Những năm gần đây xuất khẩu rau quả của Việt Nam liên tục tăng trưởng mạnh. Theo thống kê từ Hiệp hội Rau quả Việt Nam, 9 tháng đầu năm 2024, xuất khẩu rau quả cả nước ước đạt 920,4 triệu USD, tăng 38% so với cùng kỳ năm 2023, trong đó, mặt hàng dừa được xem là một trong những sản phẩm có sự tăng trưởng đáng chú ý.
Bộ NN-PTNT đánh giá, tiềm năng xuất khẩu rau quả nói chung và mặt hàng trái cây nói riêng rất lớn bởi nhu cầu tiêu thụ trên thế giới rất cao. Tuy nhiên, các nước cũng đang dựng lên nhiều rào cản kỹ thuật về an toàn thực phẩm, buộc các doanh nghiệp xuất khẩu phải tuân thủ để sản xuất trái cây hướng tới xuất khẩu bền vững.
TP Cần Thơ là một trong những địa phương ở ĐBSCL có diện tích trồng cây ăn trái tăng mạnh trong những năm qua với diện tích hiện đạt trên 25.000ha. Cần Thơ cũng là địa phương có thế mạnh về cây ăn trái đặc sản và đạt chất lượng cao để xuất khẩu. Nhiều năm qua, TP Cần Thơ chú trọng phát triển vùng sản xuất cây ăn trái tập trung và xây dựng vườn cây kiểu mẫu.
Theo Sở NN-PTNT TP Cần Thơ, năm 2018, Thành phố chỉ có 18.291ha cây ăn trái, đến năm 2019 đạt 20.125ha, năm 2020 đạt 21.623ha và năm 2021 đạt 23.416ha. Riêng năm 2024, diện tích trồng cây ăn trái ở TP Cần Thơ đạt trên 25.000ha, sản lượng thu hoạch 194.507 tấn.
Cây ăn trái được trồng tại Thành phố khá đa dạng về chủng loại, với nhiều loại trái ngon, đặc sản. Trong đó, diện tích trồng nhiều nhất là các loại xoài với 3.374ha, sầu riêng trên 3.200ha, nhãn 2.611ha, mít 1.962ha, mận 1.791ha, dừa 1.534ha, vú sữa 1.500ha, chanh 1.382ha, chuối 1.140ha, cam 1.068ha, bưởi 744ha, chôm chôm 430ha, ổi 314ha, măng cụt 400ha…
Thời gian qua, nhiều vườn cây ăn trái ngon, đặc sản đã giúp nông dân có thu nhập khá cao, từ 200 - 800 triệu đồng/ha/năm. Nông dân cũng xây dựng được nhiều mô hình trồng cây ăn trái gắn với phát triển du lịch sinh thái, lợi nhuận cao gấp 1,5 - 2 lần so với chuyên canh cây ăn trái.
Riêng huyện Phong Ðiền là “thủ phủ” chuyên canh cây ăn trái tập trung hiện có hơn 8.789ha với nhiều loại cây có giá trị kinh tế cao như sầu riêng, dâu Hạ Châu, vú sữa, nhãn Ido, chanh không hạt, măng cụt, cam mật… được nhiều người biết đến, thị trường tiêu thụ cả trong và ngoài nước.
Phong Ðiền quan tâm, chú trọng việc xây dựng các mô hình sản xuất theo quy trình VietGAP và GlobalGAP để giúp tăng năng suất, chất lượng sản phẩm trái cây. Huyện đang triển khai 9 mô hình sản xuất theo quy trình VietGAP, trong đó có 8 mô hình VietGAP trên cây ăn trái.
Ðến nay toàn huyện có 23 mô hình sản xuất đạt tiêu chuẩn VietGAP, tổng diện tích 286ha, với 422 hộ tham gia. Một mô hình sản xuất theo GlobalGAP trên cây vú sữa ở xã Trường Long, diện tích 16,1ha với 12 hộ tham gia. Huyện cũng xây dựng mã số vùng trồng cây ăn trái trên địa bàn, hỗ trợ các chủ thể tham gia chương trình OCOP…
Ông Nguyễn Văn Thắng, Phó Chủ tịch UBND huyện Phong Ðiền cho biết: Để bắt kịp xu hướng thương mại điện tử, Phong Ðiền thúc đẩy phát triển kinh tế số nông nghiệp, giúp nông dân và các HTX, tổ hợp tác quảng bá, giới thiệu sản phẩm qua các sàn thương mại điện tử. Ðây cũng là cầu nối trung gian đưa các loại trái cây đặc sản của Phong Ðiền đến thị trường trong và ngoài nước.
