Ngọc quý Đăk Trôi

Lộc trời riêng tặng Đăk Trôi

Cũng theo già Bluch và hầu hết những già làng, những người cao tuổi ở xã Đăk Trôi này thì về nguồn gốc tên gọi giống lúa đặc sản Ba Chăm, cũng chỉ biết mơ hồ rằng: "Ba" - tiếng của người BahNar là lúa, còn "Chăm" thì... chịu.

Đồng bào Banar thu hoạch lúa Ba Chăm

Nhiều người cho rằng: Lúa Ba Chăm có từ rất lâu đời ở một số xã thuộc huyện Mang Yang như Đăk Trôi, Kon Chiêng, Đê Ar... Cũng có người cho rằng: Trong kháng chiến, cán bộ cách mạng đưa giống lúa này đến đây trồng, thấy thích nghi với điều kiện khí hậu thổ nhưỡng, hạt gạo thơm ngon nên đã hướng dẫn cho đồng bào BahNar ở đây mở rộng diện tích và cách canh tác giống lúa này.

Xã Đăk Trôi có tổng diện tích gieo trồng gần 700ha. Riêng lúa có gần 500 ha, tập trung chủ yếu ở cánh đồng bậc thang với diện tích gần 350ha. Điều đặc biệt là, với diện tích lúa như trên, cả xã Đăk Trôi chỉ trồng duy nhất giống lúa Ba Chăm. Mơn - cán bộ Hội Nông dân xã - người đưa chúng tôi đi thăm cánh đồng, nói: "Người BahNar ở đây ăn loại gạo này quen rồi, nên không trồng giống lúa khác".

Lúa Ba Chăm được đồng bào nơi đây canh tác theo phương thức chọc trỉa. Thời gian từ khi xuống giống đến khi thu hoạch là 8 tháng: Tháng ba chọc lỗ tra hạt, sang tháng tư mưa xuống, hạt thóc đội đất nhú mầm. Tháng chín, tháng mười lúa trổ bông, làm đòng. Đến tháng mười một bước sang mùa khô Tây Nguyên, nước trong ruộng không còn, lúa chín, cũng là thời điểm bà con thu hoạch lúa.

Điều đặc biệt của giống lúa Ba Chăm là thân to, cao (có chân ruộng tốt, cây lúa cao gần bằng đầu người lớn). Đây là giống lúa có khả năng kháng bệnh tốt. Gạo Ba Chăm nấu cơm dẻo, thơm, cơm ăn ngon và để lâu không thiu. Đặc biệt gạo Ba Chăm dùng để ủ rượu ghè thì không thể chê vào đâu được.
 

Nâng tầm thương hiệu gạo Ba Chăm

Với diện tích trên 300 ha, cánh đồng ruộng bậc thang ở xã Đăk Trôi là một trong những cánh đồng lúa tập trung lớn nhất của tỉnh Gia Lai. Mặc dù những xã lân cận như Đê Ar, Kon Chiêng, Kon Thụp... đồng bào BahNar cũng trồng giống lúa Ba Chăm này, nhưng hạt gạo lại không ngon như ở Đăk Trôi nên khi nhắc đến gạo Ba Chăm, người ta thường gắn liền với địa danh Đăk Trôi.

Ảnh: Trần Đăng Lâm

Cũng theo Mơn - cán bộ Hội Nông dân xã thì: Cả xã có 8 làng với 532 hộ (khoảng trên 2.000 nhân khẩu). Mặc dù còn nhiều khó khăn nhưng chưa năm nào, bà con nơi đây thiếu gạo ăn. Tuy nhiên cái khó nhất của bà con, đó là từ trước đến nay, lúa Ba Chăm được trồng ở đây hoàn toàn theo phương thức truyền thống: Chọc trỉa và... giao cho trời, hoàn toàn không bón bất kỳ một loại phân bón nào, không áp dụng bất kỳ một tiến bộ khoa học kỹ thuật nào. Điều này có cái hay là cây lúa phát triển tự nhiên, đảm bảo sạch và hàm lượng dinh dưỡng cao, tuy nhiên năng suất thì lại thấp.

Già làng Bluch (làng Đê Klong), cho biết: Làng có trên 100 hộ, nhà nào cũng trồng lúa, ít thì 5- 7 sào, nhà nhiều thì 2- 4 ha. Vậy mà khi thu hoạch, để dành lại một ít lúa trong kho đủ ăn quanh năm, còn lại bán cũng chẳng được bao nhiêu tiền.

Ông Lê Trọng - Phó Chủ tịch UBND huyện Mang Yang, cho biết: Giống lúa Ba Chăm là loại giống được người BahNar gieo trồng tại một số xã phía Nam của huyện, nhưng tập trung nhiều nhất là tại xã Đăk Trôi. Ba Chăm được xác định là giống lúa truyền thống vô cùng quý giá và đã lưu truyền từ rất lâu, qua nhiều thế hệ trong vùng đồng bào BahNar nơi đây. Họ thường sử dụng chủ yếu cho nhu cầu tại chỗ, chưa có quy mô thương mại do sản lượng cung cấp ra ngoài thị trường còn ít và bị ép giá. Do vậy, cần có sự cạn thiệp kịp thời của chính quyền địa phương, của các cơ quan chuyên môn để đảm bảo quyền lợi cho người dân nơi đây, đồng thời nâng tầm thương hiệu cho hạt gạo Ba Chăm.