Trong bộ sách Nguyễn Phúc tộc đế phá tường giải đồ của nhà Nguyễn cho thấy trên mạn thuyền của Hải Đội Hoàng Sa có trồng 7 loại rau gồm rau lang, rau muống, rau húng, hành, hẹ, tỏi, me đất. Trong sách Nguyễn Phúc tộc dược y minh kính cũng của nhà Nguyễn chỉ rõ dược lý những loại rau nằm trong bí mật quân lương đối với cơ thể con người như rau muống bổ sung chất sắt, rau húng cân bằng lượng đường, me đất cân bằng tiêu hóa… và thần dược tỏi ở đảo Lý Sơn.
Lão nông Phạm Thoại Tuyền ở thôn Đông, xã An Vĩnh cho biết, thuở trước người dân trên đảo trồng chủ yếu dùng phân xanh và nước biển, không được tốt tươi như bây giờ nên mùa nào cũng thu về nhiều tỏi một tép. Đất càng cằn cỗi, mất mùa thì loại tỏi đặc biệt này lại càng có nhiều.
Ngày nay, mỗi sào 500m2 cho thu hoạch khoảng 600kg thì chỉ khoảng 2 kg, nhiều nhất cũng chỉ 5kg tỏi một tép.
"Do khan hiếm, tỏi cô đơn này lại cho tinh dầu cao, trải qua nhiều thế hệ người dân xứ đảo xem là dược liệu quý có lợi cho sức khỏe nên giá cả ngày càng đắt đỏ, có thời điểm lên gần 1 triệu đồng mỗi kg nhưng không có để bán", ông Tuyền cho hay.
Bà Tư, chủ gian hàng bán sản phẩm hành, tỏi ở khu vực cảng Lý Sơn thổ lộ, những năm gần đây, du khách đến tham quan trên đảo liên tục đặt hàng tỏi cô đơn để mang về ngâm rượu thuốc nhưng không phải mùa nào cũng có. " Cách đây vài hôm, tôi gom mua được khoảng 10 kg tỏi cô đơn, bán mỗi kg 700.000 đồng mới đầu buổi sáng đã hết vèo. Nhiều người không mua được cảm thấy tiếc nuối vì loại tỏi đặc biệt này ở gian hàng của tôi đã hết đành hẹn mùa sau", bà Tư bộc bạch.
Mỗi kg tỏi cô đơn (một tép) đảo Lý Sơn có giá 700.000 đồng.Ảnh:Trí Tín
Theo người dân Lý Sơn, sau khi thu hoạch mang từ ngoài đồng về nhà, cây tỏi được cắt tỉa hết lá, rễ cho sạch đất cát, phân loại củ tỏi một tép, phơi riêng tránh lẫn lộn với tỏi thông thường. Sau khi phơi khoảng 20 đến 25 ngày, tỏi một tép tróc lớp vỏ ngoài trắng tinh, người dân cho vào bao bảo quản để bán dần cho du khách. Tỏi thông thường ở đảo Lý Sơn vốn dĩ có vị thơm nồng, tỏi cô đơn nơi đây càng có hương vị cay thơm đặc biệt hơn.
Nghệ nhân Võ Hiển Đạt còn nhớ như in, những năm 1960, bến cảng ở đảo Lý Sơn lúc nào cũng tấp nập các thương thuyền chờ tiếp nhận củ hành, tỏi đưa đi tiêu thụ khắp nơi Sài Gòn, Thừa Thiên Huế.
"Hồi đó không có phân bón hóa học như bây giờ nên mùa thu hoạch nào cũng cho nhiều tỏi cô đơn (một tép). Thời ấy do khan hiếm nên mỗi kg tỏi quý có khi đổi cho tiểu thương các nơi được chừng 200 đến 300 kg gạo. Sau khi bán tỏi, các tàu chở vải vóc, lương thực mang về trao đổi với người dân trên hòn đảo này", ông Đạt kể.
Sau khi phơi khô, người dân cho tỏi cô đơn vào túi lưới để bán cho du khách khi đến tham quan ở huyện đảo Lý Sơn. Ảnh:Trí Tín.
Trao đổi với PV, ông Nguyễn Văn Lê, Trưởng phòng Kinh tế hạ tầng& Phát triển nông thôn, huyện đảo Lý Sơn cho biết thêm, do chưa thể tìm ra phương thức trồng đại trà trên đồng ruộng ở đảo nên loại tỏi cô đơn này ngày càng trở nên khan hiếm, đắt đỏ. 3 năm trước, giá mỗi kg tỏi cô đơn Lý Sơn chỉ khoảng 100.000 đồng giờ thì đã tăng đến 700.000 đồng, nếu đưa vào bán ở các siêu thị lớn thì có khi giá đã vọt lên hơn 1 triệu đồng.
