Tài nguyên bị bòn rút

Mỏ vàng Pác Lạng nằm trên địa bàn hai xã Thượng Quan và Đức Vân, huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn suốt hàng chục năm qua bùng nổ bởi nạn khai thác vàng trái phép. Nhiều cuộc đẩy đuổi, truy quét, giải tỏa của chính quyền diễn ra liên tục, nhưng chỉ một thời gian ngắn đâu lại vào đó. Lòng núi biến dạng, rỗng ruột, tài nguyên bị mất cắp theo năm tháng, song hành là tệ nạn xã hội kéo dài, nhức nhối... 

TÀI NGUYÊN BỊ BÒN RÚT

Những ai đã từng đi làm vàng ở miền Bắc, thậm chí mãi tận miền Nam đều nghe những câu chuyện li kỳ về mỏ vàng Pác Lạng (dân làm vàng hay gọi là núi vàng Ma Nu), tỉnh Bắc Kạn. Chẳng biết có nhiều vàng như lời đồn thổi hay không, nhưng nó đã thu hút hàng vạn lượt người vào cuộc tìm kiếm vận may rủi nơi đây…

Liên tiếp bị đào bới

Năm 1990, mỏ vàng Pác Lạng (trước năm 1997 thuộc tỉnh Cao Bằng) phát lộ. Lời truyền miệng rằng, có những người làm vàng ở Pác Lạng đã trúng tới vài chục cân, thậm chí vài tạ vàng. Tin trúng vàng ngày đó cứ truyền tai nhau làm cho các bưởng khắp nơi huy động đông đảo phu vàng đổ về khai thác.

Vàng lộ thiên nhiều, người đến hôi của trời cho cũng đông như kiến, các cuộc thị uy tranh giành lãnh địa liên tục diễn ra, thậm chí cả cướp, chém giết lẫn nhau. Trước sự hỗn loạn đó, buộc chính quyền tỉnh Cao Bằng phải dùng đến lực lượng Quân đội làm công tác giải tỏa và bảo vệ mỏ Pác Lạng, sau đó bàn giao cho một Cty phía quân đội vừa làm nhiệm vụ bảo vệ, vừa thăm dò đánh giá trữ lượng (gọi là Cty 392).

Tuy nhiên, việc thăm dò suốt 7 năm với công tác bảo vệ được gác trực thường xuyên, nhưng địa bàn rộng, rừng rậm rạp, vàng tặc vẫn lén lút khai thác. Sau thời gian thăm dò không hiệu quả, Cty 392 bàn giao lại cho tỉnh quản lý. Được dịp các bưởng tự do oanh tạc mạnh hơn, càng làm cho tài nguyên bị thất thoát nghiêm trọng.

Đến năm 1997, khi tỉnh Bắc Kạn tái thành lập, mỏ vàng Pác Lạng được chuyển về Bắc Kạn theo chỉ giới hành chính, lúc giao thời vấn nạn khai thác thổ phỉ vốn dĩ tồn tại, nay chúng được đà bùng phát mạnh mẽ, các hang hố tiếp tục mở thêm chi chít trên sườn núi, các bể chứa nước ngâm quặng vàng be đắp từ chân lên đến gần đỉnh núi để tuyển vàng. Nạn vàng thổ phỉ gia tăng, chính quyền lại một lần “lép vế”, vì lực lượng truy quét ra về chúng lại tiếp tục dựng lán lắp máy nghiền.

Thấy quá tốn kém và không hiệu quả, chính quyền tỉnh Bắc Kạn đành tạm giao cho Tổ hợp khai thác vàng Ma Nu do ông Trường làm Tổ hợp trưởng. Tổ vàng có nhiệm vụ giữ gìn trật tự an ninh tại khu vực mỏ, được phép tận thu khoáng sản vàng và trách nhiệm thu phí các lán khai thác vàng tại Pác Lạng để nộp thuế, phí tài nguyên cho tỉnh theo mức ấn định hàng năm.

Lán trại dựng ngay trong mỏ vàng Pác Lạng để khai thác trái phép

Suốt mấy năm thực hiện, Tổ hợp này đã không thể làm được công tác thu nộp thuế tài nguyên và đảm bảo an ninh trật tự. Đến năm 2001, mỏ Pác Lạng được tỉnh Bắc Kạn tạm thời chuyển giao cho Cty TNHH Thanh Bình tổ chức tận thu khoáng sản và thu nộp thuế tài nguyên cho nhà nước, mô hình này tồn tại ổn định đến cuối năm 2006 thì chấm dứt, khi Bộ Tài nguyên và Môi trường có thông báo giao mỏ Pác Lạng cho một Cty nước ngoài đến thăm dò.

