Xung quanh chuyện bác bỏ dự án thép chục tỷ đô ở Khánh Hòa

“Khi đó, tôi thấy dự án thép của Posco nếu đặt trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa, nguy cơ ô nhiễm môi trường là rất lớn nên kiên quyết đấu tranh bác bỏ”, ông Phạm Văn Chi, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa kể.

Nguy cơ ô nhiễm môi trường rất lớn

Cho đến nay cơ quan chức năng vẫn chưa xác định nguyên nhân cụ thể gây ra hiện tượng cá chết hàng loạt tại các tỉnh miền Trung.

Ngược dòng thời gian, tại Khánh Hòa, giữa năm 2007, Tập đoàn Posco (Hàn Quốc) đã đề xuất dự án đầu tư nhà máy thép liên hợp tại Đầm Môn, vịnh Vân Phong, có tổng mức đầu tư lên đến 11,5 tỉ USD, được xem là dự án lớn nhất Việt Nam về sản xuất thép thời điểm đó. Thế nhưng vì sao tỉnh Khánh Hòa lại bác bỏ dự án thép trên chục tỷ đô này?

Do vị trí địa lý đặc biệt và tầm quan trọng của vịnh Vân Phong đối với chiến lược phát triển lâu dài nên không ít người đã phản đối dự án thép tại đây. Trong đó, ông Phạm Văn Chi, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa là người bác bỏ dự án quyết liệt nhất, dù trước đó hầu như toàn bộ lãnh đạo tỉnh đều thống nhất đề nghị xúc tiến triển khai dự án thép của Posco. Ông Chi kể: “Khi đó, tôi thấy dự án thép của Posco nếu đặt trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa, nguy cơ ô nhiễm môi trường là rất lớn nên kiên quyết đấu tranh bác bỏ”.

Ông Chi, nguyên Chủ tịch tỉnh Khánh Hòa

Trước tiên chúng ta miễn phán xét sự việc này đúng hay sai. Thế nhưng khi nhìn nhận thực tế từ dự án thép Formosa Hà Tĩnh, thì nhiều người lại cho rằng việc bác bỏ dự án thép cả chục tỷ đô tại Khánh Hòa được cho là sự lựa chọn sáng suốt!?

Để tìm hiểu nguồn gốc của vấn đề, NNVN đã có cuộc trò chuyện với ông Chi về nguyên nhân cốt lõi bác bỏ dự án, dù thời điểm đó ông đã thôi tham gia Ban Thường vụ Tỉnh ủy.

Ông Chi cho biết: Sau khi nghe tin dự án này tôi đã không đồng ý vì nguy cơ gây ô nhiễm môi trường từ dự án thép là quá lớn mà không phải ai cũng nhìn nhận ra. Nhân cuộc họp Thường vụ qua các nhiệm kỳ, tôi đã phân tích, chỉ rõ các phản ứng hóa học trong quá trình sản xuất thép và cảnh báo tác hại môi trường của nhà máy thép thải ra vô cùng lớn cho lãnh đạo chủ chốt tỉnh khi đó biết.

Ví dụ thông thường cứ cho ra 1 tấn thép thì cần 2 tấn quặng và 1 tấn quặng phải cần 3 tấn than đốt, cứ 15 triệu tấn thép thì cần 30 triệu tấn quặng, 90 triệu tấn than. Với công suất nhà máy thép này thì hàng năm thải ra môi trường 100 triệu tấn bã. Vậy nguồn bã sẽ giải quyết đi đâu, lẽ nào đổ xuống biển. 

Chưa kể, phản ứng hóa học trong quá trình đốt than sẽ sinh ra lượng CO2 vô cùng lớn, khi đó sẽ gây thiếu oxy cho người dân sống xung quanh.

