Một phiên xử án thời Nguyễn.
Dưới triều Nguyễn tình trạng tham nhũng của quan lại địa phương là phổ biến. Trên từ bố chánh, án sát các tỉnh, dưới có tri phủ, tri huyện, thậm chí cả các lại viên, cai tổng, lý trưởng không ở đâu là không tham ô, nhũng nhiễu nhân dân, ăn hối lộ, bắt đóng góp, khiến dân tình khốn khổ, lầm vào cảnh đường cùng phải nổi lên làm giặc.
Trong bản tấu của Đình thần về tình hình hai trấn Nam Định, Sơn Nam thuộc Bắc thành ngày mồng 01 tháng 3 năm Minh Mệnh 8 (1827) cũng nêu rõ “gần đây không được yên ổn, dân ta bị giặc phỉ hung ác, quẫy nhiễu, gây nên cảnh điêu tàn lưu tán phiêu bạt. Tình hình như vậy là do bọn tham ô quan lại gây nên” và “Nay Nam Định, Sơn Nam vẫn chưa được yên tĩnh, không phải do bọn tham quan ô lại gây nên thì do ai nữa?”.
Cấu kết che mắt trên, nhũng lạm dưới
Vụ án quan lại huyện Phú Xuyên đòi tiền hối lộ và Lý trưởng Vũ Bá Chính đào trộm đê không chỉ cho thấy tình trạng ăn hối lộ của nha lại, tư lợi của chức dịch làng xã, mà còn phản ánh rõ tình trạng câu kết, kết bè đảng để che mắt ở trên, nhũng lạm ở dưới.
Bản phúc ngày 08 tháng 10 năm Minh Mệnh 18 (1837) của Bộ Hình cho biết:
Phụng theo án ghi hai tháng 4 và 5 năm Minh Mệnh 17, dân huyện Phú Xuyên tỉnh Hà Nội tố cáo Lý trưởng xã Cổ Liêu Vũ Bá Chính ỷ vào em là Tri sự Đặng Đình Liên ở huyện đó khai mở một chỗ đê đặt lưới đánh cá. Huyện nha đòi lấy xã y hơn 400 quan tiền, sức dân trong huyện đắp riêng 1 con đường nhỏ không vững chắc dẫn đến bị nước phá vỡ, lúa má ngập úng.
Tỉnh Hà Nội tra xét, Vũ Bá Chính khai rằng đê ấy là Tri huyện Ngô Thời Hiến nghe theo dân khai mở, bởi đó đê vỡ. Đình Hựu báo Thời Hiến, Đình Diên sức lo tiền thuê dân phu lấp, đắp để miễn giải tỉnh. Đến khi y trở về thu của dân được 10 lạng bạc, 340 quan tiền. Đình Hựu nhận 90 quan tiền, lại nhận 50 quan chuyển giao Đình Hiền. Ngoài ra, còn 200 quan tiền và 10 lạng bạc do Đình Hựu chuyển trả Ngô Văn Cận gia nhân của Thời Hiến, thuộc lệ Phạm Văn Hạnh nhận tiền ấy đem về trong nha.
Tra xét bọn Văn Tân nói rằng tiền bạc ấy giao Văn Cận chuyển trả lại ở huyện. Hôm sau Thời Hiến ủy gia nhân và Văn Hạnh nhận bạc và tiền đổi lấy 40 lạng bạc đem đến tỉnh khác bàn bắt tội phạm bỏ trốn, không bắt được lại đem 50 lạng bạc ấy trở về giao lệ mục Tạ Huy Diệu nhận lại.
Bản phúc ngày 08 tháng 10 năm Minh Mệnh thứ 8 (1827) của Bộ Hình về việc xét xử vụ án Lý trưởng xã Cổ Liêu Vũ Bá Chính khơi trộm đê sông và quan lại huyện Phú Xuyên nhận tiền hối lộ. Nguồn: TTLTQGI, Châu bản triều Nguyễn.
Tự tung, tự tác
Vụ án nguyên Tri châu Nguyễn Đình Kiên nhũng lạm không phải là vụ án tham ô nhiều tiền lắm bạc, nhưng với các khoản tội danh của viên quan này đã cho chúng ta thấy được tình trạng tự tung tự tác, làm theo ý mình, bỏ mặc dân chúng của quan lại các vùng châu lý xa xôi.
