Làng bánh... tránh nghèo

Bẻ một miếng bánh tráng dòn rụm, chấm thêm chút nước mắm sánh đặc rồi cho vào miệng, mùi thơm, ngọt của gạo mới, hương vị riêng của mè quyện lại trong bánh, tôi tấm tắc: “Ngon, ngon! Đúng là bánh tráng Ba Đồn có khác”.

Anh bạn ngồi cạnh là người bản địa nói ngay: “Ngon thì đúng rồi, vì đây là sản phẩm đã nổi tiếng hàng trăm năm nay của một làng nghề truyền thống. Còn nói là bánh Ba Đồn thì cậu nhầm to. Ba Đồn xưa nay làm gì có nghề làm bánh tráng, đây là bánh Tân An đấy”.

Trăm năm làm bánh

Các cụ cao niên khẳng định rằng nghề làm bánh tráng xuất hiện ở thôn Tân An - mảnh đất nằm bên triền sông Gianh (thuộc xã Quảng Thanh, huyện Quảng Trạch, Quảng Bình) cách đây hàng trăm năm. Thôn Tân An đất chật người đông, đất ruộng lại càng hiếm hoi, những năm trước, nhà có 4 - 5 nhân khẩu cũng chỉ được mấy thước ruộng, từ sau khi thực hiện chính sách dồn điền đổi thửa, quy hoạch sắp xếp lại ruộng đất mới có thêm chút ít đất ruộng gọi là.

Cụ Trần Văn Vinh (83 tuổi ở chòm 4, thôn Tân An) đang phơi bánh cùng con cháu, dừng tay kể: “Làng ít đất nông nghiệp nên để duy trì cuộc sống, người dân Tân An phải tìm cho mình những ngành nghề khác để nuôi thân và nghề làm bún, bánh đa, bánh tráng chắc cũng từ nguyên nhân đó mà ra đời rồi phát triển ngày càng mạnh. Tui nói vậy không biết đúng hay sai, mà có lẽ là đúng vì các cụ tổ nhà tôi cũng nói với con cháu vậy”. 

Cụ Nguyễn Thị Lần: “Làm bánh mỗi ngày cũng kiếm được 50 ngàn đồng phụ cho con cháu”

Theo ông Nguyễn Tiến Thược, Chủ tịch UBND xã Quảng Thanh thì sản phẩm bánh mè xát đã được người dân Tân An làm ra cách đây đã gần 100 năm. Bánh mè xát được làm từ gạo và mè vàng đã được xát vỏ trở nên trắng tinh, có thêm một chút ít tinh bột sắn làm phụ gia để khi phơi nắng bánh không bị vỡ. Gạo làm bánh được chọn từ các loại gạo ngon IR38, XI23, HT1, ngâm kỹ trong nước lạnh từ 3-4 giờ đồng hồ rồi vớt ra đãi sạch cho vào cối nghiền nát thành chất bột sền sệt. Mè được trộn đều vào bột, khi tráng ra bám chắc vào bánh. Công đoạn tráng bánh được thực hiện hoàn toàn bằng thủ công, sau đó đem phơi trên những chiếc phên đan bằng tre, nứa. Khi bánh đã khô đem vào chưa vội bóc ra ngay mà phải ủ lại cho mặt bánh được phẳng, đồng thời để cho bánh có thời gian dịu lại rồi mới bóc khỏi phên và đóng gói mang đi tiêu thụ. Bánh đảm bảo để lâu vẫn không hề bị mốc.

Bánh gồm 2 loại chủ yếu là bánh dày để nướng, bánh mỏng dùng để cuốn ram (bánh đa nem). Nắm bắt nhu cầu của thị trường, nhiều năm qua người dân nơi đây còn sản xuất ra loại bánh mè xát đường, có vị ngọt, béo và khá dẻo nên rất thuận lợi cho việc vận chuyển đi xa mà không ngại bị vỡ, khi nướng lên thơm phức. “Trên địa bàn huyện Quảng Trạch có rất nhiều vùng quê sản xuất bánh tráng, bánh đa, nhưng bánh mè xát thì hiện chưa có nơi nào làm được, chỉ có ở Tân An mới làm được thứ bánh đặc sản này”, ông chủ tịch xã khẳng định.

