TS Chu Văn Thanh- Trưởng phòng Khoa học, Viện Thú y
Dư lượng enrofloxaxin trong thủy sản đang đặt Việt Nam trước nguy cơ bị mất thị trường Mĩ – Nhật. Theo Bộ trưởng Cao Đức Phát, việc tìm, sử dụng hoạt chất thay thế enrofloxaxin trong chăn nuôi, thú y và nuôi trồng thủy sản là cần thiết. 
Vì sao các nước lại khắt khe với enrofloxaxin và loại kháng sinh nào có phổ tương đồng, được thế giới sử dụng rộng rãi? NNVN đã có cuộc trao đổi với TS Chu Văn Thanh- Trưởng phòng Khoa học, Viện Thú y.
Ở nước ta, enrofloxaxin là kháng sinh được sử dụng khá phổ biến cho cả vật nuôi trên cạn cũng như dưới nước. Nhưng tại một số quốc gia như Mĩ, Nhật… đây lại là chất bị giới hạn chặt chẽ. Vì sao vậy thưa ông?
Enrofloxaxin được dùng làm kháng sinh cho người và động vật, thường để điều trị các chứng bệnh về đường hô hấp. Đây là chất thuộc nhóm kháng sinh có độc tính cao, chỉ sử dụng với liều nhất định và đặc biệt hạn chế sử dụng với trẻ em vì có thể ảnh hưởng đến sụn đầu xương, làm cho trẻ em bị lùn, chậm quá trình tăng trưởng. Ngoài ra chất này cũng ảnh hưởng đến thần kinh thị giác, có thể gây mất thị lực hoặc mù vĩnh viễn.
Trong chăn nuôi, người ta có thể đưa enrofloxaxin vào thức ăn hoặc cho vào môi trường sống của các động vật thủy sản, khi động vật ăn hoặc sống trong môi trường đó, hoặc tiêm để chữa bệnh thì kháng sinh sẽ xâm nhập vào cơ thể. Giả sử chúng ta sử dụng thực phẩm có dư lượng 5ppb chất enrofloxaxin thì cứ 150-200g thịt/ngày/người ta sẽ đưa vào cơ thể khoảng 2µg/ngày. Với lượng này sẽ không gây độc tính ngay nhưng nếu tích lũy lâu dài hoặc ăn quá nhiều sẽ có tác hại.
Ngoài ra, việc sử dụng tràn lan loại kháng sinh này có thể dẫn tới khả năng kháng thuốc ở vi khuẩn. Như vậy sẽ ảnh hưởng đến khả năng điều trị các bệnh nhiễm trùng trong cộng đồng.
Với độc tính cao, có khả năng gây hại nhiều như vậy tại sao lâu nay chất enrofloxaxin vẫn được sử dụng phổ biến trong chăn nuôi, thú y?
Loại thuốc kháng sinh nào cũng có mặt trái. Vấn đề là chúng ta phải biết sử dụng nó trong trường hợp nào, ở giới hạn nào. Thông thường, các loại kháng sinh chỉ tác dụng với một loại vi khuẩn gram âm hoặc gram dương, nhưng enrofloxaxin có phổ kháng khuẩn rộng, có tác dụng đối với cả vi khuẩn gram dương và gram âm.
Bởi thế người ta coi đây như loại kháng sinh tổng hợp, hy vọng có thể dùng nó một lần để trị được nhiều loại vi khuẩn (nếu có) ở vật nuôi. Bên cạnh đó, loại thuốc này lại có khả năng hấp thụ nhanh, thông thường chỉ sau 30-60 phút đã có thể thâm nhập sâu vào huyết thanh và các phủ tạng nên tiêu diệt mầm bệnh nhanh, hiệu quả trông thấy nên rất được ưa chuộng.
Hiện nay chúng ta đã loại bỏ chất enrofloxaxin trong danh mục thuốc được phép dùng cho nuôi trồng thủy sản và chủ trương của Bộ sẽ tiến tới loại bỏ hoàn toàn chất này trong chăn nuôi. Tuy nhiên vấn đề đặt ra ở đây là phải tìm ra hoạt chất có thể thay thế enrofloxaxin. Ông có thể giới thiệu một vài loại kháng sinh có đặc tính tương đồng?
Khoa học hiện nay phát triển, chúng ta có trong tay hàng trăm, hàng nghìn loại kháng sinh, vì vậy kháng sinh để thay thế thì có rất nhiều loại. Ví dụ, enrofloxaxin thuộc nhóm kháng sinh vi khuẩn đường hô hấp, ta có thể thay bằng Gentamicin chẳng hạn, đây cũng là loại kháng sinh có tác dụng diệt khuẩn mạnh với cả vi khuẩn gram âm và gram dương.
Nhưng để phục vụ cho chăn nuôi, ngoài dược tính đặc trị, chất thay thế còn phải đảm bảo các yếu tố như nguồn khai thác, giá thành?
Kháng sinh có thể được chiết xuất từ rất nhiều nguồn trong thiên nhiên như các loại nấm, thảo mộc. Nhưng để nói về hiệu quả kinh tế thì mỗi loại thuốc dành cho gia súc, gia cầm hay thủy sản sẽ có giá thành khác nhau và giá còn phụ thuộc vào thương hiệu của từng sản phẩm.
Nói như vậy tức là chúng ta hoàn toàn có thể sử dụng Gentamixin để thay thế enrofloxaxin. Nhưng vấn đề là chất này có được cho phép sử dụng đại trà trên thế giới?
Hiện có tới gần 100 biệt dược có chứa Gentamixin và đây là chất dùng phổ biến trên thế giới. Tuy nhiên ở đây tôi muốn nói Gentamixin chỉ là một ví dụ cho thấy không khó để lựa chọn kháng sinh thay thế cho enrofloxaxin.
Về dược tính thì hai hoạt chất này có nhiều điểm tương đồng, đều thuộc nhóm kháng sinh điều trị vi khuẩn đường hô hấp. Chất này cũng phân bổ nhiều qua nước nên cũng phù hợp để sử dụng cho thủy sản. Nhưng để khẳng định ngay đây là hoạt chất thay thế thì không nên bởi còn rất nhiều loại kháng sinh khác để lựa chọn.
Mỗi loại thuốc với mỗi loại vật nuôi phải căn cứ vào đặc tính vật lý với đặc tính hóa học của chất kháng sinh như độ nổi, độ hòa tan khi vào trong máu hoặc tác dụng của thuốc khi chịu gặp các men trong cơ thể. Ngay cả đối với những loại kháng sinh phổ rộng có tác dụng với cả vi khuẩn gram âm, gram dương như enrofloxaxin cũng phải phân loại xem kháng sinh nào tác dụng mạnh hơn.
Tóm lại là, đối với mỗi loại chúng ta đều phải tiến hành thử nghiệm mới có thể đưa ra được kết luận cuối cùng.
Xin cảm ơn ông!
