Xin đừng dán nhãn “ngáo ộp”

Theo GS.TS Lê Đình Lương - Chủ tịch Hội Di truyền học Việt Nam, trong khi ở ta "con ngáo ộp biến đổi gen" đã được vẽ ra rồi và chưa thể tiêu diệt được thì không nên dán nhãn “tao là ngáo ộp đây”. Làm thế thì dù nông dân có chấp nhận trồng cây chuyển gen đi chăng nữa cũng không có ý nghĩa gì vì không thể bán sản phẩm.

Mới đây, Bộ NN-PTNT, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đồng tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Vai trò và tác động của truyền thông trong tiến trình ứng dụng cây trồng biến đổi gen tại Việt Nam” với sự tham dự của đại diện Bộ Tài nguyên - Môi trường; Bộ Khoa học - Công nghệ; Bộ Y tế và các nhà khoa học, nhà báo, doanh nghiệp.

Cây trồng biến đổi gen được khẳng định là một trong những thành tựu khoa học nổi bật của nhân loại, trong 17 năm qua, diện tích canh tác cây chuyển gen đã tăng hơn 100 lần, từ 1,7 triệu ha vào năm 1996 lên trên 175 triệu ha vào năm 2013. 

Theo chủ trương của Chính phủ về “Chương trình trọng điểm phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn đến năm 2020”, Việt Nam hướng tới sẽ đưa một số giống cây trồng biến đổi gen vào sản xuất năm 2015 và đến năm 2020 sẽ phát triển chiếm 30 - 50%.

Mới đây, sự kiện Bộ NN-PTNT đã cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, thức ăn chăn nuôi biến đổi gen và Bộ Tài nguyên - Môi trường cấp giấy chứng nhận an toàn sinh học cho một số giống cây biến đổi gen đầu tiên được xem là một bước tiến quan trọng trong việc phát triển hành lang pháp lý, hiện thực hóa chủ trương đưa cây trồng biến đổi gen vào canh tác trong năm 2015.

Tuy nhiên khái niệm về cây trồng biến đổi gen, những giá trị mà loại cây trồng này mang lại cũng như những đóng góp và tác động của nó vẫn là một đề tài khá mới mẻ đối với đại đa số công chúng trong nước. Ngoài ra, việc đưa ra những nguồn tin chưa cập nhật và cách thức tuyên truyền không rõ định hướng đã dẫn đến những hiểu lầm và nhận thức chưa đầy đủ về cây trồng biến đổi gen cho nhiều người.

Trong thời buổi truyền thông quá đa dạng, đến trang blog cá nhân cũng “tạo sóng” ở trên cộng đồng mạng, truyền thông một mặt giới thiệu cái mới nhưng mặt khác lại vùi dập cái mới, vẽ ra vô vàn “ngáo ộp” xung quanh nó.

Theo GS.TS Lê Đình Lương - Chủ tịch Hội Di truyền học Việt Nam: “Bản thân công nghệ biến đổi gen không phức tạp. Nó dùng những “cái kéo” chuyên dụng để cắt sợi ADN mạch dài tại những điểm mong muốn để tạo thành những đoạn có chiều dài và trị trí mà nhà nghiên cứu đã định trước. Sau đó dùng một chất “keo dán” đặc biệt để gắn đoạn ADN này vào bộ gen chung của một sinh vật, tạo ra sinh vật biến đổi gen (GMO).

Bản thân các gen, các sợi ADN, “cái kéo” và “keo dán” nói trên đều bắt nguồn từ sinh vật hoặc tế bào sống tự nhiên. Như vậy, bản chất của vật liệu và công nghệ là tự nhiên. Nếu so sánh với các giống cây trồng được tạo ra trong thời kỳ Cách Mạng Xanh… thì những giống cây trồng đó đã được tạo ra bằng cách thay đổi đồng thời một lúc hàng nghìn gen và gần như vô định hướng, không kiểm soát được. Xác suất may rủi là rất cao”.