Xua đi đói nghèo

Cô cán bộ Văn phòng UBND xã Quảng Thanh dẫn tôi xuống thôn Tân An theo lối một con đường nhỏ chạy sát dọc thao bờ sông Gianh. Xóm làng khá trù phú, sạch sẽ. Hệ thống đường trong thôn đều được phủ đầy những tấm phên phơi bánh tráng. Bánh được phơi san sát trên các con đường bê tông, đến nỗi khó phân biệt được của nhà nào với nhà nào. Bà Nguyễn Thị Xinh, 54 tuổi, ở chòm 3 tiếp chuyện với chúng tôi khi tay vẫn thoăn thoắt tráng bánh: “Đất đai không có mà sản xuất nên hầu hết con nít của làng này lớn lên đều được bố mẹ truyền cho cái nghề làm bánh, làm bún, một số ít thì theo học nghề mộc, nề để sau này lớn lên có thể tự lập thân. Tui cũng tập tành tráng bánh từ nhỏ, đến năm 18 tuổi thì coi như chính thức bước vào làm nghề. Cái nghề này không kể nắng mưa, đều làm được tất, trời nắng thì phơi 3 tiếng đồng hồ là bánh khô, trời mưa cực hơn, phải xông bánh trên gác bếp. Nói cực thì cũng cực, bếp núc khói khắm nhưng nhà nông biết làm gì mà sướng đây, nhờ nó có cái ăn cái mặc”.

Một góc thôn Tân An

Trung bình mỗi ngày, gia đình bà Xinh tráng được 1.000 cái bánh tráng, cứ 5 ngày đi nhập bánh ở chợ Ba Đồn một lần, tiền lời lãi được dùng để chi phí cho con cái học hành và cuộc sống gia đình mấy miệng ăn, sắm sửa một số tiện nghi sinh hoạt.

Dưới cái nắng như đổ lửa, tôi đến chòm 4, nơi có tỷ lệ hộ làm bánh tráng nhiều nhất thôn Tân An. Cụ bà Nguyễn Thị Lần, 76 tuổi đang tráng vội mẻ bột cuối cùng để cụ ông mang ra phơi cho kịp nắng. Cụ Lần vui vẻ cho biết: “Nghề làm bánh coi rứa mà đã giúp được người dân trong thôn xoá được đói nghèo đó. Đây là nghề ông cha để lại, quý lắm, sắp nhỏ khoảng 10 tuổi là đã có thể tập làm bánh, sáng đi học về là vội vàng cất cặp sách, ngồi xuống giúp bố mẹ chúng tráng bánh. Năm 12 tuổi tui cũng đã biết tráng bánh, nay già yếu rồi vẫn làm, mỗi ngày cũng kiếm được hơn 50 ngàn đồng, đỡ đần phần nào cho con cháu”.

Theo kinh nghiệm 64 năm làm bánh tráng của cụ Lần thì, để làm được bánh ngon, bột phải được xay trong ngày, nghĩa là phải ngâm gạo từ đầu hôm rồi dậy thật sớm để xay, bột phải mới thì bánh sẽ ngon, nếu xay vào tối trước để đến sáng mai thì bột sẽ bị chua, ảnh hưởng đến chất lượng của bánh. Khi tráng bánh lửa phải to, đượm để bánh đủ độ chín, nướng lên sẽ có mùi thơm của gạo, vị béo của mè, vị dòn mềm của tinh bột lọc ăn rất hấp dẫn.

Ai có dịp về thôn Tân An mới thấy hết được quang cảnh nhộn nhịp của làng nghề, nhất là vào lúc trời nắng to. Trong vườn nhà, trên các tuyến đường, người người thoăn thoắt phơi bánh, trở để tránh cho bánh khỏi bị hỏng. Chừng 5- 6 giờ chiều, mọi người lại chia nhau công việc, người thì rãi bánh cho dịu, người thì bóc bánh ra khỏi phên, người buộc, ủ bánh... tiếng cười, tiếng nói rộn rã không khí hăng say lao động.

Cụ Trần Văn Vinh tủm tỉm cười khi thấy tôi như bị cuối vào không khí của làng nghề, nhìn hết chỗ nọ đến chỗ kia. “Vui lắm cháu ạ! Nhất là vào khoảng tháng 10-12 âm lịch, cả làng như không ngủ để làm bánh thâu ngày thâu đêm mới đủ hàng phục vụ cho thị trường”- cụ Vinh nói.