Ngoài ra, nguy hại còn ghê gớm hơn nếu sử dụng đốt than đá nguyên chất, bởi trong than đá hàm lượng lưu huỳnh và phốt pho vô cùng lớn. Khi đốt cháy sẽ bốc lên gặp nước tạo ra các loại a xít, gặp khí lạnh sẽ tạo ra mưa a xít, khi đó tác động môi trường sẽ rất kinh khủng…

Nhưng cái khó đầu tiên không thể thực hiện được là mình cấp đất và mặt nước cho Posco trong khi giá trị cho thuê đất rẻ mà dự án lấp đất chiếm 1/3 vịnh, điều này không thể cho phép vì trái luật. Còn nếu mình tự đổ đất lấp sẽ tốn hàng ngàn tỷ đồng, vậy bao nhiêu năm mình mới lấy nguồn thu. Hơn nữa sắt không phải giá trị tiêu thụ đặc biệt và họ cũng không bán ở đây nên tỉnh sẽ không có nguồn thu. Như vậy tỉnh lỗ từ đầu chí cuối, chỉ được cái danh đầu tư nhà máy thép tỷ đô mà thôi, ông Chi kể.

"Để dành cho con cháu"

Tuy nhiên những phân tích của ông Chi chưa đủ thuyết phục được lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa lúc bấy giờ đủ quyết tâm để đề xuất lên TƯ ngừng dự án chục tỷ đô này. Thấy mối nguy ngại không thể làm ngơ, ông Chi đã gửi toàn bộ những phân tích tác hại cụ thể của việc đầu tư nhà máy thép ở vịnh Vân Phong đến Tổng Bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng, Phó Thủ tướng, Bộ TN-MT, Bộ KH-CN… và không quên gửi cho cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt.

Du lịch biển Khánh Hòa “hút” du khách vì đẹp và sạch

Sự lựa chọn cho Vân Phong: nhà máy thép, hay cảng, hay du lịch? Đầu tư thép được gì hay mất gì, đã tốn không ít bút mực của báo chí. Tuy nhiên, nổi bật trả lời báo Tuổi trẻ ngày 18/3/2008, bài “Của để dành cho con cháu chúng ta”, của nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt. Ông Kiệt đồng tình với việc phải cân nhắc kỹ trước khi quyết định cho Posco đầu tư nhà máy thép ở khu vực này.

Nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt cho rằng: “Không phải bất cứ nơi nào tốt cũng đưa hết ra sử dụng cùng một lúc bất kể giá nào. Tiềm năng mà không được khai thác đúng mục đích, đúng thời điểm sẽ lãng phí hơn gấp nhiều lần, đất đai cũng vậy. Dự trữ tài sản của một quốc gia không chỉ là tiền bạc mà còn là đất đai và các tài nguyên thiên nhiên, lợi thế tự nhiên khác. Đó là của để dành cho con cháu chúng ta mai sau.

Nếu tin rằng đất nước còn phát triển hơn gấp nhiều lần hiện nay thì tại sao không nghĩ giá trị ở những khu vực như vậy sẽ tăng hơn nhiều lần trong những năm tới. Chúng ta phải biết từ chối khôn ngoan những gì phải trả giá quá đắt, nhất là môi trường và hệ sinh thái bị phá, cái giá phải trả để khôi phục còn gấp hơn nhiều lần nguồn lợi thu được, mà không phải cái nào cũng khôi phục được”.

Sau đó, Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh cũng đã yêu cầu tỉnh Khánh Hòa cần tổ chức hội thảo khoa học để xem xét đánh giá lại dự án. Cuối cùng, kết luận của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng lúc đó chính thức không chấp thuận dự án đầu tư nhà máy thép của Posco tại vịnh Vân Phong.

Đến nay dù sự việc đã qua lâu và tỉnh Khánh Hòa không có dự án thép tỷ đô làm điểm tựa để tăng ngân sách, nhưng đổi lại doanh thu hàng năm về du lịch biển của Khánh Hòa vẫn là một trong những thành phố đứng đầu cả nước.