Huyện cũng tổ chức các lễ hội, hội chợ nhằm quảng bá, giới thiệu các loại trái cây đặc sản, chất lượng cao do nông dân Phong Ðiền sản xuất. Ðồng thời giúp nhà nông có điều kiện tiếp cận thị trường, tiêu thụ nông sản, nâng cao thu nhập, thu hút du khách tham quan, thưởng thức trái cây…
Ông Nguyễn Văn Lực ở ấp Nhơn Bình, xã Nhơn Ái (huyện Phong Điền) trồng 6 công sầu riêng phấn khởi cho biết: Năm nay là năm thứ 3 gia đình ông thu hoạch sầu riêng giống Ri6, năng suất đạt hơn 3 tấn/công và bán được giá từ 50.000 - 55.000 đồng/kg, tính ra lãi khoảng 80 triệu đồng/công.
Dù đóng góp đặc biệt quan trọng cho ngành nông nghiệp TP Cần Thơ và liên tục bứt phá thời gian qua nhưng sản xuất cây ăn trái trên địa bàn Thành phố vẫn còn tồn tại nhiều nỗi lo về đầu ra sản phẩm trong tương lai. Nguyên nhân do nông dân còn trồng cây ăn trái chạy theo giá cả và theo phong trào, thiếu hợp đồng bao tiêu với doanh nghiệp và chưa có sự liên kết, gắn kết chặt chẽ giữa sản xuất, chế biến và tiêu thụ. Đặc biệt, nhiều loại cây ăn trái tiếp tục được nông dân mở rộng diện tích rất nhanh, nhất là cây sầu riêng do sầu riêng đang có giá cao.
Thực tế này đang đặt ra yêu cầu cần phải có sự liên kết, hình thành các tổ hợp tác, HTX để có sản lượng trái cây với số lượng lớn, an toàn và sản xuất theo cùng quy trình hướng đến thị trường xuất khẩu.
Theo ông Trần Thái Nghiêm, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT TP Cần Thơ, hiện nay người tiêu dùng rất quan tâm về sức khỏe nên việc tìm mua các sản phẩm nông sản an toàn không còn là yêu cầu mới. Nhiều nông dân tại Cần Thơ đã sản xuất ra các sản phẩm trái cây được chứng nhận VietGAP và GlobalGAP. Tuy nhiên, một số đơn vị bán được cho doanh nghiệp với giá hấp dẫn, nhưng vẫn còn một số bán với giá thông thường, điều này phụ thuộc vào các tổ chức sản xuất.
Thông thường, ngành nông nghiệp sẽ hỗ trợ cho bà con nông dân khi sản phẩm sản xuất theo VietGAP hay GlobalGAP sẽ liên kết với các HTX và doanh nghiệp. Khi hết thời gian hỗ trợ chứng nhận VietGAP, GlobalGAP, nông dân cần tự lo chi phí để tái chứng nhận, đây là điều kiện giúp nhà vườn bán được sản phẩm cho doanh nghiệp với giá cao. Ngoài ra, nông dân cần liên kết với nhau trong sản xuất và tiêu thụ để đảm bảo lượng hàng cung ứng đạt chất lượng theo nhu cầu của khách hàng.
Cũng theo ông Trần Thái Nghiêm, những năm gần đây, Việt Nam đã được Mỹ, Trung Quốc mở cửa xuất khẩu nhiều loại trái cây mà ở ĐBSCL trồng với diện tích lớn. Đây là cơ hội hết sức thuận lợi để sản xuất, xuất khẩu trái cây ở các tỉnh ĐBSCL nói chung và Cần Thơ nói riêng tiếp tục vươn lên bứt phá trong thời gian tới.
