Giải pháp sạ cụm với canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở ĐBSCL

Một điều khẳng định, hiệu quả kinh tế sản xuất lúa nói riêng, canh tác lúa bền vững nói chung sẽ đạt được kết quả cao nếu thực hiện đầy đủ các yêu cầu trong một gói kỹ thuật đồng bộ, bao gồm nhiều yếu tố: Giống, dinh dưỡng khoáng, bảo vệ thực vật, biện pháp canh tác...

Mặt khác, chúng ta cũng có thể khẳng định, điểm nhấn trước hết và quan trọng nhất của gói kỹ thuật đồng bộ trong thực trạng sản xuất lúa hiện nay là giảm giống. Bởi lẽ, giảm giống, chỉ sử dụng lượng hạt giống tối thiểu giúp người sản xuất có cơ hội sử dụng hạt giống tốt, chất lượng cao, và quan trọng hơn, từ chỗ giảm lượng hạt giống sử dụng kéo theo giảm lượng phân bón và thuốc BVTV, giảm ô nhiễm môi trường, nâng cao năng suất và chất lượng lúa gạo, giảm phát thải...

Kết quả lan tỏa có được từ việc giảm giống là vô cùng lớn bởi lẽ có sự cộng hưởng (từ việc giảm giống) đến các yếu tố khác và từ nội tại các yếu tố khác trong gói kỹ thuật đồng bộ đến sinh trưởng phát triển của ruộng lúa!

Thực tế, chủ trương giảm lượng giống gieo sạ đã có từ lâu, và đồng hành với chủ trương giảm lượng giống gieo sạ là chủ trương đẩy mạnh cơ giới hóa sản xuất lúa, trong đó đặc biệt quan tâm là cơ giới hóa khâu xuống giống, vì đây là khâu hiện còn yếu nhất theo mục tiêu cơ giới hóa đồng bộ sản xuất lúa; hơn nữa, không kém phần quan trọng: Cơ giới hóa khâu xuống giống có thể góp phần cho việc giảm lượng hạt giống gieo sạ...

Với ý nghĩa này, có thể nói máy sạ cụm đã làm được cuộc “cách mạng” trong giảm lượng hạt giống lúa gieo sạ hiện nay, một điều mà ngành nông nghiệp và nhiều địa phương đã phát động nhiều năm, nhưng kết quả vẫn còn trong mong đợi.

Kết quả trên bắt nguồn từ việc máy sạ cụm chỉ sử dụng lượng hạt giống tối thiểu trong gieo sạ (50 – 60 kg/ha), và quan trọng hơn của sạ cụm là, không chỉ giảm lượng hạt giống gieo sạ mà thông qua cấu trúc “hộp đen gieo giống” của thiết bị sạ cụm, hạt giống được phân bố đều trên mặt ruộng theo hàng, theo cụm như ruộng cấy (khác với máy sạ hàng chỉ có thể phân bố hạt giống theo hàng, không thể phân bố hạt giống theo cụm), với mật độ gieo sạ theo yêu cầu; qua đó giúp ruộng lúa sạ cụm tiếp cận và phát huy được lợi thế của hiệu ứng hàng biên/hàng bờ (cả chiều ngang và chiều dọc) cho sinh trưởng, phát triển của ruộng lúa mà các hình thức gieo sạ khác không đáp ứng được!

Có thể nói, sạ cụm đã hội tụ đủ các lợi thế vể mặt kỹ thuật của giải pháp cấy, đồng thời còn khắc phục được mặt hạn chế về chi phí khâu cấy quá cao cũng như khả năng vượt lầy trên nền đất yếu mà máy cấy không khắc phục được.

Mặt khác, nếu sạ cụm kết hợp được với giải pháp bón vùi phân cùng lúc với gieo sạ thì sẽ khai thác triệt để hơn các lợi thế của sạ cụm, đồng thời cộng hưởng thêm các lợi thế sau:

- Phân được bón vùi sâu nên giảm được thất thoát, đặc biệt là phân đạm do bốc hơi hoặc trôi theo dòng nước nếu nước tràn mặt ruộng khi vừa mới bón phân;

- Phân được bón vùi sâu nên kích thích rễ lúa ăn sâu, giúp hạn chế lúa đổ, ngã, nhất là ở vụ Hè Thu và Thu Đông, đồng thời tăng khả năng chịu hạn cho ruộng lúa nếu gặp hạn, mặn, thiếu nước tưới cuối vụ (đông xuân);

