Nhân lực chất lượng cao vẫn... trong mơ

Ông Hoàng Ngọc Vinh (ảnh), Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ GD-ĐT đã trao đổi cùng PV NNVN vấn đề này.

Theo đánh giá mới của Ngân hàng Thế giới (WB), chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam hiện mới chỉ đạt 3,79 điểm (thang điểm 10), xếp thứ 11 trong số 12 nước châu Á tham gia xếp hạng. Một nghiên cứu khác cho thấy lao động Việt Nam chỉ đạt 32/100 điểm.

Trong khi đó, những nền kinh tế có chất lượng lao động dưới 35 điểm đều có nguy cơ mất sức cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Nguồn lao động của VN có năng suất lao động quá thấp, đứng thứ 77/125 nước và vùng lãnh thổ, sau Indonesia, Philippines và Thái Lan trong khu vực.

Tỷ lệ lao động không có chuyên môn ở Hà Nội hiện là 41,4%, Hải Phòng 64%, Đà Nẵng 54,4%, TP Hồ Chí Minh 55% và Bà Rịa - Vũng Tàu là 62,9%...

Hệ lụy của những con số trên sẽ thế nào, thưa ông?

Trước khi trả lời, tôi cũng xin bổ sung thêm một báo cáo gần đây nhất của Tổng cục Thống kê cho hay, tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên (tuổi từ 15-24) khu vực thành thị khá cao (chiếm gần 11%), nhưng so với thế giới, tỷ lệ này ở ngưỡng 1,84% (thấp nhất thế giới), là tín hiệu đáng mừng cho Việt Nam trên nhiều bình diện như kinh tế (chứng tỏ kinh tế tăng trưởng cao), xã hội (số người nhận bảo trợ xã hội giảm, ít tiêu cực và nghèo đói…), giáo dục và đào tạo (tỷ lệ thất nghiệp ít chứng tỏ chất lượng giáo dục và sự cân đối ngành nghề, trình độ đào tạo tốt).

Tuy nhiên, năng suất lao động của Việt Nam hiện nay mới chỉ đạt 3,79 điểm (thang điểm 10), xếp hàng thấp nhất thế giới mới là điều đáng báo động. Nó cảnh báo rằng, không chỉ do chất lượng lao động thấp mà còn do các yếu tố về trình độ công nghệ, sử dụng hiệu quả đồng vốn và các yếu tố khác thuộc về thị trường lao động.

Nói rộng hơn, chất lượng lao động có thể xem là một trong những tắc nghẽn cho tăng trường kinh tế và sự phát triển bền vững của đất nước.

Chất lượng nguồn nhân lực chỉ đạt mức dưới trung bình (3,79 điểm). Vậy bao giờ chúng ta có nhân lực chất lượng cao (CLC)?

Trên thế giới thường đánh giá chất lượng nhân lực theo một số tiêu chí về trình độ văn hóa, trình độ chuyên môn, kỹ năng, mức độ sẵn sàng của lao động đáp ứng nhu cầu thị trường, năng suất lao động xã hội, số năm đi học trung bình của người lao động, sức khỏe, cơ hội thăng tiến.

Hay nói cách khác, nhân lực chất lượng cao thì phải có các thuộc tính tối thiểu như dễ kiếm việc làm, lao động có năng suất cao (trong điều kiện trình độ công nghệ như nhau), cơ hội thu nhập cao hơn lao động bình thường trong cùng điều kiện thị trường lao động…

Còn ở VN, nguồn nhân lực CLC vẫn... trong mơ. Lý do bởi hiện nay, chúng ta vẫn chưa có một khái niệm rõ ràng về lao động CLC.

Những khu vực tập trung nhiều doanh nghiệp nhất như đồng bằng sông Cửu Long nhưng lại thiếu lao động có trình độ tay nghề, công nhân kỹ thuật lành nghề. Tại sao lại có tình trạng như vậy thưa ông?

Như chúng ta biết là khu vực ĐBSCL là một trong vùng trũng về chất lượng giáo dục của nước ta điều đó ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng lao động.

Một địa phương thiếu lao động có CLC bởi 2 lý do: Chất lượng giáo dục, đào tạo không đáp ứng được và khu vực này phát triển chậm hơn so với khu vực khác. Ngoài ra, sự phân bố các cơ sở đào tạo nhân lực trong khu vực cũng như sự biến mất của các trường công nhân kỹ thuật có thể xem là yếu tố gây ra thiếu hụt công nhân kỹ thuật.

Sinh viên có tay nghề cao nếu được đào tạo trong môi trường đầy đủ

Bên cạnh đó, tính chất sản xuất, trình độ công nghệ sản xuất và ngành kinh tế có ảnh hưởng rất quan trọng đến việc tuyển dụng, sử dụng và trả lương cho người lao động. Ở ĐBSCL, phần lớn các doanh nghiệp chế biến thủy sản hoặc lắp ráp nên nhu cầu công nhân có tay nghề thực sự không nhiều.

Theo ông, đòn bẩy nào sẽ giúp Việt Nam thoát khỏi tình trạng liên quan đến chất lượng lao động quá thấp như hiện nay?

Có người nói chất lượng nhân lực thấp là “nút thắt cổ chai” của sự phát triển đất nước. Vì vậy, để Việt Nam mau chóng thoát khỏi tình trạng nhân lực chất lượng thấp cần triển khai quyết liệt, đồng bộ các giải pháp đổi mới trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo.

Ngoài ra, việc phát triển nguồn nhân lực phải tuân theo các quy luật kinh tế thị trường, đẩy mạnh xã hội hóa, huy động mọi nguồn lực, đào tạo kỹ năng cho người lao động. Đặc biệt, phải đổi mới công tác quản lý nhà nước trong đào tạo và phát triển nguồn nhân lực; Nhà nước trao nhiều quyền tự chủ cho cơ sở đào tạo để có thể thích ứng nhanh với nhu cầu thị trường lao động.

Theo ông, làm thế nào tránh tình trạng chảy máu chất xám như hiện nay?

Nhân lực CLC là vốn quý và muốn có nhân lực CLC thì chi phí đào tạo phải cao. Không có chuyện “nhanh, nhiều, tốt, rẻ" trong đào tạo nhân lực được. Do vậy, có được nguồn lực CLC rồi thì phải sử dụng cho hiệu quả bằng các cơ chế lương, đãi ngộ, tạo môi trường làm việc hấp dẫn và cấp chứng chỉ hành nghề cho người lao động.

Xin cảm ơn ông!