Bộ mặt nông thôn quê tôi hiện nay đang thay đổi rất nhanh. Dĩ nhiên, hậu quả của thay đổi bao giờ cũng mang đến điều tốt cơ bản, lẫn điều xấu phát sinh. Những điều xấu ấy không bàn đến trong phạm vi bài này, vì chúng là loại bệnh thường xảy ra trong một cơ thể đang biến đổi. Riêng về những điều tốt cơ bản thì ai cũng nhận thấy rõ nếu về quê tôi.
Đường xương sống liên xã, tuy nhỏ nhưng đã bê-tông nhựa nối liền với thị trấn và thành phố. Các đường xương sườn vào các thôn cũng đã bê-tông xi-măng. Dọc hai bên trục đường mọc lên nào tiệm quán, cửa hàng tạp hoá, cửa hàng vật tư nông nghiệp, cửa hàng xe máy... Xe lớn, xe nhỏ giao thông trên đường khá rộn rịp. Trường học cấp hai, trụ sở xã đều là nhà tầng kiên cố.
Do có điện từ lâu nên hầu hết mọi gia đình đều có TV, quạt máy, nồi cơm điện. Nói chung, vào nhà nào cũng thấy ít nhất một xe gắn máy, một TV màu, một nồi cơm điện. Có một số nhà còn thêm nhiều tiện nghi khác như tủ lạnh, máy tắm nước nóng, máy vi tính …Dĩ nhiên nhà tranh vách đất đã không còn nữa. “Mái tranh ơi hỡi mái tranh/ Trải bao mưa nắng mà thành quê hương” (Trần Đăng Khoa) đã vắng bóng, nhường chỗ cho nhà ngói tường gạch.
Ai xa cách lâu năm, nay trở về đều kinh ngạc. Bến nước, luỹ tre, quạnh hiu và buồn buồn không còn nữa. Cuộc sống đã sôi động và có tốc độ hẳn hoi. Nông thôn đã khoác bộ mặt phố thị tuy còn lổn nhổn nhưng rất rõ nét. Tiện nghi và tiến bộ đời mới chen lẫn với vất vả, với thửa ruộng, với thời tiết khắc nghiệt thất thường, với bò heo, với lúa thóc rơm rạ truyền thống.
Như thế, tiến nhanh như thế, nông thôn đã thoát nghèo rồi chăng? Nông dân đã sướng lên rồi chăng? Để trả lời cho câu hỏi này, theo tôi là chưa, vì nông dân vẫn còn nghèo và còn khổ, xét trong tổng thể của đà tiến triển rộng lớn xung quanh.
Nghèo và khổ luôn là những khái niệm giãn nở. Dĩ nhiên, hiện nay “nghèo” không phải là thiếu cơm, rách áo; “khổ” không phải là măn tro mò trấu, lang thang đầu đường xó chợ. Nghèo khổ đã mang tính chất xã hội học. Nghèo khổ hiện ra là do sự so sánh. Và do đó, nông dân và nông thôn vẫn còn dưới vực sâu so với thị dân và thành phố.
Nhưng đặc biệt, ngày nay nông dân đã có một biến chuyển tầng sâu, tuy chưa nhiều, nhưng rất đáng khâm phục. Đó là họ ý thức được giá trị của học vấn và họ quyết tâm đầu tư cho con cháu.
Quê tôi, có gia đình nông dân ròng, bố mẹ cày cấy chân lấm tay bùn, thế mà có con học đến tiến sĩ. Lại có gia đình nông dân khác cũng có con đậu thạc sĩ. Còn việc con cháu họ tốt nghiệp đại học thì khá nhiều. Tú tài thì nhan nhản. Điều này chứng tỏ nông dân hiện nay đã ý thức mạnh mẽ về giá trị của trí óc và tinh thần, điều mà trước kia họ không quan tâm. Họ đã khổ sở cả đời để nhận ra rằng, sống không phải cốt để tồn tại, mà sống còn để phát triển và vươn lên. Đây là một biến chuyển im lìm rất đáng khâm phục trong giai đoạn đang nỗ lực thoát nghèo.
