Tại sao người Việt lùn?, chúng ta đang học Nhật

Nằm trong 20 nước nhiều trẻ em suy dinh dưỡng

PGS.TS Lê Danh Tuyên (ảnh) cho biết, Việt Nam nằm trong 20 quốc gia có số lượng trẻ em suy dinh dưỡng thấp còi nhiều nhất trên thế giới (1,8 triệu trẻ em) dù tỷ lệ của ta còn thấp hơn ít nhất là khoảng 30 nước.

Chúng ta phải phân biệt tỷ lệ và con số bị mắc. Nếu nói đến số lượng trẻ em suy dinh dưỡng thấp còi cao nhất ở Châu Á thì phải là Trung Quốc vì quy mô dân số của họ lớn. Cũng như vậy, ta có quy mô dân số trên 90 triệu nên mới có đến 1,8 triệu trẻ em suy dinh dưỡng thấp còi.

Unicef và WHO (Tổ chức Y tế thế giới) đã ra bản thông báo về thực hiện mục tiêu thiên niên kỷ nói Việt Nam là nước duy nhất trong khu vực giảm được xấp xỉ 2%/năm.

Trong những năm qua nhờ chính sách của Đảng và Nhà nước tập trung vào chăm sóc bà mẹ trẻ em nên suy dinh dưỡng thấp còi của Việt Nam giảm rất nhanh. Giảm đến mức độ mà có tài liệu của Ngân hàng Thế giới còn nhận xét bùng nổ của kinh tế và giảm suy dinh dưỡng trẻ em của Việt Nam vượt trên dự đoán của các chuyên gia.

Không bao giờ người ta có thể thành công hôm nay mà dựa vào việc làm ngày hôm nay mà nó là cả một giai đoạn. Sau khi hòa bình lặp lại Việt Nam đã tích lũy biến thay đổi về lượng thành thay đổi về chất.

Chiều cao của con người phụ thuộc vào giai đoạn nào thưa ông?

Phụ thuộc vào giai đoạn tiền thai (trước khi có thai), giai đoạn có thai, giai đoạn sinh con và giai đoạn nuôi con đến 2 tuổi. Tất cả những chăm sóc y tế và dinh dưỡng cho các giai đoạn đó quyết định đến chiều cao của người trường thành.

Khi 3 tuổi mà cao 85,3cm thì dù có chăm sóc tốt đến lúc trưởng thành cố gắng lắm cũng chỉ cao 1m58m. Khi 3 tuổi mà cao 94,5cm đến lúc trưởng thành sẽ cao 1m7. Có hẳn một bảng tính cho chuyện này.

1.000 ngày vàng từ giai đoạn tiền thai đến lúc con 2 tuổi là cơ hội đừng bỏ lỡ. Khi 2 tuổi trẻ cao bao nhiêu thì tương ứng đến trưởng thành sẽ cao bấy nhiêu. Khi đã bị suy dinh dưỡng stunting (thấp còi), dù có chăm sóc tốt đến mấy nữa, kể cả có giai đoạn phát triển bắt kịp (catch up) không bao giờ bằng đứa trẻ lúc 2 tuổi với chỉ số bình thường.

Tất cả các học giả trên thế giới đều công nhận điều này. Chiều cao chủ yếu do có hai yếu tố quyết định. Thứ nhất là gene. Thứ hai là chăm sóc sức khỏe và dinh dưỡng.

Dù đất nước Nhật kết thúc chiến tranh từ 1945, phát triển kinh tế rất mạnh nhưng suy dinh dưỡng thấp còi nếu tính theo chuẩn WHO vẫn 10%. Việt Nam tỷ lệ này hiện là 25,6% (năm 1980 là 59%).

Người Nhật bảo nước tôi không thiếu một thứ gì cả, điều kiện cho trẻ em tốt nhất rồi mà tại sao vẫn 10% trẻ suy dinh dưỡng nếu tính theo chuẩn đó? Họ cho rằng gen của dân tộc quyết định.

Chiều cao của người Việt biến đổi thế nào?

Trong luận án của GS. Hà Huy Khôi bảo vệ tại Ba Lan có so sánh chiều cao từ số liệu Mondiere (1875) và Madrolle (1937) với chiều cao của trẻ em Việt Nam năm 1975, rồi so với chiều cao của trẻ em Việt Nam  năm 1990. Thời gian 100 năm từ 1875 đến 1975 chiều cao của trẻ em Việt Nam hầu như không thay đổi.

Vì sao? Chiến tranh và khủng hoảng kinh tế làm cho chiều cao của người Việt không thay đổi. Những nước Tây Âu trong thời kỳ hòa bình, cứ 10 năm chiều cao trung bình của người trưởng thành lại tăng từ 1-1,5cm.

Đến bây giờ người Hà Lan vẫn cao lên, người Pháp vẫn cao lên theo thời gian vì họ không có chiến tranh. Cho nên nói giai đoạn người Nhật sang đây, ta gọi là Nhật lùn bởi vì so với người Việt lúc bấy giờ thì người Nhật thấp hơn.

Nhật kết thúc chiến tranh năm 1945 còn Việt Nam 30 năm sau mới kết thúc. Trong 30 năm này chiều cao của người Việt không thay đổi. Nhưng từ 1975-1990 bắt đầu có sự gia tốc trong tăng trưởng chiều cao.

