Cửa khẩu Tân Thanh (Lạng Sơn) nối sang Pò Chài (Trung Quốc) được coi là cửa xuất nhập nông sản lớn nhất ở miền Bắc. Mùa nào hàng nấy: Táo, lê, hành, tỏi… từ phía Pò Chài đổ sang Tân Thanh. Ngược lại, thanh long, nhãn, dưa hấu, chuối… lại xuất ngược sang Trung Quốc. Trong những dòng hàng ngược xuôi của chợ đầu mối ở đây, dường như phần lợi vẫn thuộc về phía các thương lái phía bên kia cửa khẩu Tân Thanh.
Đang ở chính vụ dưa hấu bên Trung Quốc, hàng từ Pò Chài mỗi ngày từ 20 - 30 xe đổ sang cửa khẩu Tân Thanh, tương ứng với khoảng 400 - 600 tấn dưa nhập khẩu mỗi ngày. Theo Hải quan Tân Thanh, giá dưa trung bình ở mức 160 USD/tấn, tương đương khoảng 3.000 đồng/kg. Mức giá cao hơn nhiều so với dưa Việt Nam vào chính vụ, hơn nữa không thấy cảnh ùn tắc dưa như thường thấy ở Tân Thanh.
Điều này hoàn toàn trái ngược với thời điểm dưa hấu chính vụ từ phía Tân Thanh chuyển sang. Khi đó, xe tải chở dưa xếp hàng dài đến gần cổng soát vé Pác Luống. Dù làm việc đến tối, Hải quan Tân Thanh cũng chỉ có thể giúp khoảng 200 xe xuất hàng thành công. Vì thế, từ Tân Thanh sang Pò Chài xong, xe dưa phải mất ít nhất hai ngày.
Thời tiết không thuận lợi, dưa hỏng nhiều có khi sang đến Pò Chài chỉ bán đổ bán tháo với giá 1.000 đồng một quả, nghĩa là chỉ vài trăm đồng một kg. Ông Trần Văn Nghĩa, Phó Chi cục trưởng Chi cục Hải quan Tân Thanh cho biết: “Năm nào chúng tôi cũng có khuyến cáo đến các chủ hàng. Nhưng vào chính vụ, dưa hấu vẫn cứ ùn ùn đổ lên cửa khẩu Tân Thanh chứ không đi đường khác. Dẫn đến tình trạng bị ép giá, thiệt thòi cho quả dưa nội quá”.
Việc ùn tắc không chỉ ảnh hưởng đến việc xuất khẩu dưa hấu mà còn khiến cho nhiều loại nông sản khác “chẳng may” đến Tân Thanh vào lúc cao điểm cũng bị vạ lây. Thiệt hại tiếp tục rơi về phía thương lái Việt Nam. Càng gần đến mùa dưa hấu, Hải quan Tân Thanh càng lo lắng bởi điệp khúc chính vụ mất giá lại sắp tái diễn. Cũng cần nói thêm là việc mua bán khi hàng hóa đến Tân Thanh có một đặc thù đã qua nhiều năm vẫn không đổi: Bên phía cửa khẩu Tân Thanh gần như không có giao dịch mua bán.
Về phía người mua Việt Nam, muốn mua nông sản Trung Quốc lại phải đánh xe không sang phía Pò Chài. Như thế, dù là chiều xuất hay chiều nhập, thương lái phía Trung Quốc vẫn chiếm được phần lợi thế.
Tại Tân Thanh, chỉ có hai DN thường xuyên thực hiện thủ tục hải quan cho hàng nông sản, chủ yếu là thực hiện công việc giấy tờ cho các chủ hàng khác. Như vậy, giao dịch chỉ được thực hiện bên phía cửa khẩu Pò Chài. Nghĩa là nông sản từ phía Việt Nam phải đưa sang Pò Chài mới được các thương lái bên đó trả giá, ưng mới mua. Đã đưa được hàng sang Trung Quốc, mấy ai lại đem hàng về, nhưng càng để lâu không bán được, càng tạo điều kiện cho thương lái Trung Quốc ép giá.
Theo Chi cục Hải quan Tân Thanh, để hạn chế tình trạng này cần có quy chế điều tiết trước mùa vụ, điều tiết nông sản xuất nhập qua các cửa khẩu khác; phải thực hiện từ gốc, nghĩa là tìm hiểu nguồn gốc nông sản, dự báo sản lượng từ đó, điều tiết lượng vận chuyển, tạo được kênh thông tin cho các tiểu thương. Để làm được điều này, phải cần sự phối hợp của các ngành và địa phương nơi có nông sản xuất khẩu.
Thêm một yếu tố về cơ sở hạ tầng cần được khắc phục, đó là khu vực kho bãi ở cửa khẩu Tân Thanh cần được mở rộng hơn để đáp ứng nhu cầu xe hàng vào những thời điểm chính vụ nông sản...
