Thất nghiệp tăng nhanh!

* Năm 2015 khoảng 1,6 triệu lao động thất nghiệp

Năm 2015 lao động ngành nông nghiệp sẽ giảm cả số lượng và chất lượng; sẽ có khoảng 1,6 triệu người thất nghiệp và tăng lên 1,7 triệu vào năm 2020; tốc độ tăng lực lượng lao động thấp, bằng 1/2 so với hai năm trước đó…

Bức tranh về nhu cầu nhân lực đã được dự báo tại Hội thảo quốc gia bàn về Đề án phát triển thị trường lao động Việt Nam giai đoạn 2011-2020 do Viện Khoa học Lao động và Xã hội (Bộ LĐTB-XH) tổ chức ngày 17/3 tại Hà Nội. Tại sao vậy khi Việt Nam có nguồn nhân lực dồi dào, bắt đầu bước sang thời kỳ “cơ cấu dân số vàng”? Nhiều đại biểu đặt câu hỏi với bà Nguyễn Thị Lan Hương, Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội cũng là người tham gia nghiên cứu đề án.

Theo bà Hương, dân số vàng nhưng việc phân bố lao động đang còn nhiều bất cập, chưa có tác động tích cực đến di chuyển lao động từ nông thôn ra thành thị. Trong khi nước ta đang thiếu nghiêm trọng lao động kỹ thuật cao, lao động trong một số dịch vụ mới (ngân hàng, tài chính, du lịch) thì những chính sách phát triển thị trường lao động lại chủ yếu hướng tới khu vực nhà nước. Bản thân Luật Lao động chưa tạo điều kiện phát triển mối quan hệ lao động hài hòa, cùng có lợi giữa các doanh nghiệp.

Ngoài ra, tỷ lệ lao động được đào tạo nghề còn rất thấp, kỹ năng và tác phong lao động công nghiệp không đáp ứng khả năng cạnh tranh bởi việc đào tạo luôn dưới dạng “cầm tay chỉ việc”. Cũng theo bà Hương, mặc dù đã có Luật Cư trú nhưng người lao động di cư vẫn bị phân biệt đối xử khi lên thành phố làm việc, đặc biệt lúc tiếp cận cơ hội tín dụng, các dịch vụ về y tế, giáo dục. Ngay bản thân Quỹ quốc gia Giải quyết việc làm (được cấp 250 tỷ đồng/năm) nhưng chỉ đáp ứng 35-40% nhu cầu vay vốn của nhân dân và không thể về cấp xã. Một số dự án còn cho vay sai mục đích, không đúng đối tượng.

Đại diện ngành lao động còn cho biết thêm, thực trạng người lao động “không chung thủy” với doanh nghiệp cũng bởi tiền lương rất thấp. Rất ít doanh nghiệp trả lương theo năng suất, hiệu quả lao động mà lại sử dụng mức lương tối thiểu nhà nước quy định để làm gốc tham chiếu trả lương cho người lao động. Tiền lương thấp cũng là nguyên nhân khiến cho tranh chấp và đình công có xu hướng gia tăng mạnh và chủ yếu ở tỉnh có tốc độ công nghiệp hóa cao, khu công nghiệp, vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Ví dụ năm 2008, dẫn đầu vùng có nhiều tranh chấp, đình công là Đồng Nai 23,3%; TP.HCM 23%; Bình Dương 17,6%. Trong đó, chủ yếu là doanh nghiệp dệt may (khoảng 40%).

Để khắc phục những bất cập trên, Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội đề xuất, Chính phủ nên quy định rõ hơn về trách nhiệm cơ quan chức năng, quyền tự do di chuyển, tìm kiếm việc của người lao động, quyền tự chủ trong tuyển dụng. Ngoài ra, nên xây dựng Luật Bảo hiểm thất nghiệp tách ra khỏi Luật Bảo hiểm xã hội như hiện nay, trong đó mở rộng đối tượng tham gia; nên xóa bỏ chế độ hộ khẩu và phân biệt về điều kiện cư trú đối với công dân ở thành phố; tăng cường tiếp cận các dịch vụ cơ bản đối với người lao động di cư và gia đình họ tại nơi đến.

Bà cũng kiến nghị Chính phủ sớm xem xét, ban hành Luật Tiền lương tối thiểu, điều chỉnh dần mức luơng tối thiểu chung, lương tối thiểu vùng và tiến tới thống nhất mức lương tối thiểu giữa các loại hình doanh nghiệp.