Thôi đốt đồng, nhà nông thêm tiền, bớt ưu phiền sức khỏe

Kiếm tiền triệu từ rơm rạ

Ông Trần Thanh Tuyền ở xã Vĩnh Thành, huyện Châu Thành, An Giang là một nông dân đã có hàng chục năm sản xuất lúa. Trước đây, cũng như các hộ trồng lúa khác, sau mỗi vụ thu hoạch, để xử lý rơm rạ trên đồng, ông Tuyền chỉ biết một cách duy nhất là gom lại thành từng đống rồi châm lửa đốt ngay tại chỗ. Mỗi lần đốt đồng như vậy, ông đều nhận thấy gây ra khói bụi rất nhiều, có thể ảnh hưởng tới sức khỏe và môi trường.

Khi được các cán bộ khuyến nông vận động tận dụng rơm rạ để trồng nấm rơm trong nhà kính thay vì đốt bỏ sẽ gây phát thải khí nhà kính, ô nhiễm môi trường, ông Tuyền đã nghe theo. Tận dụng đất trống của gia đình, ông xây dựng 6 nhà kính trồng nấm, mỗi nhà rộng 20m2. Từ đó, sau mỗi vụ thu hoạch lúa, ông thu gom toàn bộ rơm rạ, mang về trồng nấm. Cứ mỗi vụ trồng nấm, sau khi trừ chi phí, ở mỗi nhà trồng nấm, gia đình ông có thêm lợi nhuận 2 triệu đồng.

Cũng tại huyện Châu Thành, ông Nguyễn Thanh Hà đã tìm ra hướng đi mới từ nguồn rơm rạ mà trước đây hầu như chỉ biết đốt bỏ. Sau khi tham gia một lớp học khuyến nông, ông Hà thấy ấn tượng và quyết tâm thử sức với mô hình trồng nấm rơm trong nhà kính mà lớp học giới thiệu.

Từ nguồn vốn được địa phương hỗ trợ và vốn đối ứng của gia đình, ông Hà đầu tư xây dựng 8 nhà kính trồng nấm, mỗi nhà rộng 24m2. Toàn bộ rơm rạ sau thu hoạch lúa đều được gia đình ông thu gom lại để trồng nấm. Ông Hà cho biết, mỗi tháng, với mỗi nhà nấm, ông thu hoạch được khoảng 70kg nấm rơm. Nhờ sản xuất sạch, không sử dụng hóa chất, ông Hà bán được nấm với giá 100.000 đồng/kg. Sau khi trừ chi phí, mỗi nhà nấm đem lại cho gia đình ông lợi nhuận khoảng 3 triệu đồng. Tổng lợi nhuận mỗi tháng từ toàn bộ các nhà nấm lên đến 24 triệu đồng. Sau 2 năm, ông Hà đã thu hồi vốn đầu tư các nhà kính và đang tiếp tục mở rộng quy mô sản xuất nấm rơm.

Từ việc dùng rơm rạ để trồng nấm, ông Hà còn phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn. Cụ thể, rơm mục và các phế phẩm từ trồng nấm được sử dụng để nuôi trùn quế, lấy phân hữu cơ bón cho rau màu như cải, cà và hoa màu. Cách làm này không chỉ gia tăng giá trị kinh tế mà còn giúp cải tạo đất và giảm tác động xấu đến môi trường.

Bà Phạm Thị Như, cán bộ Trạm Khuyến nông huyện Châu Thành, cho biết, trước đây, hầu hết nông dân trồng lúa trên địa bàn huyện gần như không xử lý rơm rạ mà thói quen chung là đốt. Nhận thấy những tác hại của việc đốt rơm rạ, từ năm 2018, các cán bộ khuyến nông Châu Thành đã bắt đầu vận động nông dân tiến hành xử lý rơm rạ thay vì đốt bỏ.

Hơn 2 năm qua, với sự hỗ trợ từ các chuyên gia nông nghiệp hướng tới sản xuất nông nghiệp bền vững, các mô hình xử lý rơm rạ đã được thực hiện một cách hiệu quả ở huyện Châu Thành. Cụ thể, Trạm Khuyến nông huyện Châu Thành đã triển khai thành công 3 mô hình kinh tế từ rơm rạ gồm dùng rơm rạ để trồng nấm; ủ phân hữu cơ từ rơm rạ; sử dụng rơm rạ làm thức ăn chăn nuôi.