Nếu cộng tất cả chiều cao của người từ 18-40 tuổi chia trung bình thì không đúng mà phải tính theo chiều cao đạt được, tức chiều cao từ lúc còn nhỏ đến đỉnh khi trưởng thành.

Đỉnh đó là chiều cao đạt được. Nếu kinh tế càng phát triển thì chiều cao đạt được càng đến sớm hơn. Chiều cao đạt được của người Việt Nam do Viện Dinh dưỡng điều tra năm 2000 là 1m62,3 cm với nam và nữ là 1m52 nhưng năm 2010 là 1m64 với nam và nữ 1m54.

Lên được 2 cm trong vòng 10 năm là tốc độ cao hơn cả những nước như Philippine, Ấn Độ trong thời kỳ hòa bình. Điều này do đang trong giai đoạn từ chiến tranh khổ cực đến lúc hòa bình được cải thiện điều kiện sống nên có giai đoạn phát triển nhảy vọt đáng kể.

Vấn đề lớn nhất

Vấn đề lớn nhất của chiều cao, thể trạng người Việt hiện nay?

Người ta nói phụ nữ Nhật lấy Tây để phát triển chiều cao là sai hoàn toàn. Các nhà khoa học Nhật cho rằng những nước như Việt Nam, Indonesia, Philippine, Nhật… gen tương đối thuần nhất. Tăng trưởng chiều cao của Nhật hoàn toàn phụ thuộc vào tăng trưởng kinh tế.

Thứ nhất là chăm sóc bà mẹ trẻ em giai đoạn 1.000 ngày. Thứ hai là chế độ nghỉ ngơi của bà mẹ thời kỳ trước khi có thai. Thứ ba là vi chất dinh dưỡng. Kẽm vô cùng quan trọng. Người Nhật hay người Việt thường ăn cơm với cá còn người châu Âu thường ăn thịt.

Kẽm trong thịt rất nhiều giúp tăng trưởng chiều cao. Vitamin A, sắt, can xi cùng các vi chất khác của ta cũng đang thiếu. Người Nhật tăng cường bổ sung các vi chất. Họ lấy vỏ sò, vỏ trứng làm ra canxi ion hóa đưa cho bà mẹ có thai và trẻ em.

Chiều cao còn phụ thuộc vào vệ sinh môi trường. Một cuốn sách của WHO mô tả hai con gà, một con sống cạnh đống rác, một con sống cạnh nơi sạch sẽ thì con sống cạnh đống rác bị còi cọc. Ô nhiễm môi trường rất ảnh hưởng bởi khi bệnh tật nhiều thì ngưng trệ phát triển chiều cao.

Tình hình dinh dưỡng Việt Nam hiện nay là một bức tranh sáng tối pha lẫn nhau, trong khi suy dinh dưỡng giảm rất nhanh thì ở vùng sâu, vùng xa lại giảm chậm. Ngược lại, ở thành phố béo phì, thừa cân và rối loạn chuyển hóa lại tăng nhanh.

Việt Nam có thể học tập gì từ chiến lược phát triển chiều cao của người Nhật?

Ta đang học Nhật ở chỗ tập trung chăm sóc 1.000 ngày đầu và tập trung vào vi chất dinh dưỡng, phòng chống suy dinh dưỡng. Một giáo sư người Mỹ sang đây để đánh giá chiến lược của Việt Nam còn nói với tôi rằng phải làm những biển 1.000 ngày vàng để tuyên truyền.

Tôi không phủ nhận vai trò của thể dục thể thao, nó vô cùng quan trọng. Sống khỏe mạnh hay không, sức bền, rồi giảm stress, giải độc phụ thuộc vào việc cơ thể có vận động hay không, có tập thể thao hay không.

Nhưng thể dục thể thao không mấy liên quan đến chiều cao. Uống sữa cũng không liên quan đến phát triển chiều cao. Chỉ có sữa mẹ mới là quan trong giúp trẻ tăng trưởng bình thường.

Vì sữa mẹ là protein của con người đi vào trong người còn sữa hộp là protein của con bò, cấu trúc rất khác. Thực ra có một nguồn protein cho trẻ em là sữa thì tốt nhưng việc quảng cáo sữa cho trẻ dưới 24 tháng tuổi là không được phép để bảo vệ trẻ và tang cường vai trò sữa mẹ.

Trẻ giai đoạn cần bú sữa mẹ thì sữa mẹ quý vô ngần, một vị giáo sư người Anh đã nói: “Sữa và trái tim của người mẹ là không gì có thể thay thế”.

Ta có chiến lược quốc gia về phát triển chiều cao không?

Khoảng 20 năm Đại hội đồng Y tế thế giới tổ chức hội nghị Thượng đỉnh về dinh dưỡng. Hội nghị 20 năm trước đây Việt Nam có GS. Từ Giấy tham gia. Hồi đó thế giới kêu gọi giảm thiếu đói, giảm suy dinh dưỡng cân nặng theo chiều cao. Nhưng hội nghị vừa rồi ở Roma (Ý) thì kêu gọi giảm suy dinh dưỡng thấp còi để cải thiện dinh dưỡng và tăng trưởng chiều cao.

Xin cảm ơn ông!