Nhạc sĩ Lưu Hữu Phước có niềm lãng mạn giữa bản hùng ca

Nhà thơ Hoài Vũ tên thật là Nguyễn Đình Vọng, sinh năm 1935 tại Mộ Đức, Quảng Ngãi. Năm 12 tuổi, cậu trai Nguyễn Đình Vọng rời quê nhà theo học Trường thiếu sinh quân Khu 5 để bắt đầu thực hiện ước mơ góp sức giải phóng non sông khỏi ách nô lệ. Tâm hồn non nớt ấy, nhiệt huyết hồn nhiên ấy, được bồi đắp thêm khi chàng trai Nguyễn Đình Vọng tập kết ra Bắc năm 1954 để được đào tạo bài bản. Tốt nghiệp Đại học Văn khoa tại Bắc Kinh, ông lại về Hà Nội học khóa cấp tốc dành cho phóng viên chiến trường.

Cuối năm 1963, Nguyễn Đình Vọng cùng một đoàn văn nghệ sĩ nhận nhiệm vụ chi viện cho miền Nam đánh Mỹ. Lặn lội suốt 3 tháng, băng rừng, trèo đèo lội suối, Nguyễn Đình Vọng đặt chân đến Căn cứ Trung ương cục miền Nam. Và không ai ngờ, chính khói lửa dọc 2 nhánh sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây đã biến chiến sĩ lãng mạn Nguyễn Đình Vọng thành nhà thơ đôn hậu Hoài Vũ!

Bút danh Hoài Vũ, có nghĩa là nhớ mưa! Nghe hơi ướt át chăng? Không hẳn. Chàng trai Nguyễn Đình Vọng học văn chương ở Bắc Kinh nên thẩm thấu quan niệm về điềm tốt lành mà những cơn mưa mang lại cho cuộc đời. Bút danh Hoài Vũ, như một niềm nguyện cầu cho bản thân, và cũng như một nỗi mong chờ cho dân tộc.

Dấu vết cựu sinh viên Văn khoa Bắc Kinh không chỉ nằm ở bút danh, mà còn thể hiện rất rõ trong thơ Hoài Vũ. Đó là phong vị Đường thi, nhịp điệu chầm chậm và man mác, ý tứ tỉ tê và trắc ẩn. Một trong những bài thơ giúp khẳng định sự xuất hiện của Hoài Vũ trong làng thơ, cũng phát khởi từ Đường thi.

Kế thừa vẻ đẹp mong manh giữa trùng phùng và ly biệt “thiếp tại Tương giang đầu, chàng tại Tương giang vĩ, tương tư bất tương kiến, đồng ẩm Tương giang thủy” của nữ sĩ thời Hậu Đường - Lương Ý Nương trong bài thơ “Trường tương tư”, Hoài Vũ đã viết bài thơ “Gửi miền Hạ” với những câu mở đầu thanh thoát: “Anh ở đầu sông, em cuối sông/ Uống chung dòng nước Vàm Cỏ Đông/ Thương nhau đã chín ba mùa lúa/ Chưa ngày gặp lại nhớ mênh mông”. 

Dù sau này “Gửi miền Hạ” được đổi tên thành “Anh ở đầu sông, em cuối sông” thì tác phẩm của Hoài Vũ cũng không phải một bài thơ tình đơn thuần như “Trường tương tư”. Bởi lẽ, Hoài Vũ đặt câu chuyện rung động trai gái xuống dưới câu chuyện sinh tử đạn bom, cả về kỷ niệm “Năm xưa đứng gác Vàm Nhựt Tảo/ Tân Trụ đang mùa gạo ngát hương” lẫn về thực tại “Cây bần hò hẹn không còn bóng/ Cầu ao em gội đổ chơ vơ/ Đêm đêm nghe rì rầm tiếng sóng/ Như thầm kêu du kích ven bờ”.

(Trích băng ghi âm ca khúc “Anh ở đầu sông, em cuối sông”, do Thanh Thúy hát)

Không gian thơ của Hoài Vũ được xác lập từ chiến khu Tân Biên, Tây Ninh - nơi 2 nhánh sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây từ lưu vực tỉnh Prey Veng (Campuchia) chảy song hành dích dắc vào lãnh thổ Việt Nam, đến ngã ba Cây Bần Quỳ cuối huyện Tân Trụ, Long An - nơi 2 nhánh sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây nhập lại một dòng đổ vào sông Soài Rạp. 

Vì vậy, suốt một thập kỷ, từ 1963 đến 1975, sóng của Vàm Cỏ Đông đã lặn vào thơ Hoài Vũ mà gió của Vàm Cỏ Tây cũng thổi vào thơ Hoài Vũ. Và lắm phen, sóng Vàm Cỏ Đông và gió Vàm Cỏ Tây cùng hội tụ trong một bài thơ của Hoài Vũ: “Đời hai ta gắn bó với hai sông/ Em - Vàm Cỏ Tây, anh - Vàm Cỏ Đông/ Mỗi tối triều lên chao sóng nước/ Bìm bịp kêu xao xác cả hai dòng”.

Khoảng cách gần gũi giữa sóng Vàm Cỏ Đông và gió Vàm Cỏ Tây đã cho nhà thơ Hoài Vũ bao nhiêu quan sát và suy tư, đúng như ông bộc bạch: “Một điều tôi lấy làm tự hào là tất cả tác phẩm của mình đều được kết tinh từ tấm lòng và vốn sống thực tế chứ không phải bịa đặt. Đó là vốn sống của chính tôi, vốn sống của đồng đội và nhân dân ngay trên chiến trường khắc nghiệt nhưng cũng đầy tình yêu thương”.

Và trên dòng sông Vàm Cỏ ấy, nhà thơ Hoài Vũ đã được một cô giao liên tên là Lan ân cần chăm sóc khi ông bị sốt rét vào năm 1968. Cơn sốt rét lùi xa thì họ cũng tạm biệt nhau để mỗi người một đường công tác. Tình cảm ấy cứ theo nhà thơ Hoài Vũ suốt mấy năm. Mùa xuân năm 1971, ông quay lại chốn cũ tìm người xưa thì mới hay cô giao liên Lan đã hy sinh trong một trận càn của Mỹ. Bẽ bàng và xót xa, nhà thơ Hoài Vũ viết bài thơ “Đi trong hương tràm” để bái vọng cố nhân: “Em gửi gì trong gió trong mây/ Để sáng nay lên Vàm Cỏ Tây/ Hoa tràm e ấp trong vòm lá/ Mà khắp trời mây hương thoảng bay/ Dù đi đâu, và xa cách bao lâu/ Dù gió mây kia đổi hướng thay màu/ Dù trái tim em không trao anh nữa/ Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau”.