Việt Nam hiện có trên 131.000 ha chè, năng suất búp trung bình 7,15 T/ha/năm, sản lượng trên 165 nghìn tấn; chè khô xuất khẩu đạt 133 triệu USD/năm (bình quân 1.100 USD/T), giải quyết việc làm cho 400.000 hộ của 35 tỉnh trong cả nước.
Tuy là nước đứng thứ 5 về xuất khẩu chè nhưng người tiêu dùng trên thế giới chẳng ai biết đến chè Việt Nam, lý do đơn giản là có đến 98% sản lượng chè xuất khẩu của VN đều ở dạng nguyên liệu thô, đóng bao tải 50 kg bán cho các nước khác với giá rẻ để họ đấu trộn với sản phẩm chính hiệu của họ đặng làm giảm giá thành, bởi thế lúc được giá nhất thì chè VN chỉ bằng 70% giá chè cùng loại của thế giới, phần lớn chỉ được 50%. Một hội nghị quốc tế về chè VN vừa được tổ chức tại Hà Nội đã vạch rõ nguyên nhân chính là do Việt Nam chú trọng về sản lượng mà không chú trọng về chất lượng.
Câu ví “Chè Thái gái Tuyên” chỉ đúng với VN mà chưa hẳn đúng với phần đông người tiêu dùng trên thế giới bởi các dân tộc đều có gu thưởng thức chè khác nhau. Đi du lịch Trung Quốc ghé thăm “đạo trà” với hàng trăm loại mới thấy người ăn mày phát hiện ra vỏ trấu trong ấm trà của cụ Nguyễn Tuân vẫn chưa là cái gì. Nói như vậy cũng chỉ muốn nói rằng VN đang bán cái mình có.
Việt Nam chúng ta có nhiều trà quý, trước hết phải kể chè cổ thụ Suối Giàng, mỗi gốc cây phải 2, 3 người ôm, chè Shan tuyết ở trên núi cao của người H’mông… Nhưng tiếc thay sản lượng thứ thiệt cũng không đủ biếu nhau nói chi đến bán. Lâm Đồng là tỉnh có hơn 26.000 ha chè, chiếm 1/5 diện tích chè của cả nước (gấp 5 lần ngày giải phóng) lại có cái nôi chè Cầu Đất từng nổi tiếng từ thời Pháp nhưng người Bắc lại không thích gu chè này chỉ vì nước không xanh và lượng tanin chưa đủ gắt. Người trong nước thì không quý nhưng điều kiện ở Bảo Lộc lại quá tuyệt vời với người Đài Loan, họ đưa giống, kỹ thuật canh tác và chế biến sang sản xuất nên chè Ô Long, bán với giá trên 100 USD/kg.
Chè là thức uống, mà là uống ít chứ không phải nhiều nên điều cần trước hết là chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm thế nhưng từ nông dân đến công ty ai cũng muốn năng suất cao, “mười ngày hái một lần”. Đến hội nghị nào cũng được nghe nhấn mạnh “chè là cây xóa đói giảm nghèo”. Từ năm 2008, tại Bảo Lộc có 50 ha được thí điểm VietGAP nhưng giới truyền thông cũng không biết mô hình ấy đã được công nhận chưa, có đạt hiệu quả và nhân rộng ra không? Tại bản Thác Dài, huyện Phú Lương – Thái Nguyên có 27 ha theo hướng GAP lồng ghép với chương trình xây dựng làng nghề.
Các tiêu chí về VietGAP trên chè cũng “kinh điển” như các loại nông sản khác gồm 12 nội dung (Đánh giá và lựa chọn vùng trồng chè; Giống và gốc ghép; Quản lý đất và giá thể; Quản lý phân bón và chất phụ gia; Quản lý nước tưới; Quản lý thuốc BVTV và hóa chất; Thu hoạch, bảo quản và vận chuyển; Quản lý và xử lý chất thải; Ghi chép, lưu trữ hồ sơ, truy xuất nguồn gốc và thu hồi sản phẩm; Kiểm tra nội bộ; Giải quyết khiếu nại) hộ nông dân hoặc cơ sở sản xuất nào cũng có thể làm được. Tuy nhiên vẫn có một số người hiểu nhầm rằng chè được chứng nhận GAP là ngon, trên thực tế việc ngon hay không là một việc khác. Cần phân biệt 3 khái niệm thuộc 3 lĩnh vực khác nhau mà lại có mối tương hỗ lẫn nhau – Chè được công nhận GAP, Chè có chất lượng cao và Chè có thương hiệu tốt. Trước đây Đà Lạt đã từng tưng bừng khai mạc lễ hội chè nhưng cơ hội chỉ thấy đến với du lịch mà chưa đến với chè.