- Phân được bón vùi liền kề với cụm lúa sạ, giúp cụm lúa tiếp cận với phân và lấy phân dễ dàng, hạn chế việc mất phân cho cỏ dại chung quanh (như giải pháp bón vải), từ đó giúp nâng cao được hiệu suất sử dụng phân bón;

- Phân được thiết bị sạ cụm kết hợp bón vùi trong khi gieo sạ nên tiết kiệm được chi phí công lao động bón vãi nhiều lần sau này;

Đặc biệt, bón vùi phân đồng thời cùng lúc với gieo sạ sẽ cung cấp khoáng chất dinh dưỡng cho cây lúa kịp thời ngay từ những ngày đầu sau sạ, đảm bảo nhu cầu khoáng của cây lúa, giúp cây lúa sung sức, đẻ chồi sớm, đẻ chồi tập trung, là yêu cầu cấp thiết cho ruộng lúa sạ cụm, sạ thưa, nhằm đảm bảo số chồi, số bông/m² cho năng suất lúa tối đa.

Bằng giải pháp sạ cụm kết hợp bón vùi phân có thể giúp giảm 20 – 30% lượng phân bón so với quy trình bón phân vãi trên mặt ruộng nhiều lần như cách làm lâu nay.

Với những lợi thế trên, giải pháp sạ cụm, sạ cụm kết hợp bón vùi phân đã được Cục Trồng trọt đưa vào qui trình canh tác lúa giảm chi phí và nâng cao hiệu quả (theo Quyết định 73/QĐ-TT-VPPN ngày 23/4/2022) và Qui trình canh tác lúa tổng hợp thích ứng với BĐKH (theo Quyết định 102/QĐ-TT-VPPN ngày 14/3/2023).

Đặc biệt, giải pháp sạ cụm, sạ cụm kết hợp bón vùi phân đã được đưa vào thực hiện Đề án “một triệu héc-ta” (theo Quyết định 1490/QĐ-TTg ngày 27/11/2023 của Thủ tướng Chính phủ).

Có được các kết quả trên là cả một chuỗi thời gian dài từ năm 2019 đến nay với việc liên tục cải tiến máy móc để thích ứng với từng điều kiện cơ lý đồng ruộng Việt Nam cũng như không ngừng thử nghiệm, xác định các yếu tố trong gói kỹ thuật canh tác kèm theo để có được các mô hình thích ứng trong từng điều kiện sinh thái khác nhau.

Một số mô hình cụ thể dưới đây chứng minh cho hiệu quả của giải pháp sạ cụm, sạ cụm kết hợp vùi phân:

1. Vụ Hè Thu 2023, Công ty TNHH TMDV Sài Gòn Kim Hồng đã phối hợp cùng Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền thực hiện mô hình canh tác lúa thông minh tại xã Lương An Trà - Tri Tôn, An Giang:

Mô hình thực hiện trên giống lúa OM18, diện tích 3 ha, sử dụng phân bón Đầu Trâu Tăng Trưởng (ĐTTT) và Đầu Trâu Chắc Hạt (ĐTCH) theo 03 công thức:

- Công thức 1 (sạ lan, bón vãi): Sạ lan lượng giống 150 kg/ha và bón phân tự do trên thị trường (70 kg lân, 58 kg DAP, 240 kg NPK 16-16-8, 55 kg Ure, 30 kg Kali)/ha.

Tổng lượng bón là: 77N, 66 P2O5 và 47 K2O.

- Công thức 2 (sạ cụm, bón vãi): Sạ cụm lượng giống 60 kg/ha và bón vãi 300 kg ĐTTT/ha vào 02 thời kỳ thúc đẻ nhánh và 100 kg ĐTCH/ha lúc đón đòng.

Tổng lượng bón là: 73N, 42 P2O5 và 37 K2O.

- Công thức 3 (sạ cụm, bón vùi): Sạ cụm lượng giống 60 kg/ha và bón vùi 210 kg ĐTTT cùng lúc gieo sạ (giảm 30% lượng phân ĐTTT so công thức 2) + 100 kg ĐTCH lúc đón đòng.

Tổng lượng bón là: 55,9 N, 31,2 P2O5 và 31,6 K2O.

Kết quả mô hình:

  + Công thức 1 (sạ lan, bón vãi): Năng suất lúa 5,40 tấn/ha; lợi nhuận 21,8 triệu đồng/ha.

  + Công thức 2 (sạ cụm, bón vãi): Năng suất lúa 5,67 tấn/ha; lợi nhuận 23,4 triệu đồng/ha.