Nhận thấy hiệu quả thiết thực của các mô hình tận dụng rơm rạ, huyện Châu Thành đã lên kế hoạch tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền cho nông dân hiểu về những tác hại do đốt rơm rạ cũng như lợi ích từ việc tận dụng, xử lý rơm rạ. Mỗi năm, huyện cấp vốn đối ứng cho từ 20 - 30 mô hình mới về sử dụng rơm rạ trồng nấm, ủ phân hữu cơ …

Sức khỏe tốt hơn khi xử lý rơm rạ

Nhằm góp phần giảm thiểu tình trạng đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp ở Việt Nam, Dự án “Đánh giá hiện trạng và đề xuất các giải pháp giảm thiểu tác động của hóa chất nông nghiệp và đốt lộ thiên đối với biến đổi khí hậu và đa dạng sinh học ở Việt Nam” đã được được thiết kế và triển khai từ năm 2022 thông qua nỗ lực hợp tác giữa Liên minh Toàn cầu về Sức khỏe và Ô nhiễm (GAHP) với các bên liên quan và được tài trợ bởi Bộ Môi trường, Thực phẩm và Nông thôn Vương quốc Anh (DEFRA).

Trong khuôn khổ Dự án, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành (TP.HCM) đã thực hiện các mô hình xử lý rơm rạ sau thu hoạch bằng chế phẩm vi sinh tại Trà Vinh, Đồng Nai, Ninh Bình và Thanh Hóa.

PGS.TS Đinh Văn Phúc - Viện Khoa học Xã hội Liên ngành, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, cho biết, các mô hình sử dụng chế phẩm vi sinh để xử lý rơm rạ cho thấy, việc sử dụng chế phẩm vi sinh trong nông nghiệp không chỉ giúp cải thiện đất bằng cách phân hủy chất hữu cơ mà còn có tác động tích cực đến sự phát triển của vi sinh vật hiếu khí trong đất. Điều này góp phần vào việc duy trì và cải thiện cấu trúc đất, đồng thời tăng cường khả năng sinh sản của đất, đặc biệt là sau quá trình canh tác.

Về hiệu quả kinh tế, mô hình sử dụng vi sinh cho lợi nhuận cao hơn khá nhiều so với ruộng đối chứng. Chẳng hạn, trong vụ hè thu ở Trà Vinh, lợi nhuận ở mô hình sử dụng chế phẩm vi sinh là hơn 22 triệu đồng, cao hơn 4 triệu đồng so với ruộng đối chứng.

Đặc biệt, sử dụng vi sinh xử lý rơm rạ mang lại lợi ích về sức khỏe cho nông dân. Theo PGS.TS Đinh Văn Phúc, trước đây, sau mỗi vụ thu hoạch lúa, nông dân thường đốt đồng dẫn tới khói, bụi mù trời, khiến cho người dây hay bị các vấn đề về đường hô hấp, bị ho rất nhiều. Sau khi sử dụng chế phẩm vi sinh để xử lý rơm rạ sau thu hoạch, nông dân không còn đốt đồng nữa. Nhờ vậy, các bệnh về đường hô hấp cũng giảm đáng kể. Ngoài ra, từ khi sử dụng vi sinh, nông dân không phải sử dụng nhiều thuốc diệt cỏ nên sức khỏe được đảm bảo hơn.

PGS.TS Đinh Văn Phúc chia sẻ: “Tôi thực sự rất vui khi triển khai dự án bởi mình được làm việc trực tiếp với người nông dân, hỏi han những khó khăn của bà con, hiểu được những chia sẻ rất thật của những người nông dân. Đa số người nông dân muốn làm nông nghiệp xanh nhưng ngại thay đổi, nên nhiệm vụ của những nhà khoa học là phải hướng dẫn sao để không thay đổi quá nhiều tập quán canh tác”.

Ông Petr Sharov, Điều phối viên GAHP

Thách thức lớn nhất mà chúng tôi đối mặt chính là sự thiếu hiểu biết về tác hại từ thói quen đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp. Đó cũng chính là mục tiêu mà dự án của chúng tôi hướng đến để giải quyết. Chúng tôi nhận thức được rằng dự án chưa thể giải quyết hoàn toàn vấn đề, nhưng ít nhất chúng tôi đã có những tiến triển đầu tiên. Tôi tin rằng công việc này cần được tiếp tục, và điều quan trọng là phải tiếp tục làm việc với cộng đồng, giải thích và nâng cao nhận thức cho mọi người.