Đưa gạo xuống tàu
Sự ảm đạm về XK gạo có thể thấy rõ qua việc lượng gạo XK từ quý 2 đến nay liên tục giảm mạnh qua từng tháng. Tháng 4, các DN XK được trên 448 ngàn tấn gạo, giảm 31,04% so với cùng kỳ năm ngoái. Tháng 5, lượng gạo XK chỉ còn trên 403 ngàn tấn (giảm 23,11%). Tháng 6, lượng gạo XK xuống dưới 400 ngàn tấn khi chỉ đạt 380 ngàn tấn (giảm 39,78%). Tháng 7, XK gạo chỉ đạt hơn 270 ngàn tấn, chưa bằng một nửa so với tháng 7/2915 (hơn 589 ngàn tấn).
Nguyên nhân chủ yếu khiến cho XK gạo ảm đạm suốt mấy tháng qua là do thiếu vắng các hợp đồng tập trung, trong khi thị trường thương mại cũng khá hạn hẹp. Thị trường thương mại lớn nhất là Trung Quốc (chiếm 35,2% tổng lượng gạo XK của Việt Nam trong 7 tháng đầu năm) lại đang giảm sức mua.
Không những thế, XK tiểu ngạch sang Trung Quốc cũng đang gặp khó khăn lớn. Vừa qua, hàng loạt thương nhân chuyên đưa gạo ra Bắc để XK tiểu ngạch sang Trung Quốc, hầu như đã tạm ngưng giao dịch do buôn bán qua biên giới đang rất khó khăn.
Nhu cầu mua gạo giảm mạnh trên thị trường thế giới nói chung cũng là nguyên nhân không nhỏ đã tác động tới XK gạo Việt Nam. Nhiều nước NK gạo hiện đang khá yên lặng trên thị trường nhờ nguồn cung trong nước được cải thiện. Như Indonesia, năm nay dự báo có thể thặng dư trên 11 triệu tấn gạo vào cuối năm, nên chưa có động thái nào cho thấy sẽ trở lại NK gạo. Do đó, không chỉ nước ta mà nhiều nước XK lớn khác cũng gặp khó khăn ít nhiều trong XK gạo.
Do sự trầm lắng của thị trường thế giới, giá gạo của phần lớn các nước XK đều bị giảm nhiều. Trong đó, giá gạo XK của Thái Lan vừa có đợt giảm mạnh tới 2.000 Baht/tấn trong tuần qua.
Lo lắng trước tình trạng giảm giá mạnh và để ngăn chặn thương nhân ép giá nông dân, Bộ Thương mại Thái Lan đã phải xem xét tới khả năng áp dụng giá tối thiểu với gạo XK. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử XK gạo Thái Lan, phải tính tới khả năng áp giá tối thiểu, cho dù điều đó có thể ảnh hưởng tới khả năng cạnh tranh của gạo nước này cũng như giá gạo thế giới.
Các nước XK lớn khác như Ấn Độ, Pakistan… cũng đang gặp khó khăn về thị trường. Không chỉ gặp khó ở phân khúc gạo trắng mà còn cả với gạo đặc sản. Loại gạo nổi tiếng Basmati của Ấn Độ đang phải đối mặt với nhu cầu yếu trên thị trường thế giới. Với những khó khăn như vậy, từ đầu năm đến nay, lượng gạo đã XK của 5 nước XK lớn nhất (Thái Lan, Ấn Độ, Việt Nam, Pakistan và Mỹ) đã gảm 8,5% so với cùng kỳ 2015. Chưa nằm trong nhóm các nước XK lớn và đang có đà tăng trưởng khá tốt trong mấy năm qua, nhưng 7 tháng đầu năm nay, XK gạo của Campuchia cũng bị giảm 6,9% so cùng kỳ năm ngoái.
Trong bối cảnh đó, Philippines trở thành niềm hy vọng không nhỏ không chỉ với gạo Việt Nam mà cả với Thái Lan. Trước hết, đó là việc nước này chuẩn bị mở thầu mua 250 ngàn tấn gạo, nhằm tăng lượng gạo dự trữ trước mùa mưa bão cuối năm. 250 ngàn tấn này sẽ chia làm 2 đợt giao hàng, đợt 1 trước ngày 30/9 và số còn lại trước 31/10. Trong đợt mở thầu, tham gia vẫn là 2 nước XK gạo có truyền thống bán cho Philippines là Việt Nam và Thái Lan.
Điều đáng chú ý hơn là 250 ngàn tấn gạo nói trên chỉ là một phần trong kế hoạch NK 1 triệu tấn gạo của Chính phủ Philippines nhằm đảm bảo nguồn cung gạo cho người dân nước này trong năm 2017. Trong đó, 750 ngàn tấn sẽ được mua theo các thỏa thuận cấp Chính phủ, 250 ngàn tấn được giao cho các công ty tư nhân.
Như vậy, nếu tận dụng được các đợt mở thầu mua gạo của Philippines từ nay đến cuối năm, đầu ra cho hạt gạo Việt Nam sẽ bớt khó khăn hơn. Tuy nhiên, lượng gạo XK của cả năm nay vẫn sẽ giảm rất mạnh so với năm ngoái (6,568 triệu tấn). Đầu năm, Hiệp hội Lương thực Việt Nam đưa ra mục tiêu XK 6,5 triệu tấn. Đến giữa năm, Hiệp hội này đã phải giảm chỉ tiêu tới gần 1 triệu tấn khi chỉ còn đặt mục tiêu XK 5,65 triệu tấn.
Tuy nhiên, với sự sụt giảm mạnh của XK trong mấy tháng qua, cùng với sự khó khăn chung của thị trường thế giới trong những tháng còn lại của năm, khả năng XK được 5,65 triệu tấn gạo cũng rất khó thành hiện thực. Theo Tổng cục Hải quan, đến giữa tháng 8, các DN mới thực hiện XK được 3,164 triệu tấn gạo. Trong 4 tháng rưỡi còn lại, để đạt mục tiêu trên, các DN phải XK được 2,5 triệu tấn gạo. Mà nguồn cung trên thế giới cuối năm nhiều khả năng tăng lên do nhiều nước XK như Thái Lan, Myanma… vào vụ chính. Trong khi đó, ngoài Philippines, nhu cầu NK gạo ở những thị trường khác đến giờ vẫn khá trầm lắng khiến cho cạnh tranh XK gạo ngày càng gay gắt.