Mặc dù vậy, để tranh thủ được cơ hội này, từ khâu tổ chức sản xuất tới sơ chế, đóng gói phải đảm bảo các yêu cầu ngày càng nghiêm ngặt của các thị trường nhập khẩu, sản phẩm phải ngon, an toàn, số lượng lớn, truy xuất được nguồn gốc. Do đó cần có sự liên kết để thành lập các tổ hợp tác, HTX và liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp xuất khẩu.
GS.TS Nguyễn Bảo Vệ, Giảng viên cao cấp (Trường Đại học Cần Thơ) cho biết, tiêu chuẩn VietGAP hay GlobalGAP đều phải thỏa mãn được 3 yếu tố an toàn: An toàn cho chính nhà nông, không làm ảnh hưởng đến môi trường và an toàn cho người tiêu dùng.
Hiện người tiêu dùng có thể cảm nhận được chất lượng bên trong của trái cây thông qua hình dáng của trái (như bưởi, thanh long, xoài...). Nếu trồng bón quá nhiều phân đạm, sử dụng nhiều chất kích thích sinh trưởng thì mặc dù cho trái to nhưng chất lượng bên trong không đạt. Vì vậy bà con cần lưu ý cách bón phân, sử dụng các chất kích thích sinh trưởng hay dùng thuốc bảo vệ thực đúng mức.
“Bà con nên bón đạm vừa phải và không thúc trái bằng các chất điều hòa sinh trưởng để tăng trọng lượng trái cây vào giai đoạn cuối. Khi canh tác cây ăn trái có thể tạo sự khô hạn để kích thích ra hoa, nếu muốn ra hoa tập trung mà không dùng hóa chất thì có thể áp dụng phương pháp siết nước, hạn chế sử dụng hóa chất để không làm ảnh hưởng tới chất lượng đất”, GS.TS Nguyễn Bảo Vệ lưu ý.
Đối với mã số vùng trồng, trong tháng 9/2024, ngành nông nghiệp TP Cần Thơ cấp 6 mã số, nâng tổng số mã số được cấp đến nay là 199 mã với tổng diện tích 2.700ha trên các cây ăn quả chủ lực như xoài, vú sữa, nhãn, sầu riêng... xuất khẩu sang thị trường Mỹ, Úc, Nhật, Trung Quốc... Đối với cơ sở đóng gói, Thành phố tiếp tục theo dõi, giám sát 16 mã số của 9 doanh nghiệp.
Ngoài việc cấp mới, ngành nông nghiệp TP Cần Thơ còn thực hiện công tác giám sát định kỳ. Trong năm 2024, tổng số mã số vùng trồng dự kiến được giám sát là 138 mã số/79 vùng. Đến thời điểm hiện tại, đã thực hiện được 95% so với kế hoạch.
Đối với cơ sở đóng gói, tổng số mã số dự kiến được giám sát là 13 mã số/6 cơ sở. Đến thời điểm hiện tại, đã thực hiện giám sát 13 mã số, đạt tỷ lệ 100%. Thành phố tiếp tục giám sát các vùng trồng còn lại trong những tháng kế tiếp tùy tình hình sản xuất, thu hoạch của từng cây trồng.
Để ổn định đầu ra cho các loại cây ăn trái, TP Cần Thơ đang hỗ trợ, khuyến khích nông dân chuẩn hóa sản xuất đạt theo các tiêu chuẩn và có chất lượng tốt để thúc đẩy xuất khẩu. Đồng thời, thúc đẩy nông dân ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật và liên kết với doanh nghiệp cùng các bên liên quan trong chuỗi ngành hàng nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh trái cây.
Những năm gần đây, diện tích trồng cây ăn trái trên địa bàn Cần Thơ liên tục tăng, đóng góp quan trọng vào chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp, nâng ca thu nhập cho nông dân.
Nhiều loại trái cây trồng tại Thành phố như chuối, mít, chanh, xoài, nhãn, sầu riêng, vú sữa... đã được xuất khẩu đi nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó có các thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ và các nước EU.
Để trái cây của Cần Thơ có thể duy trì và mở rộng được thị trường xuất khẩu, đòi hỏi nông dân và các HTX, doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh trái cây tại Cần Thơ phải kịp thời chuẩn hóa sản xuất theo yêu cầu của thị trường xuất khẩu.
