tôi nghĩ rằng sau bộ phim này, sẽ có nhiều sản phẩm khác làm cho giá trị văn hóa tín ngưỡng thờ đạo Mẫu tiếp tục ăn sâu và phát triển trong đời sống hiện đại của chúng ta”, nhà sử học Dương Trung Quốc. |
Đạo diễn Nguyễn Minh Tuân cho rằng: “Hiện nay, quan niệm về tín ngưỡng thờ Mẫu của cả người dân lẫn các nhà quản lý văn hóa đã cởi mở. Và ngay trong quá trình làm phim, tôi thấy nhiều thanh đồng đã có tâm gìn giữ di sản theo đúng bản chất vốn có, nhưng cũng không ít người lợi dụng làm lệch lạc để trục lợi.
Theo tôi, để hướng di sản đi theo đúng quỹ đạo, chúng ta không nên cấm đoán mà nên công khai. Việc cắt hay loại bỏ phim là quyền của Hội đồng thẩm định tại các đài truyền hình. Nhưng, với sự chân thật, hướng đi đúng vào giá trị di sản tôi không e ngại vấn đề này”.
Đạo diễn cho biết thêm, Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam đã lên kế hoạch thực hiện dự án phim tài liệu về văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu từ lâu. Ý định đó trùng hợp với “nỗi thao thức” của đạo diễn Nguyễn Minh Tuân và Hãng phim Hòa Bình. 12 năm đi dọc đất nước để nghiên cứu đạo Mẫu, Nguyễn Minh Tuân nắm bắt được giá trị của một loại di sản “độc nhất vô nhị”. Song, ông cũng chứng kiến nhiều sự biến dạng của di sản này nhằm trục lợi.
Với tâm thế của một người làm nghệ thuật, vị đạo diễn cho rằng bộ phim sẽ góp phần “dọn dẹp ngôi nhà Mẫu khang trang, sạch đẹp, mang đúng ý nghĩa”.
Tuy nhiên, để thực hiện được mục đích trên là điều không dễ, bởi nguồn tư liệu về tín ngưỡng này trong dân gian đã bị mai một nhiều, phải rất vất vả mới có thể tìm hiểu được chuẩn mực của mỗi tục thờ Mẫu.
Cũng theo đạo diễn Nguyễn Minh Tuân, Hãng phim Hòa Bình và ê kíp làm phim đã thống nhất ngay từ đầu sẽ không có chuyện xã hội hóa bộ phim “Việt Nam văn hóa thờ Thánh Mẫu”.
Sẽ lên “sóng sạch”, không có logo hay bất kể tên một nhà tài trợ nào trong bộ phim. Như vậy, hi vọng từ nguồn thu duy nhất sẽ là tiền bàn quyền cho các đài truyền hình.
“Chúng tôi không muốn khi nhận tài trợ sẽ bị làm theo quá nhiều yêu cầu về công tác nội dung. 100 tập chắc chắn sẽ tốn tiền tỷ, thậm chí là chục tỷ. Câu chuyện tiền nong là việc của Hãng phim Hòa Bình, nhưng tôi tin Ban Giám đốc đã tìm được đầu ra. Bởi vì không dại gì lại đầu tư khoản tiền lớn mà không biết thu về như thế nào”, vị đạo diễn này khẳng định.
