Vịnh Hạ Long, kỳ quan thiên nhiên thế giới được rất nhiều du khách biết đến bởi vẻ đẹp của thiên nhiên kỳ thú. Nơi đây, còn được thiên nhiên ưu đãi một sản vật không phải nơi nào cũng có được, đó là ngọc trai.
Là một trong những sản phẩm OCOP thành công nhất của tỉnh Quảng Ninh, ngọc trai Hạ Long vừa là sản phẩm nông nghiệp, vừa là sản phẩm khoa học - kỹ thuật, lại vừa là sản phẩm du lịch. Ngọc trai Hạ Long là món quà lưu niệm ý nghĩa dành cho du khách, đặc biệt là du khách quốc tế khi họ đặt chân tới Quảng Ninh.
Được phát triển trên nền tảng Công ty Ngọc trai Việt - Nhật, liên doanh nuôi trai lấy ngọc đầu tiên giữa Việt Nam và các đối tác Nhật Bản từ những năm đầu thập kỷ 90 của thế kỷ trước, Công ty CP Ngọc trai Hạ Long là một đơn vị có bề dày kinh nghiệm về nghề nuôi cấy ngọc trai.
Trong những năm qua, cùng với sự kế thừa, áp dụng kỹ thuật nuôi cấy tiên tiến từ các chuyên gia đến từ Nhật Bản - một đất nước phát minh nghề nuôi trai lấy ngọc từ hơn 100 năm trước, với những thương hiệu ngọc trai nổi tiếng trên thế giới, Công ty đã nghiên cứu, xây dựng thành công quy trình sinh sản nhân tạo, thu thập và lai tạo các loài trai quý hiếm, có độ bọc ngọc nhanh, màu sắc đẹp, để mang đến cho thị trường những sản phẩm ngọc trai chất lượng cao.
Đặc biệt, Công ty đã hoàn thiện kỹ thuật nhân giống trai Mã Thị - một loài trai quý và có giá trị xuất khẩu cao. Vì vậy, Công ty CP Ngọc trai Hạ Long đã trở thành đơn vị duy nhất ở Việt Nam thực hiện khép kín được các quy trình công nghệ Nhật Bản này và là một trong 5 doanh nghiệp khoa học công nghệ đầu tiên của tỉnh thực hiện thành công kỹ thuật nuôi cấy giống trai mới.
Công ty có hẳn ngư trường nuôi cấy ngọc trai trên Vịnh Hạ Long, được hình thành từ ý tưởng kinh doanh ngọc trai thương phẩm kết hợp du lịch của Công ty CP Ngọc trai Hạ Long.
Ông Lê Nam Trung, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty CP Ngọc trai Hạ Long, cho biết: Nhắc đến làng nghề nuôi cấy ngọc trai tại Hạ Long có lẽ nhiều người vẫn còn thấy xa lạ. Song cách đây chừng 40 năm, người dân Quảng Ninh đã hình thành nên những làng nghề nuôi cấy ngọc trai đầu tiên của vùng Đông Bắc Việt Nam. Kế thừa kỹ thuật nuôi cấy tiên tiến từ các chuyên gia Nhật Bản cùng với các điều kiện thiên nhiên thuận lợi, những năm qua, Công ty nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ, xây dựng thành công quy trình sinh sản nhân tạo, thu thập và lai tạo các loài trai có khả năng thích nghi với môi trường nuôi cấy, có độ bọc ngọc nhanh, màu sắc đẹp. Hiện, Công ty là đơn vị đầu tiên của Việt Nam làm chủ tất cả các công đoạn của quy trình nuôi cấy ngọc trai một cách hoàn thiện.
Đến tham quan tại cơ sở nuôi cấy ngọc trai của Công ty, du khách được tận mắt chứng kiến mọi quy trình hình thành nên một viên ngọc quý, từ việc nuôi cấy cho đến khi thu hoạch, chế tác. Đặc biệt, trước khi xem thực tế, du khách sẽ được tham quan bảo tàng giới thiệu hình ảnh về quá trình sản xuất ngọc trai. Sau đó đến khu nuôi trồng, chế tác và kết thúc là khu trưng bày những sản phẩm, đồ trang sức làm từ ngọc trai đã được hoàn thiện.