Theo Chi cục Trồng trọt và BVTV TP Cần Thơ, hiện toàn Thành phố có khoảng 500ha cây ăn trái được sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP và GlobalGAP. Đầu năm 2024 đến nay, ngành chức năng đã cấp và cấp lại 17 mã số vùng trồng với tổng diện tích 150ha.
Để hỗ trợ nông dân thực hiện chuẩn hóa sản xuất theo các yêu cầu của thị trường xuất khẩu, ngành nông nghiệp TP Cần Thơ đã đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, tập huấn kỹ thuật và thường xuyên cập nhật, phổ biến các thông tin, kiến thức về sản xuất và thị trường, nhất là các yêu cầu về tiêu chuẩn, chất lượng sản phẩm của các nước.
Bên cạnh đó, hỗ trợ nông dân xây dựng và nhân rộng các mô hình trồng cây ăn trái hiệu quả, áp dụng sản xuất theo các tiêu chuẩn thực hành nông nghiệp tốt gắn với xây dựng mã số vùng trồng. Vận động nông dân liên kết, hình thành các HTX và các vùng trồng cây ăn trái chuyên canh tập trung để thuận lợi trong quản lý, tổ chức sản xuất theo tiêu chuẩn và kết nối với doanh nghiệp.
Bà Trần Thị Kim Thúy, Phó Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và BVTV TP Cần Thơ cho biết: Hiện nay công tác quản lý và cấp mã số vùng trồng cho cây ăn trái và các cây trồng khác tại địa phương còn gặp nhiều khó khăn. Đáng chú ý, diện tích cây ăn trái còn manh mún và trồng xen canh nhiều loại. Bình quân mỗi hộ dân có diện tích khoảng 5 - 8 công, trong khi theo quy định cấp mã vùng trồng diện tích cây ăn trái tối thiểu phải 10ha. Nông dân còn canh tác theo tập quán cũ và hạn chế trong việc ứng dụng các biện pháp kỹ thuật tiên tiến, ghi sổ nhật ký canh tác chưa đầy đủ thông tin…
Để thực hiện tốt việc quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, ông Trần Thái Nghiêm, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT TP Cần Thơ đề nghị Chi cục Trồng trọt và BVTV cùng các cơ quan chuyên môn thuộc Sở và ngành chức năng các địa phương kiểm tra, giám sát các mã số đã được cấp và rà soát, đề nghị cấp mã số mới tại các địa phương. Kịp thời hỗ trợ người dân và doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn và khắc phục các hạn chế. Đối với nông dân và các HTX, cần chủ động đăng ký mã số vùng trồng để tạo thuận lợi về đầu ra sản phẩm…
Vừa qua, Sở NN-PTNT TP Cần Thơ phối hợp với Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Ngọc Minh Lạng Sơn tổ chức lễ xuất khẩu chuyến hàng sầu riêng đầu tiên gần 20 tấn sang thị trường Trung Quốc theo Nghị định thư giữa Bộ NN-PTNT và Tổng cục Hải quan Trung Quốc tại TP Cần Thơ.
Theo ông Trần Thái Nghiêm, việc sầu riêng Việt Nam được xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc sẽ giúp giá trị sầu riêng được nâng lên và thị trường sẽ ổn định, bền vững hơn. Tại TP Cần Thơ, với sự hỗ trợ của ngành nông nghiệp, các công ty thu mua, xuất khẩu sầu riêng và các đơn vị, bà con nông dân tại các HTX và tổ hợp tác đã bắt tay xây dựng vùng trồng, tuân thủ các yêu cầu, các tiêu chí quy định tại Nghị định thư.
“Sầu riêng TP Cần Thơ được xuất khẩu sầu sang thị trường Trung Quốc là bước ngoặt quan trọng, không chỉ với ngành hàng sầu riêng mà còn tạo động lực để bà con nông dân cùng nhau hợp tác sản xuất, làm ra nhiều nông sản có giá trị cao phục vụ cho xuất khẩu” ông Nghiêm phấn khởi nói.
