Nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ duyên nợ nơi giáo đường im bóng

Nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ là nhân vật có tuổi thọ cao nhất trong giới văn nghệ Việt Nam. Ông sinh ngày 29/7/1921 và mất ngày 18/8/2022, sống trên dương gian 101 năm. Nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ chào đời và gắn bó trọn đời ở ngôi nhà 22 Mai Hắc Đế, Hà Nội. Dù gia đình có nghề in, nhưng từ nhỏ Nguyễn Thiện Tơ đã được cho học nhạc với thầy Trần Đình Khuê. Nhờ năng khiếu bẩm sinh, Nguyễn Thiện Tơ nhanh chóng chơi được cả guitar (lúc ấy gọi là Tây Ban cầm) và guitar Hawaii (lúc ấy gọi là Hạ Uy cầm). Ở tuổi thiếu niên, Nguyễn Thiện Tơ đã cùng Dương Thiệu Tước và Thẩm Oánh lập ban nhạc Myosotis để trình diễn ở các tụ điểm văn hóa. Trong phong trào Hướng đạo sinh ở Trường Thăng Long, Nguyễn Thiện Tơ cũng là một gương mặt nổi bật, thường xuyên được mời đi giao lưu khắp nơi.Một đêm văn nghệ từ thiện tại Nam Định vào tháng 5/1938, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ đã gặp được bóng hồng định mệnh cho cuộc đời mình. Thiếu nữ 16 tuổi Vũ Hà Tiên nổi tiếng tài sắc ở mảnh đất này, không hiểu vô tình hay hữu ý đã đến bên cạnh nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ để nhờ chỉnh dây đàn. Và khi nàng ôm đàn bước ra sân khấu thì trái tim chàng cũng lơ lửng bay theo.Mang ánh mắt và nụ cười của Vũ Hà Tiên về lại Hà Nội, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ đêm ngày không dứt tương tư. Thư đi tin lại vẫn không đủ nguôi ngoai, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ nhiều phen một mình lặn lội cả chặng đường dài để mong nhìn thấy bóng dáng mỹ nhân. Khi biết gia đình Vũ Hà Tiên theo đạo Thiên Chúa, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ thoáng chút bẽ bàng như ông thổ lộ “ngày ấy, lương - giáo còn thiếu thông cảm lắm”. Tưởng chừng không có cơ hội đến với nhau, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ gửi gắm tâm tư vào ca khúc đầu tay “Giáo đường im bóng” với không ít khắc khoải “Thánh giá xa vời lắm với chuông chiều ngân / Hồn thánh thót mưa dầm buồn tới âm thầm/ Nơi giáo đường im bóng tôi thầm mong ngóng/ Đắm đuối trên làn sóng mắt nàng huyền mơ…”. Ca khúc “Giáo đường im bóng” được người bạn thân của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ là thi sĩ Phi Tâm Yến trau chuốt thêm phần lời ca, nên vừa công bố đã gây xao xuyến cho công chúng. Dĩ nhiên, một người đẹp thường xuyên đi nhà thờ như Vũ Hà Tiên thì không thể không biết đến ca khúc “Giáo đường im bóng”. Bối cảnh xã hội không mấy thuận tiện cho các cô gái được tự do yêu đương, nhưng Vũ Hà Tiên vẫn âm thầm giữ liên lạc với nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ. Ngay cả khi cùng cả nhà Vũ Hà Tiên di cư vào Vinh, thì mối duyên của họ cũng không bị gián đoạn. Nỗi lòng của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ trong ca khúc “Giáo đường im bóng” dù có não nề “Tới chốn xưa nàng vắng bóng/ Tôi mơ mắt huyền nhung trông/ Bao phút vui thần tiên qua/ Thấy đâu bây giờ/ Lá êm rơi trên gương hồ/ Hình như mối duyên xa mờ, nay đến làm tôi xao xuyến…” nhưng tình yêu của Vũ Hà Tiên dành cho ông vẫn tràn đầy và nồng nàn.

(Trích băng ghi âm ca khúc “Giáo đường im bóng”, do Hồng Ân hát)