Nguyên Tri châu Tiên Yên Nguyễn Đình Kiên bị Lại mục Nguyễn Văn Khiết kiện là đã nhũng lạm đến 12 khoản. Trong đó:
Nguyễn Văn Khiết tố cáo rằng án mạng Bàng Đình Đăng y không dự xét mà Nguyễn Đình Kiên tra xét. Người liên can vụ án là Hà Chi Phái khai rằng bị Thông lại tên Khoa đòi 90 quan tiền chia giao cho y 40 quan khiến y phải chịu vu cáo.
Trương Văn Đình xã Đại Dực làm đơn tố cáo Thông lại Nguyễn Gia Hội cho gia nhân tên là Nho đòi tiền văn nhưng Nguyễn Đình Kiên không tra cứu.
Hoàng Đình Quyền xã Đại Dực châu ấy bắt được bọn trộm, Đình Kiên lại tự thả ra.
Một khoản, Nguyễn Đình Kiên giao cho gia nhân tên Nho dẫn Cai tổng tổng Bác Lãng Bế Đình Trí lãnh mua gỗ đem chở về quê…”.
Nhìn chung, nguyên Tri châu Nguyễn Đình Kiên bị Nguyễn Văn Khiết tố cáo nhiều khoản, khoản nào cũng thấy viên nguyên Tri châu này tự tác, làm theo ý mình, đơn từ, án kiện qua loa. Vì vậy, về sau tra xét, nghị xử “Nguyễn Đình Kiên làm Tri Châu mà dám che dấu án kiện, đảo lộn lời lẽ, làm qua loa. Nguyễn Đình Kiên theo chỉ trước cách chức, làm dân chịu sai dịch”.
Ẩn lậu, trốn thuế, lừa dân
Vụ án về lý dịch tham nhũng ở huyện Tân Minh phần nào cho chúng ta thấy được tình trạng chức dịch tham nhũng ở cấp làng xã.
Theo nội dung trong bản phúc ngày 14 tháng 11 năm Tự Đức 10 của Bộ Hình từng khoản tội trạng của mỗi người cho đến việc nghị xử của vụ án này đều được kê khai khá chi tiết.
Đầu tiên là kết án Ninh Công Thống ở thôn Phú Khánh. Ninh Công Thống vốn là Thôn trưởng thôn Phú Khánh, dựa vào vị trí chức dịch trong thôn của mình mà Công Thống đã có nhiều gian tệ.
Do đó, bọn Phan Văn Tượng, Nguyễn Văn Hậu đã tố cáo Ninh Công Thống với các khoản tội trạng: Tháng 3 năm Tự Đức thứ 8, thu tiền sưu của dân trong thôn là bọn tên Nhi, gồm 8 tên, tổng cộng là 48 quan tiền thu riêng vào mình. Tháng 8 năm Tự Đức thứ 8 nhân có 12 tên dân lưu tán đăng tịch thu tiền mỗi tên 1 quan, tổng cộng 12 quan. Năm Tự Đức thứ 8, trưng nộp thuế lệ còn lưu thiếu thóc là 174 hộc 13 thăng, tiền là 91 quan 1 mạch 37 văn...
Sau khi tra xét các khoản, Ninh Công Thống bị kết án “can nhiều khoản nên theo khoản nặng trốn thuế đánh 80 gậy, đồ 2 năm”.
Phạm Văn Thị ban đầu làm Thôn trưởng thôn Phú Khánh, sau làm Hương hào và cũng tìm mọi cách tham ô. Tháng 3 năm Tự Đức thứ 2, Phạm Văn Thị làm thôn trưởng đã lấy hơn 19 mẫu vườn cau của Bùi Văn Bình cho người khác ở nhờ mỗi năm lấy 30 quan tiền. Tháng 6 năm Tự Đức thứ 6, Văn Thị làm Hương hào thu số tiền của dân trong thôn là 34 quan. Các tháng 1, 4, 6 năm Tự Đức thứ 8, Văn Thị, Công Thống 3 lần ca hát, trừ tiền chi phí chúc mừng trong thôn, ngoài ra, còn 106 quan ăn riêng… Về sau kết án, Phạm Văn Thị bị đánh 80 gậy, đồ 2 năm. (Hết)
