Mùng ba Tết, tôi về Y Can, huyện Trấn Yên (Yên Bái), anh Nguyễn Tiến Lộc vừa lậm lụi từ ruộng mạ về, lắc đầu bảo tôi: Mạ nhà em năm nay chết già nửa, chỗ còn sống rễ thâm lại, chả biết nắng lên có hồi lại không? Năm nay giống đắt quá, Nhị ưu 838 giá 70 ngàn đồng, Nghi hương 305 giá 92 ngàn đồng, rẻ như LC25 do Trung tâm Giống Yên Bái SX cũng 55 ngàn đồng. Cũng chả còn tiền để mua giống lúa lai nữa, đành phải cấy giống lúa thuần thôi anh ạ…
Gia đình nhà Nguyễn Tiến Lương thì hơn chục cân giống chết sạch, còn nhà Nguyễn Thị Dung, Nguyễn Tiến Giao, Nguyễn Khắc Dần thì chết quá nửa. Hai đợt rét từ cuối tháng 12/2010 kéo sang gần hết tháng 1/2011 đã khiến diện tích mạ của xã Y Can chết trên 40%, mặc dù bà con ở đây nhà nào gieo mạ cũng che phủ nilon rất cẩn thận. Dung thở dài: Nhà em gieo mạ khay từ đầu tháng 1 dương lịch, định cấy trước Tết, nhưng rét quá không cấy được, nay mở ra mạ đã chết quá nửa, đau quá, lúa Nghi Hương 305 lại đắt nữa. Mà rét như vậy, trâu còn chết huống gì mạ, khổ thế…
Đợt rét cuối năm 2010 đầu năm 2011 đã đốn gục của Yên Bái 2.346 con trâu bò tính đến chiều ngày 8/2/2011. Huyện Văn Chấn đứng đầu danh sách trâu bò chết rét với 712 con, tiếp đến là huyện Mù Cang Chải 533 con, Trạm Tấu 383 con, Văn Yên 373 con, các huyện vùng thấp như Lục Yên chết 193 con, TX. Nghĩa Lộ chết 59 con… Trước tình hình trâu bò chết rét hàng loạt như vậy, huyện Trạm Tấu nghèo khó nhất tỉnh Yên Bái đã phải xuất 105 triệu mua 7.000m2 bạt hỗ trợ 700 hộ dân che chắn cho đàn trâu bò, nếu không số trâu bò chết rét của Yên Bái không dừng ở con số 2.346 con.
Không chỉ trâu bò chết rét, mạ cũng chết nhiều không kém. Tính đến chiều 8/2 tỉnh Yên Bái đã gieo 594 tấn giống chiếm 81% tổng lượng giống cần gieo. Thống kê sơ bộ, số mạ chết rét là 18,39%, khoảng 110 tấn, trong đó huyện Mù Cang Chải chết 44%, Văn Chấn 40%, Văn Yên 28%... Sau Tết, nhiều địa phương đứng ngồi không yên, Trung tâm Giống NLN Yên Bái từ mùng 4 Tết đã mở cửa hàng tung 80 tấn giống dự phòng HT1, TH3-3, VL20, Khang Dân… để bán cho bà con mua gieo bổ sung.
Diện tích bị hạn dự kiến 2.774 ha không có nước cấy, trong đó 2.277 ha ở các huyện Văn Chấn, Văn Yên, Trấn Yên, TP. Yên Bái và TX. Nghĩa Lộ phải chuyển sang cây trồng khác. Đó là một đòn đau giáng vào vụ xuân 2011 ở Yên Bái, báo hiệu một vụ SX đầy cam go.
