Tạp chí The Interpreter của Viện Chính sách Quốc tế Lowy ở Australia ngày 4/8 có bài viết cho rằng Philippines đang phải cân nhắc thận trọng cái giá chiến thắng ở Biển Đông sau phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) ngày 12/7.
Khoảnh khắc quan trọng lịch sử không bao giờ theo con đường dễ nhất và chúng thường được nhớ đến ít nhất là vì đã chiến thắng với cái giá rất lớn. Đó chính là trường hợp đối với chiến thắng tinh thần và pháp lý áp đảo mà Philippines giành được hồi tháng trước trong vụ kiện chống Trung Quốc ở Biển Đông theo Phụ lục VII của Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS).
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte. Ảnh: THX/TTXVN
Chính phủ Philippines đã rất kiềm chế trong phản ứng ban đầu của họ đối với chiến thắng này, và trong những tuần tiếp theo đó, sự phản ứng nói chung không thay đổi. Mới nhìn qua thì điều này là khá ngạc nhiên ở một đất nước vốn nổi tiếng với những lễ hội ăn mừng náo nhiệt. Sau khi được Tòa Trọng tài trao chiến thắng cho Philippines, phản ứng từ Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Perfecto Yasay lại không có gì vui vẻ, cứ như thể nước này bị thua kiện.
Tuyên bố chính thức ngắn gọn của ông Yasay chỉ kêu gọi "kiềm chế và tỉnh táo", thể hiện rõ chính sách "không chê-không khen" của tân Tổng thống Rodrigo Duterte. Các hành động cẩn trọng một cách có chủ ý này đã giảm nhẹ tác động đối với đối thủ của Philippines trong vụ kiện này. Phản ứng này cũng trái ngược hoàn toàn với cách xử lý mạnh tay hơn đối với Trung Quốc của chính quyền tiền nhiệm Benigno Aquino.
Phản ứng rất kín tiếng và gần như khó hiểu từ tân Tổng thống Duterte, một người nổi tiếng với những phát ngôn bạo miệng và thái độ không thể đoán trước, có lẽ là thận trọng do tình hình vốn đã căng thẳng. Những phản ứng từ Bắc Kinh cho thấy cách tiếp cận hòa giải và thân thiện hơn của Chính quyền Tổng thống Duterte không phải là không gây chú ý.
Nhiều tuần đã trôi qua kể từ khi Tòa Trọng tài ra phán quyết, ông Duterte đã tránh thảo luận về chủ đề này. Ông không sẵn sàng đề ra bất cứ chiến lược gì cho đất nước để thực thi giải thưởng mà họ giành được hay nối lại các cuộc đàm phán song phương với Bắc Kinh. Tại một diễn đàn gần đây của Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Ngoại trưởng Yasay được cho là đã không thúc đẩy mạnh mẽ để đưa phán quyết của Tòa Trọng tài vào tuyên bố chính thức của khối này và ông đã bị một số nhà ngoại giao kỳ cựu của Philippines chỉ trích.
Khu vực bãi cạn Scarborough.
Philippines không cần tỏ ra cao ngạo trong chiến thắng của họ. Giải thưởng mà nước này giành được không thay đổi được tình hình thực địa trong khu vực. Sự không đối xứng về quân sự và kinh tế giữa các bên tuyên bố chủ quyền và Trung Quốc không thay đổi và trong vài năm nữa cũng vẫn như vậy. Có những cơ sở bất hợp pháp nằm trong vùng biển Philippines cần được giải quyết khẩn cấp. Có những vấn đề tranh cãi về đền bù và trách nhiệm nhà nước cần được xử lý. Thậm chí có những vấn đề khó giải quyết hơn có thể dẫn đến giải thể, phi quân sự hóa và dễ làm leo thang căng thẳng. Tất cả cần phải có những bước đi hết sức thận trọng để tránh những tính toán sai lầm có thể dẫn đến xung đột vũ trang hay tổn thất về người.
Philippines có nhiều thứ để xem xét và đối chiếu, bao gồm: thực tế kinh tế và thương mại, sự an toàn và phúc lợi của người Philippines ở Trung Quốc; và các mối quan hệ thương mại và kinh doanh của nước này. Philippines cũng cần đánh giá lại tiềm lực quân sự, hải quân và phải thừa nhận rằng họ không thể dựa vào các cường quốc phương Tây bên ngoài để bảo đảm an ninh trong khu vực, hay dựa vào họ để bảo toàn sự toàn vẹn lãnh thổ hay chủ quyền quốc gia.
Các luật sư đã làm tốt công việc đảm bảo chiến thắng tinh thần và pháp lý lịch sử đối với Philippines. Giai đoạn tiếp theo đòi hỏi các nhà ngoại giao, các nhà chiến lược và những người khác có chuyên môn về chính sách đối ngoại và quan hệ quốc tế vào cuộc để biến chiến thắng đó thành thực chất và lâu dài đối với Philippines. Điều này sẽ mất khá nhiều thời gian, nỗ lực to lớn và thiện chí lớn lao từ cả Philippines lẫn Trung Quốc để hàn gắn mối quan hệ song phương bị rạn nứt giữa họ. Vào thời điểm này, tốt nhất là nên cẩn trọng và tập trung vào tương lai do cả hai nước phải chờ cho "bụi lắng xuống" và xác định lại hướng đi mới.
