Vậy là năm thứ tư trong kế hoạch 5 năm 2021-2026 đã trôi qua. Cùng với thành tựu chung của đất nước, nông nghiệp tiếp tục chuyển mình trong bối cảnh nhiều khó khăn thách thức. Ngành nông nghiệp ngày càng được định vị tầm quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội quốc gia. Nhiều kết quả tích cực, nhiều ngành hàng bứt phá ngoạn mục, kim ngạch xuất khẩu tăng cao hơn dự kiến.
Thành quả năm 2024 là kết quả của nhiều tư duy mới về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đã được lan toả trong hệ thống ngành và xã hội. Thành quả đó là kết quả công sức cần lao của hàng chục triệu nông dân, sự dẫn dắt thị trường của hàng chục ngàn doanh nghiệp nông nghiệp, sự liên kết của các hiệp hội, hội ngành hàng, ngành nghề, lĩnh vực,… Các chỉ tiêu, mục tiêu có nhiều dấu cộng (+) chỉ dấu của sự tăng trưởng, nhưng có những dấu trừ (-) cũng là cách tiếp cận mới. Đó là “Ít hơn nhưng nhiều hơn”, giảm sản lượng nhưng tăng chất lượng, tăng giá trị. Tư duy kinh tế đã tạo ra những dư địa mới cho tăng trưởng.
Cơn bão Yagi như một thảm hoạ thiên nhiên càn quét qua một phần ba diện tích cả nước tưởng chừng khó gượng dậy được. Những lồng bè bị chìm đắm, những vườn cây xơ xác, những cánh đồng ngập úng, hệ thống đê kè oằn mình do cường lực nước bên ngoài sông và trong nội đồng. Nhưng từ trong và sau thảm hoạ, nông nghiệp phục hồi nhanh hơn dự kiến nhờ những người nông dân kiên cường gạt nước mắt để chứng minh phục hồi nhanh cũng là cách giảm thiệt hại. Đúng như câu nói “Trong cơn mưa, nhìn xuống đất sẽ thấy bùn, nhưng nếu nhìn về phía trước sẽ thấy cầu vồng xuất hiện phía chân trời”.
Việt Nam càng ngày càng trở thành điểm sáng trong hệ thống lương thực thực phẩm thế giới với cách tiếp cận một nền nông nghiệp với các mô hình sinh thái, tuần hoàn, đa giá trị, giảm phát thải. Nhiều ngành hàng không chỉ được khôi phục sau đại dịch Covid-19 và cơn bão Yagi, mà còn cấu trúc lại ngành hàng, sản phẩm và thị trường. Nhiều Hiệp hội ngành hàng, nhóm doanh nghiệp bước đầu thể hiện vai trò hợp tác, liên kết để đi xa. Một nền nông nghiệp manh mún, nhỏ lẻ, tự phát đang được nối kết lại tạo ra vùng sản xuất quy mô lớn hơn. Vai trò khuyến nông cộng đồng không chỉ chuyển giao khoa học công nghệ mà còn phát hiện, vun đắp và lan toả các mô hình nông nghiệp mới, nâng cao kinh tế hợp tác trong các tổ nhóm nông dân và cư dân nông thôn.
Cơn đại hồng thủy mang tên Yagi đã qua để lại những bài học về nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu. Xu thế thị trường yêu cầu sản phẩm không chỉ chất lượng, an toàn thực phẩm mà còn đảm bảo sản xuất trách nhiệm với môi trường, xã hội. Con đường tiến đến thị trường hết đồi dốc này đã thấy lấp ló dốc đồi khác. Trước bối cảnh thay đổi không ngừng, tư duy quản lý đơn thuần với các bản chiến lược dài hạn luôn bị thách thức trong ngắn hạn. Tư duy quản trị mở ra không gian phát triển mới bổ sung cho tư duy quản lý với những quy phạm pháp luật, mệnh lệnh hành chính, chế tài, xử phạt.
Chuyển đổi số bước đầu thay đổi phương thức làm việc, sản xuất kinh doanh nhưng còn quá nhiều việc phải làm để vượt qua sức ì trong hệ thống giúp tăng hiệu suất làm việc, năng suất lao động trong nông nghiệp. Những đứt gãy trong kết nối dữ liệu quản lý ngành, thông tin thị trường, dữ liệu nông dân, doanh nghiệp, chỉ được khắc phục bằng chuyển đổi số.
Mặc dù có nhiều thành tựu khả quan, nhưng mức độ rủi ro cho nông nghiệp, nông dân vẫn còn đó và có thể đối mặt với những vấn đề vĩ mô nếu không dũng cảm nhìn lại, phân tích, đánh giá kỹ lưỡng, cầu thị. Chất lượng rừng, suy thoái tài nguyên biển đang là thách thức không chỉ với mục tiêu phát triển bền vững mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sản phẩm nông nghiệp có nguồn gốc từ rừng và biển. Nền nông nghiệp lạm dụng phân thuốc vô cơ ảnh hưởng đến sức khoẻ đất và nước sẽ tác động đến năng suất, chất lượng và dịch bệnh trên cây trồng, vật nuôi, đến thương hiệu nông sản trên thị trường thế giới.
Công nghiệp hoá nông nghiệp không chỉ là đầu tư hệ thống hạ tầng hiện đại, xây dựng các chuỗi liên kết ngành hàng mà còn là chuẩn hoá quy trình sản xuất. Chuẩn hoá từ bằng hệ thống hoá tiêu chuẩn nông sản, sản phẩm nông nghiệp phù hợp với xu thế thị trường. Không chuẩn hoá, hệ thống hoá sẽ không có những ngành công nghiệp sầu riêng và những sản phẩm nông nghiệp khác.
Sản phẩm nghiên cứu khoa học phải gắn được với tư duy thị trường, tích hợp với công nghệ, trí tuệ nhân tạo, cảm biến và chuyển đổi số. Nguồn nhân lực nông nghiệp phải là sản phẩm của tư duy đào tạo doanh nhân trong tương lai bằng liên kết đào tạo giữa nhà trường và doanh nghiệp. Những mô hình nông nghiệp đa tầng giá trị phải được tích hợp vào các giáo trình, học liệu. Khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo là cách tạo dựng thương hiệu cho các viện, trường.
Cuộc sống như một dòng chảy liên tục không có điểm dừng theo mốc thời gian. Năm cũ và năm mới chỉ là một khái niệm tương đối, chỉ cần một lần hít vào và thở ra đã bước qua cột mốc mới, thêm một tuổi nghề, tuổi đời. Những gì tạo dựng cho hôm nay sẽ trầm tích cho ra kết quả ngày mai. Không thể thu hái kết quả nếu hôm nay không bắt tay vun trồng. Không thể cùng một lúc làm được tất cả mọi việc, nhưng sự thay đổi từ một việc sẽ dẫn dắt thay đổi nhiều việc mà đôi khi chưa biết trước được khi bắt đầu thay đổi.
Mọi việc đều có thể thay đổi nhưng những món nợ đối với hàng chục triệu bà con nông dân vẫn còn đó. Tư duy về hệ sinh thái nông nghiệp cũng cần tiếp tục thay đổi để phát huy sức mạnh tổng hợp: Bộ chuyên ngành - Doanh nghiệp - Nông dân. Tư duy về bộ máy, cách vận hành hệ thống rồi cũng sẽ thay đổi trong một thế giới vạn biến!.