"Dòng đời" là tập thơ thứ 3 của nhà thơ Lại Tây Dương (Hội VHNT tỉnh Thái Bình), và chắc chắn đó chưa phải là con số cuối cùng. Cả 3 tập đều được in bởi NXB Văn Học. Chỉ riêng điều đó thôi cũng đã phản ánh cái "chất" của thơ ông.
"Dòng đời" tập hợp 71 bài thơ. Và đúng như tên gọi của nó, đó là một phần những trải nghiệm của một kiếp người hữu hạn trong dòng thời gian vô hạn, được nâng lên tầm nghệ thuật. Trong 71 bài thơ đó, thì những bài thơ viết về làng chiếm một phần đáng kể, và cũng là những bài thơ gây ấn tượng nhất cho người đọc.
Lại Tây Dương nhìn về làng, ngẫm về làng và sống với làng bằng một thứ thời gian hai chiều. Trong thơ ông có làng của hồi ức với cái đói, cái nghèo trĩu nặng "Mẹ gầy, cây lúa càng gầy/ Bát cơm vơi, nửa chan đầy nắng mưa" nhưng vẫn không làm mất đi cái hồn nhiên, cái mộng mơ của tuổi thơ "Thả diều bằng chiếc lá tre/Tôi và em chở mùa hè quanh sân", "Một thời chân đất đầu trần/ Đuổi con chuồn ớt rón nhầm bóng cây", của tuổi học trò "Chưa quên những trò tinh nghịch/Trêu đùa cô bé mộng mơ/Vô tình cười nhìn bạn khóc/Xót xa ân hận đến giờ"…
Những câu thơ thật đẹp, có sức gợi rất cao. Ngồi trước tay lái của những con tàu ngàn tấn vạn tấn, đưa đất nước vượt trùng dương đến khắp bốn biển năm châu, có chàng thuyền trưởng hay chàng thủy thủ nào mà không mang trong hành trang của mình những trận mưa hè như trút khiến mảnh sân con ngập nước, và từ trong ngôi nhà tường đất mái rạ ấy là những đôi mắt trong veo nhìn qua khe cửa, thấy những chiếc lá tre bồng bềnh trên cái sân ngập nước ấy là những con thuyền…
Hay có chàng phi công nào xóa được khỏi ký ức của mình những con chuồn ớt thuở lên chín lên mười. Những con chuồn ớt đỏ chót như vệt lửa, từ dậu cúc tần ngoài ngõ vút lên cao như những chiếc máy bay, bỏ xa những đôi mắt trẻ đầy tiếc nuối và cũng đầy mơ ước, khát khao?
Làng trong ký ức của Lại Tây Dương không chỉ có tuổi thơ mà còn có cả "Cánh cò bảng lảng như trôi/Dáng ai e ấp, nụ cười thanh tân", có cả nỗi tiếc nuối khôn nguôi khi "Em đi tìm buổi chợ đông/Để tôi lỡ chuyến đò không, hỡi người"…
Nếu như làng - ký ức trong thơ của Lại Tây Dương đẹp như… thơ, thì làng - hiện tại trong thơ ông lại trĩu nặng một nỗi buồn, bởi "Đồng tiền khi đã lên ngôi", khiến cho không biết bao nhiêu "Cánh đồng quê - mảnh hồn làng/Bây giờ đã hóa món hàng bán mua", bao nhiêu là ruộng mật bờ xôi "Bây giờ cao ốc chọc trời kiêu sa", đến nỗi "Giếng làng đã lấp lâu rồi/Ao đình vịt nhởn nhơ bơi từng đàn/Cấm cung khói lạnh hương tàn/Tường xiêu, mái dột, thành hoàng đi đâu?".
Đồng tiền lên ngôi làm kiến trúc làng thay đổi, không gian làng mất đi và tình làng nghĩa xóm vơi cạn dần, người đi xa "Về làng mà ngỡ như người ngụ cư", bởi hàng xóm láng giềng chỉ còn "nhạt thếch mấy câu chào mời". Một thứ rác văn hóa dị dạng, lai căng từ thành phố tràn về cùng với hàng núi rác sinh hoạt đã vùi lấp văn hóa làng, khiến cho "Võng ru lệch khúc dân ca/ Giữa quê mà ngỡ như là người dưng"…
Nếu chỉ đọc những bài thơ ấy thôi, thì người đọc sẽ tưởng Lại Tây Dương vô cùng bi quan trước thực trạng làng quê Việt Nam bây giờ. Nhưng không, Lại Tây Dương không bi quan, bởi khi trình bày những nghịch cảnh ấy, là ông muốn mang đến cho độc giả một cái nhìn khác mà ông đã khám phá ra: Vững vàng trên một nền văn hóa được hình thành và bồi đắp tự ngàn đời, làng quê Việt Nam, từ trong sâu thẳm, vẫn nguyên vẹn những nét đẹp của nó.
Mặc đồng tiền lên ngôi, mặc cho đời đầy những "Lọc lừa gai chông", thì "Trăm năm cau vẫn thương trầu/Nghìn năm bí vẫn bên bầu, người ơi".
Và những biến dạng của kiến trúc, của không gian cũng như những rác rưởi của thứ văn hóa dị hợm, lai căng do nghịch cảnh vẫn không sao làm biến đổi được cái hồn cái cốt của làng, đó là "Khi yên lặng, lúc sóng cồn/Áo dù rách vẫn giữ thơm cái lề/ Đói nghèo vây bủa chốn quê/Cái tình, cái nghĩa không hề đổi thay"…
Đọc những bài thơ về làng trong tập "Dòng đời" của Lại Tây Dương, thấy thương làng và tin ở làng hơn.