Tại đây, khách du lịch sẽ được đội ngũ nhân viên, hướng dẫn viên ân cần, chu đáo giới thiệu tỉ mỉ từng công đoạn sản xuất cho du khách. Khách du lịch đến tham quan có thể thoải mái tìm hiểu và lựa chọn cho mình những viên ngọc trai đẹp, chất lượng cao được chế tác hết sức tinh xảo, lộng lẫy. Đây cũng là một sản phẩm du lịch độc đáo, điểm đến đầy hấp dẫn đối với du khách khi được khám phá những điều thú vị của biển cả về nghề nuôi cấy ngọc trai trên biển.
Hiện mỗi ngày, vào mùa du lịch, cơ sở sản xuất ngọc trai trên Vịnh đón khoảng từ 30-50 đoàn khách đến tham quan, trong đó phần đông là khách du lịch tàu biển quốc tế.
Ngọc trai là một sản phẩm của tự nhiên nhưng khác với những loại ngọc khác, ngọc trai được sản sinh từ những sinh vật sống. Vợ chồng bà Hương vốn đều gắn bó, trưởng thành đi lên từ chính thực tế nghề nuôi trai cấy ngọc, vì vậy họ trân quý những con trai biển. Nói về công việc của mình, bà bảo, con trai lớn lên, trưởng thành, trải qua việc cấy nhân tạo ngọc là cả một quá trình thiên về tự nhiên.
Sự tác động của con người chỉ có 10-15% khi gom lại, vệ sinh, cấy nhân cho trai tạo ngọc - như một bác sĩ phẫu thuật mà người thợ phải được đào tạo rất kỳ công, bởi cấy nhân vào để con trai có thể sống được và tạo ngọc là một kỹ thuật rất khó, nếu không làm tốt thì con trai có thể đẩy nhân ra ngoài hoặc có thể bị chết.
Để thu hoạch được viên ngọc trai Akoya có kích cỡ từ 3-9mm từ những con trai Martensi trưởng thành, kể từ khi được cấy viên nhân vào mình nó, con trai cần 24 tháng để tiết ra canxi, bọc lấy viên nhân theo từng lớp và tạo ngọc. Sau khi lấy ngọc thì con trai cũng kết thúc quy trình sống, nhưng mọi sản phẩm từ con trai đều có giá trị riêng, không bỏ đi thứ gì: Ngọc trai làm trang sức; thịt trai được chế biến thành các món ăn có hương vị độc đáo, ngon miệng; vỏ trai dùng chế tác các sản phẩm thủ công mỹ nghệ… Ngay khi còn sống, con trai cũng chỉ ăn phù du, tảo biển và là một cỗ máy lọc nước, làm sạch dòng chảy rất tốt.
Nhớ lại những ngày đầu “khởi nghiệp” từ ngọc trai, bà Nguyễn Thùy Hương, chia sẻ: Trước đây, sản phẩm ngọc trai của Công ty chủ yếu xuất khẩu thô cho thị trường các nước và vùng lãnh thổ, như: Nhật Bản, Hồng Kông, Hàn Quốc, Trung Quốc và một số nước châu Âu. Tuy nhiên, giá trị kinh tế thấp, khi xuất khẩu, sản phẩm ngọc trai của Quảng Ninh không còn thương hiệu riêng. Với trăn trở phải tạo dựng, khẳng định được thương hiệu Ngọc trai Hạ Long trên thị trường trong nước và quốc tế, Công ty đã thay đổi chiến lược, không những chỉ sinh sản nhân tạo ra các con giống, mà còn làm trọn giai đoạn nuôi cấy, chế tác sản phẩm, tạo thành một quy trình khép kín đầu tiên ở Việt Nam về nuôi trai lấy ngọc. Từ đó, sản phẩm ngọc trai Hạ Long đã có thương hiệu riêng cho mình.
Năm 2015, sản phẩm ngọc trai Hạ Long của Công ty CP Ngọc trai Hạ Long đã được công nhận là sản phẩm OCOP của TP Hạ Long. Nối tiếp đó, ngọc trai Hạ Long lần lượt được đánh giá 4 sao rồi 5 sao tại Hội thi đánh giá và xếp hạng sản phẩm OCOP tỉnh trong 2 năm tiếp theo. Năm 2021, sản phẩm còn đạt chất lượng quốc tế, đáp ứng tiêu chuẩn Nhật Bản - quốc gia có những tiêu chí khắt khe về chất lượng ngọc trai.