Cũng theo GS Lương, cho đến nay, có 610 công trình đã được công bố chứng minh cho tính vô hại của sinh vật biến đổi gen trong khi không có công trình đủ tiêu chuẩn khoa học nào chứng minh cho điều ngược lại.

Trong số 610 công trình đó, đặc biệt chú ý 2 công trình quốc tế “Mười năm nghiên cứu GMO” của châu Âu do EU tài trợ cuối cùng đưa ra kết luận GMO không nguy hiểm hơn các sản phẩm chọn giống cây trồng truyền thống. Công trình thứ hai là dự án của FAO nghiên cứu về công nghệ sinh học nông nghiệp đã kết luận các giống cây trồng chuyển gen hiện có và các thực phẩm bắt nguồn từ chúng được đánh giá đủ độ an toàn để có thể ăn.

Phòng nghiên cứu ngô biến đổi gen

Truyền thông luôn là một quyền lực lớn nhưng theo ông Lương: “Chân thành mà nói, sở dĩ cho đến nay GMO chưa phát triển ở VN, truyền thông là một nhân tố trở ngại quan trọng vì đã dẫn dắt độc giả, khán giả đến một nỗi khiếp sợ GMO vô căn cứ và không lối thoát”.

Viện trưởng Viện Di truyền Nông nghiệp, ông Lê Huy Hàm cho rằng tranh cãi về sinh vật biến đổi gen là cuộc thảo luận xuyên thế kỷ. Phía ủng hộ thì bảo GMO cho hiệu quả kinh tế, giảm chi phí, giảm ô nhiễm môi trường, không ảnh hưởng đến sức khỏe con người, vật nuôi. Phía chống thì bảo không an toàn, gây ung thư, gây siêu cỏ, sâu bệnh kháng với gen, làm nông dân tự tử, quốc gia lệ thuộc vào các công ty bán hàng.

Về luận điểm GMO không an toàn, gây ung thư không có bằng chứng khoa học nhưng rất dễ nói và gieo rắc nghi ngờ. Theo nguyên tắc 5 thông tin tích cực mới trung hòa được 1 thông tin tiêu cực bởi hiệu ứng “tin lành đồn gần, tin dữ đồn xa”.

Chính vì thế vai trò của truyền thông lúc này theo ông Hàm là phải giới thiệu cho công chúng biết về hệ thống quản lý của VN đã mất hơn 10 năm xây dựng; Về 5 Bộ tham gia chặt vào quản lý và nghiên cứu GMO; Về các sản phẩm GMO chỉ cho phép sử dụng ở VN với hai điều kiện được ít nhất 5 nước phát triển cho phép sử dụng và được Hội đồng an toàn sinh học xem xét, khuyến nghị; Về trước mắt chỉ cho phép ngô, bông, đậu tương biến đổi gen vào.

Còn nhà báo Nguyễn Tuyết Yến - Phó tổng biên tập Báo điện tử của Đài tiếng nói VN thì cho rằng: “Sự dũng cảm, mạnh dạn của các nhà lãnh đạo sẽ lôi kéo người nông dân vào cuộc, loại bỏ những phương pháp cũ kỹ, kém hiệu quả. Đã đến lúc chúng ta cần có những giải pháp quyết liệt hơn để đẩy mạnh việc ứng dụng cây trồng biến đổi gen tại VN. Một trong những giải pháp ưu tiên là đẩy mạnh thông tin, truyền thông nâng cao nhận thức…

Ngoài các chuyên mục, chuyên trang ta nên tổ chức các buổi trao đổi giữa các cơ quan quản lý, các chuyên gia, nhà khoa học và báo chí để có định hướng trong tiến trình ứng dụng công nghệ sinh học nói chung và cây trồng biến đổi gen nói riêng. Thêm nữa do lĩnh vực này đòi hỏi kiến thức khá sâu nên rất cần các lớp tập huấn đào tạo cho phóng viên, biên tập viên nắm rõ”.