  + Công thức 3 (sạ cụm, bón vùi): Năng suất lúa 5,92 tấn/ha; lợi nhuận 26,8 triệu đồng/ha.

Qua đó, cho thấy:

• So sánh yếu tố sạ cụm của công thức 2 với yếu tố sạ lan của công thức 1: Chỉ bằng giải pháp sạ cụm, công thức 2 (sạ cụm, bón vãi) cho năng suất 5,67 tấn/ha, bội thu 0,27 tấn/ha (tăng 5%) so với công thức 1 (sạ lan, bón vãi) chỉ cho năng suất 5,40 tấn/ha;

  Qua đó, lợi nhuận công thức 2 (sạ cụm, bón vãi) đạt 23,4 triệu đồng/ha, cao hơn 1,6 triệu đồng/ha (tăng 7,3%) so với công thức 1 (sạ lan, bón vãi) chỉ cho lợi nhuận 21,8 triệu đồng/ha.

• So sánh yếu tố bón vùi phân của công thức 3 với yếu tố bón vãi phân của công thức 2: Chỉ bằng giải pháp bón vùi, Công thức 3 (sạ cụm, bón vùi), mặc dù giảm 30% lượng phân ĐTTT so với công thức 2 (sạ cụm, bón vãi), nhưng năng suất vẫn đạt 5,92 tấn/ha, bội thu 0,25 tấn/ha (tăng 4,4%) so với công thức 2 (sạ cụm, bón vãi) chỉ cho năng suất 5,67 tấn/ha;

Qua đó, lợi nhuận công thức 3 (sạ cụm, bón vùi) đạt 26,8 triệu đồng/ha, cao hơn 3,4 triệu đồng/ha (tăng 14,5%) so với công thức 2 (sạ cụm, bón vãi) chỉ cho lợi nhuận 23,4 triệu đồng/ha.

• So sánh yếu tố sạ cụm, bón vùi phân của công thức 3 với yếu tố sạ lan, bón vãi phân của công thức 1: Bằng giải pháp vừa sạ cụm, vừa bón vùi phân, công thức 3 (sạ cụm, bón vùi) đạt năng suất 5,92 tấn/ha, vượt xa năng suất công thức 1 (sạ lan, bón vãi) 0,52 tấn/ha (tăng 9,6%) và qua đó, lợi nhuận tăng 5 triệu đồng/ha (tăng 22,9%).

Qua kết quả mô hình trên và từ nhiều mô hình khác trong sản xuất cho thấy:

- Giải pháp sạ cụm là hiệu quả hơn giải pháp sạ lan.

- Đồng thời, nếu kết hợp được giải pháp sạ cụm với bón vùi phân thì hiệu quả kinh tế sản xuất lúa còn cao hơn nữa.

Đây là cơ sở để Đề án “một triệu héc-ta” đưa giải pháp sạ cụm, sạ cụm vùi phân của Sài Gòn Kim Hồng vào nội dung giải pháp kỹ thuật cơ giới hóa khâu xuống giống thực hiện Đề án.

2. Trên cơ sở đó, vụ Hè Thu 2024, giải pháp sạ cụm vùi phân của SGKH đã được sử dụng để thực hiện mô hình thí điểm Đề án “một triệu héc-ta” trên địa bàn tỉnh Trà Vinh (HTX Phước Hảo – xã Phước Hảo - huyện Châu Thành), và tiếp đó, vụ Thu Đông 2024 được thực hiện tại Đồng Tháp (HTX Thắng Lợi – xã Láng Biển - huyện Tháp Mười) và Kiên Giang (HTX DVNN Thanh Niên Phú Hòa - xã Tân Hội – huyện Tân Hiệp):

Các mô hình được thực hiện theo quy trình kỹ thuật sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp vùng ĐBSCL, đảm bảo đáp ứng các yêu cầu của Đề án “một triệu héc-ta” đã được phê duyệt theo Quyết định số 1490/QĐ-TTg ngày 27/11/2023 của Thủ tướng Chính phủ.

Các điểm mô hình tại Trà Vinh, Đồng Tháp và Kiên Giang đã được Cục Trồng Trọt cùng với các đơn vị thuộc Bộ phối hợp các địa phương kiểm tra, tổng kết, đánh giá.

Qua tổng kết, đánh giá, cho thấy kết quả đạt được tại các điểm mô hình là thực sự đáng ghi nhận, đặc biệt là các kết quả về mặt kỹ thuật đều đạt và vượt qua tất cả các chỉ tiêu của Đề án.