Tuy nhiên, đây không phải là một quá trình dễ dàng. Mong muốn xây dựng thương hiệu ngọc trai Hạ Long không chỉ cần có sự đam mê. Bà Thùy Hương cho hay, trang trại nằm giữa biển với vô số nguy cơ về thiên tai, đã có lúc chúng tôi phải trả giá khi bão gió làm hư hỏng cả hệ thống bè bởi kinh nghiệm ngoài biển chưa nhiều, để rồi trắng tay, trở thành con nợ. Nhưng cũng vì đam mê, tâm huyết và sự quan tâm của địa phương, sự động viên của bạn bè đã tiếp tục đứng dậy. Giờ đây, Công ty nghiên cứu thành công, làm chủ quy trình sản xuất khép kín từ sinh sản con giống, nuôi cấy cho đến gia công, chế tác ngọc trai, điều không phải doanh nghiệp nào cũng có thể thực hiện được.
Về việc thiết kế ngọc trai, theo bà Nguyễn Thùy Hương, đầu tiên mình phải lên ý tưởng sản phẩm rồi đưa cho một đơn vị chuyên nghiệp về thiết kế để họ ra mẫu. Trang sức ngọc trai đạt tính thẩm mỹ cần trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ, kết hợp các yếu tố về mỹ thuật và kỹ thuật. Làm sao đó để có được một sản phẩm vừa đẹp nhưng cũng vừa phải có hồn. Mỗi sản phẩm phải có dấu ấn riêng.
Cho đến bây giờ, bà Hương không nhớ nổi mình đã thiết kế bao nhiêu sản phẩm. “Nó quá nhiều! Các sản phẩm được thiết kế tùy theo thời điểm, theo mùa rồi theo yêu cầu cá nhân của khách hàng. Dòng khách hàng mà chúng tôi được đón tiếp cũng rất đa dạng, họ đến từ những quốc gia khác nhau và mỗi quốc gia lại có thị hiếu, gu thẩm mỹ khác nhau. Còn sản phẩm mà đến tận bây giờ tôi vẫn nhớ như in, chứa đựng vừa là cảm xúc, vừa mang tính bước ngoặt trong nghề thiết kế ngọc trai của tôi là Vương miện hoa hậu biển năm 2016.
Từ khi thiết kế đến khi ra được sản phẩm cuối cùng chúng tôi mất 3 tháng, hơn 10 người tham gia làm việc với cường độ cao. Trong đó, bản thân tôi và Chủ tịch HĐQT ông Lê Nam Trung - cũng là ông xã của tôi đã trực tiếp cầm bút để phác họa những nét đầu tiên. Trải qua nhiều lần bàn bạc, đến khi ý tưởng trùng khớp và đáp ứng các tiêu chí như gắn với biển và hài hòa với vẻ đẹp của ngọc trai, cuối cùng sản phẩm đã được hoàn thành trong sự yêu thích và mãn nguyện của mọi người.
Với cá nhân tôi, chiếc vương miện này vẫn đang giữ vị trí độc tôn, là sản phẩm tâm đắc nhất vì vẻ đẹp và sự tổng hòa giữa ý tưởng, đam mê và dấu ấn của một năm, một thời điểm”, bà Nguyễn Thùy Hương xúc động kể.
Năm 2021, 3 sản phẩm của Công ty CP Ngọc trai Hạ Long gồm bộ ngọc trai Akoya, bộ ngọc trai SouthSea và bộ ngọc trai Tahiti đạt chứng nhận OCOP 5 sao quốc gia. Trong đó, bộ ngọc trai Akoya được nuôi cấy từ giống trai Pinctada fucata martensi có kích thước nhỏ nên tạo ra những viên ngọc có kích thước nhỏ, màu sắc trung tính. Còn ngọc trai Southsea được nuôi cấy từ giống trai Southsea - Pinctada maxima, có kích thước lớn nhất trong các loại trai, có màu vàng kim ấm áp, sang trọng và ánh rất tự nhiên, sống động, nổi bật. Cuối cùng là ngọc trai Tahiti được nuôi cấy từ giống trai Tahiti - Pinctada Margaritifera có nguồn gốc từ đảo Polynesia của Pháp, được sử dụng nhiều trong trang sức cao cấp bởi chúng tạo ra sản phẩm sang trọng.
