Bộ Xây dựng vừa gửi Bộ Kế hoạch và Đầu tư tờ trình về việc thẩm định Dự án Đầu tư xây dựng công trình Bảo tàng Lịch sử Quốc gia (LSQG) với tổng mức đầu tư là 11.277 tỷ đồng, từ vốn ngân sách Nhà nước.
Tuy nhiên, khi số tiền đầu tư khổng lồ này được công bố, dư luận không khỏi băn khoăn, việc xây dựng công trình Bảo tàng LSQG vào thời điểm này có thực sự hợp lý không? Khi lạm phát đang tăng cao, đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, con số 11 nghìn tỷ để xây dựng một công trình chưa phải là cấp thiết có lãng phí?
Hiện tại, con số bảo tàng trên cả nước là 138. Theo đề án Quy hoạch Bảo tàng của Bộ VHTTDL, đến năm 2020, Việt Nam sẽ có 172 bảo tàng. Tỉnh nào cũng có bảo tàng, ngành nào cũng có bảo tàng nhưng con số thống kê lượng người Việt Nam đến bảo tàng là bao nhiêu? Chẳng phải chúng ta vẫn đang lên tiếng về việc bảo tàng vắng khách? Bỏ thật nhiều tiền của, sức dân vào xây dựng bảo tàng nhưng không phục vụ nhu cầu thực sự của nhân dân thì có lãng phí không?
Bảo tàng LSQG được thành lập ngày 26/9/2011 trên cơ sở sáp nhập Bảo tàng Lịch sử Việt Nam và Bảo tàng Cách mạng Việt Nam. Hai bảo tàng này có vị trí đẹp, ngay sau Nhà hát Lớn Hà Nội, với kiến trúc độc đáo từ thời Pháp. Đề án xây dựng Bảo tàng LSQG đã được Chính phủ phê duyệt từ năm 2006. Bảo tàng LSQG được xây mới sẽ tọa lạc tại Khu đô thị mới Tây Hồ Tây, huyện Từ Liêm, Hà Nội. Theo đề án, sau khi xây dựng xong, Bảo tàng LSQG sẽ là nơi trưng bày hiện vật tổng quan nhất, toàn diện nhất về đất nước và con người Việt Nam xuyên suốt chiều dài trải qua mấy nghìn năm dựng nước và giữ nước.
Ý tưởng về một bảo tàng toàn diện về đất nước, con người Việt Nam, mang tầm vóc quốc gia là cần thiết. Nhưng cũng cần phải nghiên cứu những đề án trưng bày kèm theo bởi con số hơn 11 nghìn tỷ mới chỉ là cái “vỏ”. Tới đây, hoạt động của phần "ruột” của bảo tàng sẽ phải như thế nào trong khi, còn đó những bài học nhãn tiền về thực trạng bảo tàng làm to đẹp, hoành tráng nhưng trống trải hiện vật trưng bày, vắng khách tham quan.
Theo PGS.TS Nguyễn Văn Huy, Ủy viên Hội đồng Tư vấn khoa học cho Ban quản lý xây dựng Bảo tàng LSQG thì việc xây dựng Bảo tàng LSQG là chuyện tất yếu. Tuy nhiên, ông bày tỏ lo lắng: “Bảo tàng Hà Nội với vốn đầu tư hơn 2.000 tỷ đồng xây dựng cho kịp Đại lễ 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội giờ này vắng vẻ, xuống cấp đã là một bài học đau xót. Bảo tàng Hà Nội to quá, hoành tráng quá khiến hiện vật trưng bày lọt thỏm. Bảo tàng LSQG còn to hơn gần 5 lần (tính theo vốn đầu tư) thì vận hành nó còn phức tạp hơn bao nhiêu lần? Chúng ta đã quyết xây một bảo tàng mang tầm cỡ quốc gia, điều đó có thể đúng đắn nhưng còn bộ máy để vận hành nó, còn những con người cụ thể chúng ta đã tính hết chưa? Đã có kế hoạch đào tạo, chuẩn bị nhân lực tiếp quản cái cơ ngơi ấy như thế nào? Tôi chưa thấy động tĩnh gì cả”.
Suy nghĩ của ông Huy, người nhiều năm làm Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học, có thể là cái kết của việc làm ngược trong xây dựng bảo tàng ở nước ta: “Muốn làm một bảo tàng đúng nghĩa, bao giờ người ta cũng phải tổng kiểm kê nhân lực và hiện vật, rồi suy nghĩ và xây dựng phương án trưng bày, lên kịch bản trưng bày từ tổng thể đến chi tiết, đưa ra những phương án tiếp cận mới, chiến lược thu hút người xem... Nhưng hiện tại tôi chưa thấy ai làm việc đó cả. Bên xây chỉ lo xây, bên quản lý hiện vật chỉ lo sưu tầm và mua thêm hiện vật. Tất cả những động thái đó đều không phải là bản chất, là cốt lõi của công tác bảo tàng”.
