Đó là đoạn sông Vàm Cỏ Đông chảy như biên giới tự nhiên giữa Việt Nam và Campuchia. Bên này là đất Việt, bơi qua bờ bên kia là đất Campuchia.
Thuở ấy, ngày nào tôi cũng bơi qua bơi lại trên sông Vàm. Con sông nước thật trong, theo thủy triều có nước lớn nước ròng, tôm cá trên sông khá nhiều, quí nhất là tôm càng xanh.
Những đêm trong rừng ven sông Vàm Cỏ, nấu ấm trà nghe Tư Xuân kể chuyện phóng chĩa trên sông Vàm Cỏ bắt tôm càng xanh, tôi như mê đi.
Hóa ra, quê Tư Xuân ở Cần Đước (tỉnh Long An), sát Cần Giuộc, con sông Vàm Cỏ đoạn chảy qua quê Tư Xuân là đoạn sông rất rộng, và sâu.
Chảy tới cửa Soài Rạp thì không chỉ có tôm càng xanh, mà còn có cá dứa. Đây là loài cá ngon có hạng trên sông nước Chín Rồng, cá dứa khô một nắng bán trong nhà hàng Cần Giuộc lên tới 400.000đ/kg, đắt nhất trong các loại cá khô ở đồng bằng sông Cửu Long.
Tôi vốn yêu các con sông, càng yêu hơn tôm cá dưới sông, đúng như cách yêu của người nông dân. Tôi nghĩ, yêu nước như thế vừa thực tế vừa giàu xúc cảm.
Nhìn ngắm dòng sông đẹp, đã thấy yêu. Nhưng nếu được ăn những con cá con tôm ngon “ngất ngây con gà tây” dưới dòng sông ấy, thì tình yêu càng đậm đà, thấm đẫm hương vị… ẩm thực, và khiến người yêu nhớ rất lâu, có khi là cả cuộc đời.
Cho tới bây giờ, tôi chỉ đi qua Đồng Tháp Mười một lần, nhưng tôi nhớ mãi. Không chỉ vì chuyến đi ấy quá gian khổ, kéo rất dài tới một tháng rưỡi, mà vì khi qua Đồng Tháp, tôi đã câu được cá rô, cá sặt rằn, và nhất là bắt được một con lươn to bự, bắt bằng tay không.
Cái này mang lại cho tôi niềm tự hào dài tới bốn mươi mấy năm. Bắt một con lươn bằng tay không ngay trên đồng bưng, hoàn toàn không phải chuyện dễ.
Tôi yêu Đồng Tháp Mười vì có sự “cộng thêm” (plus) con lươn ấy. Như đã cộng thêm bông điên điển, bông súng, bông sen và những cột rừng tràm. Yêu con lươn cũng là yêu đất nước, yêu bông điên điển nở vàng cũng là yêu Tổ quốc.
Hái điên điển trên dòng Vàm Cỏ Đông
Hồi chúng tôi còn nhỏ, chính văn hào Ilya Ehrenburg - qua bài viết bất hủ “Lòng yêu nước” của mình, đã dạy chúng tôi biết yêu nước một cách cụ thể mà thấm thía như vậy.
Rằng “lòng yêu nước ban đầu là yêu những vật tầm thường nhất: yêu cái cây trồng ở trước nhà, yêu con phố nhỏ đổ ra bờ sông, yêu vị thơm chua mát của trái lê mùa thu hay mùa cỏ thảo nguyên có hơi rượu mạnh...”.
Tôi nhớ, có một lần giữa đêm khuya tôi với Tư Xuân đi chơi về. Đường rừng, ánh trăng lổ đổ, Tư Xuân đeo một chiếc radio bán dẫn. Anh mở đài quốc tế, và từ chiếc radio rè rè vang lên “Bản giao hưởng số 7” còn được gọi là “Giao hưởng Leningrad” của nhà soạn nhạc thiên tài Nga Dmitri Shostakovich.
Bản giao hưởng kêu gọi một cách kỳ lạ tới tình yêu Tổ quốc, và tôi cảm thấy chưa bao giờ tôi được nghe âm nhạc một cách đầy rung cảm như thế.
Sau này còn có những dịp được nghe giao hưởng hay độc tấu piano ở Nhà hát Lớn (Việt Nam), ở Nhà hát Nhỏ (Liên Xô), nhưng chưa ở đâu mà âm nhạc thấm thẳng vào tôi như khi nghe bản giao hưởng từ chiếc radio cũ kỹ trong một đêm trăng rừng bên sông Vàm Cỏ.
Nhiều năm sau, tôi đã viết được bài thơ “Có một lần tôi nghe bản giao hưởng số 7”. Bài thơ được dịch và in trên Tạp chí Văn học “Novui Mir” (Thế giới mới) do nhà thơ Xô viết nổi tiếng Tvardovski sáng lập và làm Tổng Biên tập.
Hồi đó, được in một bài thơ ở nước ngoài, lại in trên một tạp chí nổi tiếng, là tự hào lắm. Nhưng có được những bài thơ, nhất là có trường ca “Những người đi tới biển”, lại phải nhớ ơn sông Vàm Cỏ.
Nhớ ơn cả những bè lục bình trôi lãng đãng trên sông mà mình từng hái về chấm mắm kho. Nhớ ơn những con cá bạn mình câu được, nhớ cuộc rượu tưng bừng bên bờ sông làm phiền biết bao lãnh đạo.
Khi cầu Mỹ Lợi sắp khánh thành, một thằng cháu có tham gia đóng góp vốn nho nhỏ xây cầu nói sẽ mời tôi về dự lễ thông xe, nhưng chưa biết nên giới thiệu tôi thế nào.
Tôi nói, cứ giới thiệu ông chú này là người từng bơi qua bơi lại sông Vàm Cỏ. Bơi qua bơi lại. Như lục bình. Dù lục bình thì trôi xuôi hay trôi ngược, tùy con nước. Thế thôi. Thế cũng vẻ vang chán rồi!
Bao nhiêu năm trôi qua, sao cứ nhìn dòng sông lại thấy cả tuổi trẻ khát khao và hoang dại của mình. Những ai từng sống bên dòng sông, chắc sẽ có cảm giác như tôi mỗi khi nhìn thấy, đi qua, và hơn cả là bơi qua.
Bao nhiêu dòng sông mình đã bơi qua trong cuộc đời, những dòng sông nhỏ nhỏ những dòng sông lớn lớn. Tôi nhớ có lần bơi ở vực Bà, gần nơi đặt thủy điện Vĩnh Sơn. Nước sâu và trong vắt.
Bây giờ sực nhớ lại, thì ra đó là thời mình còn trẻ. Bốn mươi tuổi vẫn còn trẻ, nếu so với bảy mươi, dĩ nhiên. “Rượu ly đầy ly cạn/Uống xuyên bao con đường/”. Ôi, tuổi trẻ!
