 |
| Valencia (Tây Ban Nha) là một trong những vùng đang bị ô nhiễm nitrat nguồn nước ngầm. Ảnh: Euronews. |
Tình trạng này đang trở thành vấn đề khiến nhà chức trách nước này đau đầu, ảnh hưởng đến nguồn nước uống tại nhiều thành phố, thị trấn.
Tầng ngậm nước, còn gọi là tầng chứa nước, có vai trò quan trọng trong việc cung cấp nước cho các cộng đồng cư dân ở Tây Ban Nha. Chúng là nguồn dự trữ tự nhiên giúp duy trì dòng chảy cho sông, tích trữ nước mưa để sử dụng trong thời điểm khan hiếm.
Ô nhiễm từ canh tác quy mô lớn cùng khai thác nước ngầm quá mức để phục vụ hoạt động kinh tế đang khiến các tầng ngậm nước ở Tây Ban Nha rơi vào tình trạng tồi tệ. Theo Bộ Chuyển đổi Sinh thái Tây Ban Nha, chỉ có 41% hành động chính trong kế hoạch về nước giai đoạn 2016 – 2021 được thực hiện.
Ô nhiễm nitrat
Nitrat, thành phần thường có trong phân bón nông nghiệp, là nguyên nhân chính gây ô nhiễm. Với khả năng hòa tan cao, nitrat dễ dàng ngấm vào nước ngầm.
Năm 2018, Ủy ban châu Âu áp lệnh trừng phạt Tây Ban Nha vì nitrat vượt quá mức tối đa cho phép.
Vùng Valencia, bên bờ biển Địa Trung Hải, đang hứng chịu tình trạng này. Theo Bruno Ballesteros, đứng đầu cơ quan địa chất và khai mỏ khu vực, ô nhiễm nitrat là thách thức lớn nhất đối với nguồn nước ngầm dự trữ của Valencia. Nơi đây có tới 453 tầng ngậm nước bị ảnh hưởng bởi nitrat cùng các hóa chất khác.
“Tình trạng này đã kéo dài, gây ô nhiễm lượng lớn nước ngầm”, Ballesteros lý giải. Ô nhiễm tiếp tục lan rộng ngay cả khi nguồn phát thải đã dừng, do đó, ông nhận thấy rất khó để đảo ngược tình thế.
Nghị viện Valencia đã lập ủy ban phụ trách phân tích ô nhiễm nước trong khu vực và tìm giải pháp ứng phó. Báo cáo trong năm 2018 cho thấy có khoảng 216.000 người, tương đương 4,31% dân số Valencia, sống tại các khu vực có nồng độ nitrat trong nước sinh hoạt vượt quá tiêu chuẩn khuyến nghị.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính nồng độ nitrat trong nước uống không nên quá 50 mg/l để tránh các ảnh hưởng độc hại trong ngắn hạn.
Ô nhiễm nitrat trong nước được phát hiện tại Valencia lần đầu tiên vào những năm 1980. Các nhà máy xử lý nước và việc khai thác nước bề mặt đã giảm tỷ lệ người dân sử dụng nước nhiễm bẩn từ 18,14% vào năm 1990 xuống còn 4,31% trong năm 2019.
Tuy nhiên, Graciela Ferrer, chuyên gia về nước ngầm, cảnh báo những cải thiện trên cũng đồng nghĩa tăng chi phí nguồn cung nước cho người dân. Các tổ chức môi trường và xã hội tin rằng vấn đề này còn rất lâu mới có thể giải quyết dứt điểm và sẽ chỉ xấu đi.
“Những khu vực bị ô nhiễm nước đang mở rộng”, nhà hoạt động vì nguồn nước Paco Sanz lý giải với Euronews. Ông sống tại hạt La Ribera, một trong những nơi bị ô nhiễm nitrat nặng nhất”.
Sanz cáo buộc nhà chức trách không giải quyết nguồn gốc vấn đề và chỉ đưa ra các giải pháp thay thế mơ hồ.
“Tại những nơi đó, nước uống sạch từ các nhà máy xử lý nước được hòa với nước ô nhiễm tại các làng để nồng độ nitrat không quá 50 mg/l”. Khuôn khổ Chỉ thị Nước Liên minh châu Âu (EU) quy định nước uống phải “có chất lượng tốt nhất có thể”. Sanz cho rằng chính quyền Valencia đã phớt lờ điều này.
Báo cáo từ ủy ban của nghị viện Valencia không phân tích ảnh hưởng từ việc uống nước nhiễm nitrat đến sức khỏe con người nhưng khuyến khích các nghiên cứu về đề tài này trong tương lai.
“Rất khó bởi người dân, sau nhiều năm chung sống với vấn đề này, đã dừng uống nước máy và chuyển sang nước đóng chai”, Sanz lý giải.
Hệ thống nông nghiệp vô trách nhiệm
Nguyên nhân chính gây ô nhiễm nước là phân bón nông nghiệp. “Nông dân nghĩ rằng càng dùng nhiều phân bón thì mùa màng càng bội thu”, theo Ballesteros.
 |
| Cánh đồng lúa ở Sueca, Valencia (Tây Ban Nha). Ảnh: Euronews. |
Các dự án do EU tài trợ đang phối hợp với nông dân để hướng đến triển khai nông nghiệp bền vững, thay thế phân bón gây ô nhiễm bằng phân bón hữu cơ.
“Không chỉ nông dân, các kỹ thuật viên và nhà phân phối cũng chưa hiểu rõ tác động của phân bón. Đây là vấn đề nghiêm trọng”, Dolors Roca, chuyên gia về hệ thống nông nghiệp tại Viện Valencia về Nghiên cứu Nông nghiệp, cho biết.
Roca cảnh báo các hành vi né tránh, như thêm phân bón vô cơ trực tiếp vào nước tưới, đang gia tăng trong nông dân. Chuyên gia này tin vấn đề có thể được giải quyết nếu nông nghiệp hướng đến một thị trường nông sản hữu cơ.
Sanz kêu gọi triển khai các quy tắc và kế hoạch hành động để chính quyền khu vực giám sát và đánh giá tình hình tốt hơn. Dù những thứ này đã tồn tại nhiều năm qua nhưng chúng không được tuân thủ.
Khai thác quá mức cũng khiến tình hình xấu đi. “Tầng ngậm nước là tài nguyên quan trọng với những vùng khô cằn như Valencia và các nơi chịu ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu”, Ballesteros nói. Theo ông, tầng ngậm nước là cách tự nhiên và hiệu quả để lưu trữ nước bởi nước bề mặt dễ bị bốc hơi.
Khai thác quá mức tầng ngậm nước khiến chúng không thể phục hồi mực nước thông thường. Tại vùng ven biển, hệ quả còn là làm mất cân bằng giữa nước ngọt và nước mặn, khiến nước ngầm không thể uống.
Ferrer lý giải tình trạng khai thác nước ngầm quá mức có liên quan đến Chính sách Nông nghiệp Chung (CAP) của EU mà Tây Ban Nha tham gia năm 1966. “Các khoản trợ cấp từ CAP liên quan đến sản xuất, thúc đẩy tưới tiêu cho diện tích lớn đất canh tác, dẫn đến khai thác quá mức nước ngầm”.
CAP đang được thương lượng lại để chính sách này “phù hợp với các mục tiêu trong Khuôn khổ Chỉ thị Nước”.
“Đó là một trong những công cụ quan trọng để đạt được nông nghiệp bền vững, đối mặt với thách thức biến đổi khí hậu”, Ferrer nhấn mạnh.