3 sản phẩm này là kết tinh hàng chục năm kinh nghiệm trong nghề nuôi trai cấy ngọc của vợ chồng bà Hương, được áp dụng công nghệ, kinh nghiệm cấy ghép của Nhật Bản. Để nuôi cấy trai ngọc chất lượng cao, Công ty đã xây dựng vùng nuôi trồng ngọc trai trên lồng bè với hình thức bán thâm canh (hơn 23ha mặt nước), đảm bảo yêu cầu về môi trường sinh thái, được cấp chứng nhận ISO 14001-2015 về hệ thống quản lý môi trường. Để có được những sản phẩm ngọc trai chất lượng, Công ty đã không ngừng hoàn thiện quy trình cấy ghép khép kín từ sinh sản con giống, nuôi cấy cho đến gia công ngọc trai.
“Ngọc trai Hạ Long được công nhận là sản phẩm OCOP 5 sao quốc gia là một vinh dự lớn với chúng tôi, là một sự vinh danh về chất lượng và thương hiệu. Từ danh hiệu này chúng tôi sẽ có nhiều lợi thế để truyền thông, marketing cho sản phẩm.
Tuy nhiên, danh hiệu này cũng đặt ra cho chúng tôi những thử thách đó là phải chiến thắng chính mình, làm sao để ngày càng nâng cao chất lượng sản phẩm, cập nhật các mẫu thiết kế mới để sản phẩm ngọc trai đáp ứng được gu thẩm mỹ và thị hiếu của du khách từ khắp nơi trên thế giới, để ngọc trai Hạ Long xứng tầm là sản phẩm lưu niệm 5 sao của Quảng Ninh”, bà Nguyễn Thùy Hương chia sẻ.
Ngọc trai Hạ Long với lợi thế về môi trường nuôi và việc áp dụng khoa học công nghệ trong nuôi trồng có nhiều điểm nổi trội, được giới chuyên gia đánh giá có độ thuần khiết cao, độ bọc của lớp xà cừ dày, nhiều màu sắc tự nhiên sang trọng, quyến rũ như vàng, lưu ly, hồng anh đào, xám thủy ngân… Đây không chỉ là một trong những sản phẩm du lịch độc đáo của Quảng Ninh, phục vụ nhu cầu mua sắm trang sức cao cấp làm quà kỷ niệm cho khách du lịch đến Quảng Ninh, mà còn được xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản và một số nước khác trên thế giới…
Hiện nay, Công ty CP Ngọc trai Hạ Long có hai khu nuôi trồng ngọc trai trên Vịnh Hạ Long và Vịnh Bái Tử Long, cùng với đó là hai điểm trưng bày và bán sản phẩm ngọc trai trên Vịnh Hạ Long. Ngoài ra, công ty còn có hai điểm khác, đó là Trung tâm Mua sắm Mỹ Ngọc tại trụ sở công ty ở khu Đồn Điền, phường Hà Khẩu, TP Hạ Long và Trung tâm Thương mại Vincom Hạ Long. Trong đó, Trung tâm Mua sắm Mỹ Ngọc là điểm chính của Công ty, là nơi chế tác, hoàn thiện sản phẩm cuối cùng của ngọc trai khi xuất ra thị trường. Đến xem quy trình chế tác ngọc trai, du khách chắc chắn sẽ đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác, từ viên ngọc trai thô sơ qua bàn tay khéo léo của người thợ và công nghệ hiện đại đã cho ra đời những bộ trang sức ngọc trai tinh xảo, đa dạng về mẫu mã. Ngọc trai Hạ Long được đánh giá có độ thuần khiết cao, nhiều màu sắc sang trọng, quyến rũ như vàng, lưu ly, hồng anh đào, xám thuỷ ngân... Hằng ngày, Trung tâm này thu hút một lượng khách khá đông đến tham quan và mua sắm.
