GS Trần Quốc Vượng sinh ngày 12/12/1934 tại Hải Dương, quê gốc ở huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Ông mất ngày 8/8/2005 tại Hà Nội.
Tốt nghiệp thủ khoa khoa Lịch sử năm 1956, ông được giữ lại làm giảng viên khoa Lịch sử, Đại học Tổng hợp (nay là Đại học KHXH&NV), Trưởng nhóm/Trưởng môn Khảo cổ học, khoa Sử, Đại học Tổng hợp.
Năm 1980-1993 ông là Giáo sư, Chủ nhiệm Bộ môn Khảo cổ học, Khoa Sử, Đại học Tổng hợp. Năm 1989-2005, ông trở thành Giám đốc Trung tâm Liên Văn hoá - Lịch sử Khoa Sử, Đại học Tổng hợp; Trưởng môn Văn hoá học, Đại học Đại cương, Đại học Quốc gia Hà Nội; Trưởng ngành Du lịch học, Đại học Tổng hợp; Chủ tịch Hội đồng Khoa học và đào tạo, khoa Du lịch, Trường Đại học KHXH&NV; Chủ nhiệm Bộ môn Lịch sử Văn hoá, khoa Lịch sử, Trường Đại học KHXH&NV.
Ngoài ra, GS Trần Quốc Vượng còn làm Tổng Thư ký Hội Văn nghệ Dân gian Hà Nội (từ 1976 đến 2005), Phó Tổng Thư ký Hội Văn hoá Văn nghệ Dân gian Việt Nam (từ 1989 đến 2005), Chủ tịch Hội Sử học Hà Nội (từ 1990 đến 1996), Uỷ viên Ban Chấp hành Hội Sử học Việt Nam (từ 1993 đến 2005)...
Ông được xem là một trong "tứ trụ" sử học Việt Nam đương đại gồm: Đinh Xuân Lâm, Phan Huy Lê, Hà Văn Tấn và Trần Quốc Vượng. Ông đã viết nhiều bài nghiên cứu khoa học (trên 400 bài) đăng trên các tạp chí chuyên môn trong nước.
Ngoài ra, ông đã viết và được in ấn nhiều sách (trên 40 cuốn) ở cả trong và ngoài nước. Năm 2012, GS Trần Quốc Vượng được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 4 về Khoa học - Công nghệ với cụm công trình Văn hóa Việt Nam truyền thống và hiện đại gồm 3 tác phẩm: "Văn hóa Việt Nam - Tìm tòi và Suy ngẫm", "Việt Nam cái nhìn Địa - Văn hóa", "Trên mảnh đất ngàn năm văn vật".
