Vùng bưởi "tiến vua" đang hồi phục

Bưởi Đại Minh là giống bưởi ngon nổi tiếng, sánh ngang với bưởi Năm Roi, Phúc Trạch, bưởi Diễn, bưởi Thanh Trà… cùng vùng bưởi Đoan Hùng tạo thành vùng quả đặc sản khu vực miền núi phía Bắc. Trước sự suy tàn của cả vùng, việc khôi phục lại vùng bưởi Đại Minh đang được sự hưởng ứng của người dân…

Xã Đại Minh (Yên Bình, Yên Bái) giáp ranh với huyện Đoan Hùng (Phú Thọ) nằm cạnh bờ sông Chảy. Chuyện xưa kể lại rằng: Cách nay chừng 5 thế kỷ, có một người tên là Ngô Vi Lã theo Chúa Bầu lên trấn giữ vùng Tuyên Quang chống lại triều đình, khi Chúa Bầu thất bại Ngô Vi Lã thay tên đổi họ đưa vợ con dạt vào vùng núi non cạnh dòng sông Chảy ẩn nấp. Tại đây ông đã dựng nhà cửa, khai khẩn ruộng đồng lập nên ngôi làng mới, đặt tên là Khả Lĩnh Trang.

Trong số loài cây ăn quả bản địa có những cây bưởi ngọt, bưởi chua gốc to cả người ôm, quả sai trĩu cành, da mỏng, múi mọng. Bưởi ngọt, thì ngọt mát có mùi thơm dịu, bưởi chua vẫn có vị ngọt riêng không quá gắt như nhiều giống bưởi chua khác. Vì nỗi nhớ quê hương, con cháu của Ngô Vi Lã đã bứt những trái bưởi thả xuống dòng sông Chảy trôi về hạ lưu, như gửi một thông điệp cho người ở cuối dòng sông về một vùng cây ăn quả nơi này.

Những người sống ven sông đã vớt những trái bưởi đó, bổ ra ăn thấy ngon họ mới tâu trình lên nhà vua. Nhà vua ăn thử thấy ngon đã lệnh cho quan quân tìm ra nơi đã trồng được giống bưởi quí. Vùng bưởi Đại Minh được biết đến, nhà vua mới sức cho quan cai trị địa phương hằng năm phải tiến vua những trái bưởi ngon. Từ đó, người dân gọi Khả Lĩnh là vùng bưởi "tiến vua"

Vùng bưởi "tiến vua" Đại Minh sau nhiều thể kỷ khai thác, giống đã bị thoái hóa, năng suất, chất lượng giảm. Nhất là hiện tượng mất mùa diễn ra liên tục trong nhiều năm, khiến người dân không thiết tha với giống bưởi quí. Nhiều hộ ở các thôn: Khả Lĩnh, Quyết Tiến, Đại Thân …chặt bỏ bưởi thay thế loại cây trồng khác. Một vùng cây ăn quả đặc sản có nguy cơ xóa sổ trong tương lai không xa. Trước thực tế đó, năm 2007 Viện Nghiên cứu Rau quả được Sở KH- CN Yên Bái đề nghị "Tìm hiểu nguyên nhân suy giảm năng suất và biện pháp khắc phục".

Quá trình khảo sát, nghiên cứu, năm 2008- 2009 Bộ môn cây ăn quả thuộc (Viện Nghiên cứu Rau quả) đã tổ chức tập huấn kỹ thuật chăm sóc bưởi cho 7 hộ ở các thôn: Khả Lĩnh, Cầu 17, Quyết Tiến…Những hộ tham gia tập huấn đều có thu nhập cao từ vườn bưởi. Năm 2010 đã có trên 700 hộ tham gia tập huấn "Qui trình kỹ thuật trồng và chăm sóc bưởi Đại Minh", thâm canh, bón phân tổng hợp, thụ phấn nhân tạo bổ sung…theo kỹ thuật của thạc sĩ Vũ Việt Hưng.

Ông Nguyễn Tiến Dũng, thôn Cầu 17 dẫn tôi thăm vườn bưởi cho biết: Gia đình tôi trước đây có trên 50 gốc bưởi ngọt, sau nhiều năm mất mùa đã chặt già nửa, giờ chỉ còn khoảng 20 gốc. Cũng chăm bón đầy đủ nhưng chả đậu quả, sau khi được cán bộ kỹ thuật Viện Rau quả cho biết, trước đây bưởi Đại Minh được mùa là bởi trong vườn có nhiều gốc bưởi chua, quá trình thụ phấn chéo nên quả sai, nay chặt hết bưởi chua chỉ để bưởi ngọt khiến cho vườn bưởi thuần loài nên tỷ lệ đậu quả kém. Các hộ được mùa do áp dụng kỹ thuật thụ phấn nhân tạo bổ sung bằng giống bưởi chua, nên vườn bưởi mới sai quả trở lại…

Bưởi Đại Minh- vùng cây ăn quả đặc sản "tiến vua", hiện có giá 20.000-22.000đ/quả, đang được "dán mác" bưởi Đoan Hùng. Bà Lưu Thị Kim, thôn 16 xã Bằng Luân, huyện Đoan Hùng cho biết: Mỗi năm gia đình tôi bán trên 2.000 quả bưởi Đại Minh cho khách qua đường. Tôi là người Đoan Hùng thì nói đây là bưởi Đoan Hùng, chứ toàn bộ dân bán bưởi dọc đường này đều mua bưởi Đại Minh về bán đấy chứ…