Ông Nguyễn Ngọc Hè, Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ cho rằng, việc lần đầu tiên Cần Thơ xuất khẩu chính ngạch gần 20 tấn sầu riêng giống Ri6 sang thị trường tỷ dân là niềm tự hào, chứng minh sự chuyển mình của ngành nông nghiệp Thành phố trước yêu cầu của thị trường, của doanh nghiệp, chuyển từ phương thức sản xuất manh mún, tự phát, thiếu liên kết sang phương thức sản xuất theo hướng liên kết chặt chẽ theo chuỗi giá trị với doanh nghiệp. Từ đó hình thành chuỗi liên kết thành các vùng trồng cây ăn trái chuyên canh tập trung, đủ điều kiện được cấp mã quản lý, thực hiện quy trình kỹ thuật sản xuất đảm bảo chất lượng, trong đó trái sầu riêng là sản phẩm điển hình.
Ông Nguyễn Ngọc Hè nhấn mạnh, sầu riêng hiện nay là cây trồng đang phát triển nhanh về diện tích, song ngành nông nghiệp Thành phố đã có nhiều chỉ đạo để không mở rộng diện tích và mất kiểm soát.
Cục BVTV (Bộ NN-PTNT) lưu ý, các nước thành viên WTO khi xuất khẩu trái cây tươi phải tuân thủ các quy định về kiểm dịch thực vật của Hiệp định SPS và Công ước quốc tế Bảo vệ thực vật – IPPC. Trong đó yêu cầu mặt hàng trái cây tươi phải có giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật do cơ quan thẩm quyền cấp.
Các nước EU đã xây dựng bộ quy định đối với từng mặt hàng và có hệ thống kiểm soát chặt chẽ hàng hóa nhập khẩu qua biên giới, các trường hợp vi phạm sẽ bị cảnh cáo và tùy mức độ để áp dụng trả về nơi xuất xứ, tiêu hủy hoặc tạm ngưng nhập khẩu.
Đối với Trung Quốc, đây được coi là thị trường dễ tính trước đây nhưng nay cũng có nhiều rào cản khắt khe về kiểm dịch thực vật. Hiện Trung Quốc đã cho phép nhập khẩu chính ngạch 8 loại trái cây tươi của Việt Nam gồm thanh long, xoài, nhãn, chôm chôm, vải, chuối, mít và dưa hấu với yêu cầu kiểm dịch đầy đủ.
Do xu hướng các nước đang nâng cao rào cản kiểm dịch thực vật cũng như các quy định về an toàn thực phẩm, việc mở cửa thị trường xuất khẩu trái cây sẽ ngày càng khó khăn hơn. Bên cạnh đó, chúng ta cũng thiếu nghiên cứu, dự báo có chiều sâu và toàn diện về nhu cầu, thị hiếu người tiêu dùng ở các thị trường trọng điểm. Đặc biệt là thiếu thông tin về các đối thủ cạnh tranh. Đây là những thách thức không nhỏ cho xuất khẩu trái cây về lâu dài.
Các nhà chuyên môn đánh giá, nhu cầu tiêu thụ trái cây trên thế giới ngày càng cao và Việt Nam có tiềm năng đẩy mạnh xuất khẩu mặt hàng này trong thời gian tới. Vấn đề cấp bách hiện nay là xây dựng chiến lược mở cửa thị trường xuất khẩu phù hợp, tập trung vào các thị trường lớn, vận chuyển thuận lợi và các sản phẩm mà Việt Nam có lợi thế cạnh tranh (như thanh long, nhãn, chôm chôm, bưởi, xoài…).
Bên cạnh đó, tiến hành quy hoạch và phát triển các vùng sản xuất trái cây tập trung phục vụ xuất khẩu, gắn với cấp mã số vùng trồng. Tại các vùng này sẽ sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, tuân thủ nghiêm ngặt theo yêu cầu của nước nhập khẩu.
Song song đó, có chính sách đầu tư cho công nghệ xử lý kiểm dịch thực vật và công nghệ bảo quản sau thu hoạch, chế biến sâu đáp ứng yêu cầu của nước nhập khẩu. Đồng thời thúc đẩy liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp xuất khẩu nhằm hướng tới nền sản xuất và xuất khẩu trái cây bền vững.