Từ khi mỏ vàng Pác Lạng được phát lộ đến nay, suốt thời gian dài thế nhưng mỏ luôn trong tình trạng bị khai thác trái phép. Lúc đông đến hàng nghìn người, lúc ít thì vài chục, vài trăm người. Việc xua đuổi và truy quét hàng năm của chính quyền các cấp từ thời còn là tỉnh Cao Bằng cho đến khi chuyển sang tỉnh Bắc Kạn đã rất nhiều lần, tiêu tốn quá nhiều tiền của, nhưng không hiệu quả.

Theo đánh giá của lãnh đạo huyện Ngân Sơn, mỏ Pác Lạng chỉ tạm thời bình yên từ giai đoạn năm 2001 đến 2006, do Cty TNHH Thanh Bình quản lý. Tức là việc thu nộp ngân sách được diễn ra đều, đủ theo mức khoán đã ấn định theo từng năm, tình hình an ninh trật tự tạm ổn định, các tệ nạn xã hội như nghiện hút, mại dâm hạn chế.

 Mặc dù trong thời gian 5 năm, Cty Thanh Bình chỉ nộp ngân sách nhà nước được hơn 7 tỷ đồng, nhưng có góp phần tạo việc làm ổn định cho hơn nghìn lao động và giảm thiểu nạn khai thác thổ phỉ. Còn những năm trước và sau đó, giao mỏ cho các đơn vị làm thăm dò, thì Pác Lạng đã bị đục khoét tan tác. Phía nhà nước chẳng thu được đồng nào, còn các tệ nạn xã hội phát triển như nấm sau mưa trong bãi vàng này.

 Một chủ bưởng ở mỏ Pác Lạng giải nghệ cho hay: Người dân đã đào rỗng ruột ngọn núi của mỏ vàng Pác Lạng, cả những thân quặng lớn ở tầm nông đã bị khai thác hết, lòng núi đã quá rỗng và không còn an toàn, chẳng biết khi nào sẽ bị đổ ụp.

Khó như giữ... vàng

Suốt 20 năm oằn mình chịu trận khai thác vừa trái phép, lúc có cả giấy phép tận thu, thế nhưng, số tiền thuế nhà nước thu về chỉ có mấy tỷ đồng, chẳng thấm gì so với sức tàn phá môi trường, nguồn nước, hệ sinh thái rừng phòng hộ và hệ quả nặng nề chính là các bể ngâm hóa chất tách vàng trong sỏi đá, ngấm chảy xuống các con suối, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cư dân sống nơi hạ lưu. Chưa ai biết nó độc hại ra sao, nhưng khỏe như con trâu, bò, hễ uống phải nước làm vàng cũng lăn đùng ra chết.

Mỏ vàng Pác Lạng rộng 35,6 km² bám theo phía Đông sườn núi Ma Nu. Ngày 30/8/2007, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã có công văn số 1301/GP-BTNMT cho phép Cty Archipelago Resources PLC của nước Anh (gọi tắt ARP) phối hợp với Tổng Công ty Khoáng sản Vinacomin và Cty CP Khoáng sản Bắc Kạn thực hiện thăm dò quặng vàng trên toàn bộ diện tích trong hai năm.

Đến 2010, Liên doanh này lại tiếp tục được giấy phép gia hạn thêm 2 năm nữa, nhưng phạm vi hẹp hơn, chỉ còn 24,87 km². Khi nhận bàn giao thăm dò, Cty ARP và Liên doanh đã thuê một công ty có chức năng bảo vệ, thế nhưng nạn khai thác vàng trái phép vẫn diễn ra, thậm chí số người xin tạm trú ở thôn Khau Liêu để hợp thức việc khai thác quặng vàng trái phép còn tăng lên.

Sau 4 năm thăm dò, Cty ARP không đánh giá được trữ lượng, đã trả lại kết quả thăm dò mỏ Pác Lạng cho Bộ TN&MT. Để đảm bảo theo quy định, Bộ TN&MT đã giao cho tỉnh Bắc Kạn thực hiện quản lý khu vực mỏ. Tuy nhiên, suốt thời gian thực hiện thăm dò, nạn khai thác trái phép vẫn diễn ra. Việc thực hiện truy quét của chính quyền chỉ như muối bỏ bể, vì chẳng thể đuổi mãi được. Thậm chí vấn nạn khai thác trái phép còn gia tăng ngay từ trước lúc bàn giao về tỉnh Bắc Kạn quản lý.