Năm 1944, sau 6 năm vun đắp, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ và mỹ nhân Vũ Hà Tiên được làm đám cưới ở xóm đạo Mỹ Dụ - Vinh, chấm dứt chuỗi u hoài “Sóng rung rinh hồ xưa đây, hồn tôi nhớ nàng mê say, ngày xa ấy u trầm quá”.Ca khúc “Giáo đường im bóng” chứa đựng dự báo đôi lứa chia lìa, mà lại thành nguyên nhân long phụng sum vầy. Nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ nói về kỳ tích đáng ngưỡng mộ của ca khúc “Giáo đường im bóng” quan trọng nhất đời mình: “Tôi viết bài hát này là vì tưởng chúng tôi không đến được nhau cơ. Chắc hẳn Chúa Trời cũng chiều lòng chúng tôi, đã cho chúng tôi một kết thúc đẹp, một tình yêu có hậu”. Xưa nay, những ca khúc réo rắt tình yêu mãn nguyện cũng khó níu giữ hạnh phúc của người trong cuộc. Thế nhưng, trường hợp nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ và ca khúc “Giáo đường im bóng” hoàn toàn ngược lại. Hơn nữa, hạnh phúc của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ còn khiến thiên hạ cảm thấy đáng ngưỡng mộ hơn, nếu biết thêm rằng người đẹp Vũ Hà Tiên từng ẩn hiện trong giấc mộng của hai bậc tài danh là nhạc sĩ Lê Thương và nhạc sĩ Phạm Duy. Đây không phải giai thoại được hậu bối thêu dệt, mà có bằng chứng hẳn hoi. Nhạc sĩ Lê Thương lấy tên người đẹp Nam Định để viết ca khúc “Nàng Hà Tiên”, còn nhạc sĩ Phạm Duy tường thuật khá tỉ mỉ trong hồi ký: "Tại thành phố Vinh tôi được làm quen - một cách không trực tiếp với một người tôi rất phục tài là nhạc sĩ Lê Thương, qua một người con gái tên là Hà Tiên... Bây giờ tôi biết chắc chắn rằng khi soạn ra bài hát nhan đề "Nàng Hà Tiên", quả thực rằng nhạc sĩ Lê Thương có yêu một người con gái có xương có thịt mang tên Hà Tiên. Hà Tiên có gương mặt tròn như trăng, có đôi mắt sáng như sao, có đôi môi như chùm hoa chín, có đôi má lúm như quả táo ngon, tính tình nhanh nhẹn, cởi mở. “Nàng Hà Tiên” là một truyện ca huyền ảo. Tôi vẫn cho rằng, trong làng tân nhạc, vẫn chưa có ai kể chuyện hay cho bằng nhạc sĩ Lê Thương. Truyện ca bé bỏng “Nàng Hà Tiên” đã báo trước cái vĩ đại của bộ ba “Hòn vọng phu”. Ngay từ đầu thập niên 1940, ta đã thấy Lê Thương cho ta những câu nhạc dài hơi bằng chứng của sức sáng tạo, khác với những tài năng yếu kém chỉ viết nổi những câu cụt thùn lủn. Có ai trong đám chúng tôi có được đầu óc phong phú như chàng Lê Thương, rồi nàng tiên biến thành một bến nước? Nhưng khởi sự cho câu chuyện này, chắc chắn phải có một động lực là cô con gái má lúm đồng tiền mang tên Hà Tiên”.Chưa hết, cũng trong hồi ký, nhạc sĩ Phạm Duy còn nhấn mạnh: “Chẳng lẽ một người đàn anh mà mình kính phục là Lê Thương đã yêu cô gái đẹp và viết ra một truyện ca tuyệt vời, mà mình lại có thể dửng dưng trước cô ta hay sao? Tôi bèn bắt chước ông anh nhưng dở hơn chàng Lê Thương, tôi chẳng soạn được một câu nhạc nào cho nàng tiên này cả! Sau này được gặp anh Lê Thương yêu quý ở Sài Gòn, hai anh em nhắc chuyện cùng yêu Hà Tiên thì cả hai cùng cười tồ tồ như hai con vịt đực… Cô bé Hà Tiên cũng không tránh khỏi số phận được trời ban cho là ban phát hạnh phúc cho những chàng nhạc sĩ. Nàng Hà Tiên kết duyên cùng một nhạc sĩ có hạng ở Hà Nội là Nguyễn Thiện Tơ”.Trở lại với lương duyên của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ và người đẹp Vũ Hà Tiên. Rước người đẹp Vũ Hà Tiên từ xóm đạo Nam Định về ngôi nhà 22 Mai Hắc Đế - Hà Nội, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ tiếp tục mưu sinh bằng nghề chơi nhạc và dạy nhạc. Trong số các học trò của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ, không thể không nhắc đến hai tên tuổi Đoàn Chuẩn và Doãn Mẫn. Sau năm 1954, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ về công tác tại Đài tiếng nói Việt Nam. Đến năm 1959, ông chuyển sang dàn nhạc giao hưởng nhạc vũ kịch. Năm 1965, ông chuyển về hãng Phim truyện Việt Nam cho đến ngày nghỉ hưu. Gia tài âm nhạc của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ chỉ có hơn chục ca khúc, mà tiêu biểu có thể kể đến “Cung đàn xuân xưa”, “Đêm trăng xưa”, “Khúc nhạc canh tàn”, “Mộng giang hồ”, “Nắng xuân”, “Nhắn gió chiều”… Một điều nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ không nói ra, nhưng những người yêu nhạc đều dễ dàng phát hiện, đó là hầu hết ca khúc tâm đắc của ông đều được sáng tác trong giai đoạn hẹn hò với người đẹp Vũ Hà Tiên. Sau khi đã kết hôn, vì sao nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ không tiếp tục viết ca khúc? Câu hỏi rất khó trả lời, nhưng lại không khó chia sẻ, vì nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ đã có tác phẩm vĩ đại là người vợ kiều diễm Vũ Hà Tiên nâng khăn sửa túi thì cần gì vài ba khúc thức ngắn dài hoặc dăm bảy giai điệu trầm bổng nữa. Bà Vũ Hà Tiên sinh cho nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ tất thảy 8 người con, 5 trai và 3 gái. Ngày 4/10/2013, bà Vũ Hà Tiên qua đời ở tuổi 92, để lại cho nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ niềm nhung nhớ khôn nguôi, như ông từng thổ lộ: “Bà ấy mất đi là cú sốc tinh thần lớn với tôi. Đó là người tôi yêu thương nhất, là người hiểu tôi nhất, là người vợ hiền và cũng là mối tình đầu của tôi”.Ca khúc “Giáo đường im bóng” đã mở ra một chuyện tình lãng mạn giữa nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ và người đẹp Vũ Hà Tiên. Đồng thời, ca khúc “Giáo đường im bóng” cũng song hành quãng đời 70 năm vợ chồng của họ. Ca khúc “Giáo đường im bóng” mỗi mùa Giáng Sinh lại vang lên rộn ràng và tha thiết. Hàng trăm ca sĩ đã hát “Giáo đường im bóng” nhưng theo nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ đánh giá: "Tôi thấy có hai ca sĩ hát thành công nhất là Khánh Ly và Nga My. Khánh Ly hát như một bài hát trữ tình đượm thánh ca, còn Nga My thì lại hát như một bài thánh ca đượm chất trữ tình”.