Kết quả cụ thể:

• Lượng giống gieo sạ chỉ sử dụng từ 60 kg/ha (Trà Vinh) – 70 kg/ha (Đồng Tháp, Kiên Giang), bình quân 64,6 kg/ha, thấp hơn lượng giống sạ lan trong sản xuất bình quân 81 kg/ha (giảm 55,7% lượng giống sử dụng), đáp ứng chỉ tiêu lượng giống gieo sạ theo Đề án đến năm 2030 là dưới 70 kg/ha;
• Lượng phân đa lượng nguyên chất (N, P2O5, K2O): Do ruộng sạ thưa, nhu cầu dinh dưỡng khoáng giảm bớt nên mô hình chỉ sử dụng từ 144 – 147 kg/ha (Trà Vinh, Kiên Giang) đến 177 kg/ha (Đồng Tháp), bình quân 153 kg/ha, thấp hơn tổng lượng phân sử dụng trong sản xuất bình quân 97,4 kg/ha (giảm 38,9% tổng lượng phân sử dụng).

Riêng đối với phân đạm, các điểm mô hình chỉ sử dụng 66 – 67 kg/ha (Kiên Giang, Trà Vinh) đến 80 kg/ha (Đồng Tháp), bình quân 70,2 kg/ha, thấp hơn lượng phân đạm sử dụng trong sản xuất bình quân 57,6 kg/ha (giảm 45,1% lượng đạm sử dụng), đáp ứng chỉ tiêu của Đề án giảm lượng phân bón hóa học sử dụng đến năm 2030 là 30%.

• Số lần phun thuốc BVTV: Do sạ thưa, ruộng lúa đầy đủ ánh sánh và sử dụng ít phân bón, đặc biệt là phân đạm nên mô hình giảm áp lực sâu bệnh khá rõ, chỉ phun thuốc BVTV từ 5 lần (Trà Vinh), 6 lần (Kiên Giang) đến 7 lần (Đồng Tháp), bình quân 5,7 lần/vụ, thấp hơn số lần phun trong sản xuất bình quân 2,6 lần/vụ (giảm 31,2% số lần phun), đáp ứng chỉ tiêu của Đề án giảm sử dụng thuốc BVTV hóa học đến năm 2030 là 30%. Theo đó, điểm mô hình lúa tại Trà Vinh đã được cấp giấy chứng nhận sản phẩm phù hợp tiêu chuẩn VietGAP và có giá bán cao hơn lúa trong vùng 350 đồng/kg;
• Chi phí sản xuất: Từ 18.059.000 – 18.712.000 đồng/ha (Đồng Tháp, Kiên Giang) đến 22.380.000 đồng/ha (Trà Vinh), bình quân 20.521.746 đồng/ha, thấp hơn chi phí trong sản xuất bình quân 3.097.486 đồng/ha (giảm 13,1% chi phí sản suất). Điều này thật sự có ý nghĩa trong bối cảnh vật tư tăng giá;
• Năng suất lúa: Mặc dầu cuối vụ Hè Thu và suốt vụ Thu Đông khí hậu, thời tiết diễn ra không thuận lợi, các cơn mưa ít xảy ra nhưng lượng mưa nhiều và kéo dài kèm theo giông và gió to gây khó khăn trong công tác chăm sóc và thu hoạch lúa, nhưng với việc tuân thủ thực hiện các giải pháp chỉ đạo sản xuất sâu sát, kịp thời nên năng suất lúa vẫn đảm bảo từ 46,8 tạ/ha (Kiên Giang), 58,8 tạ/ha (Đồng Tháp) đến 66 tạ/ha (Trà Vinh), bình quân 61 tạ/ha, cao hơn năng suất lúa ngoài sản xuất bình quân 3,1 tạ/ha (tăng 5,3% năng suất lúa);
• Lợi nhuận và tỉ suất lợi nhuận: Với năng suất lúa tăng bình quân 5,3%, chi phí sản xuất giảm bình quân 13,1% so với ngoài sản xuất nên lợi nhuận đã đạt được từ 20.732.000 đồng/ha (Kiên Giang), 32.852.554 đồng/ha (Đồng Tháp) đến 45.570.000 đồng/ha (Trà Vinh), bình quân 37.368.255 đồng/ha, cao hơn lợi nhuận ngoài sản xuất bình quân 6.455.920 đồng/ha (tăng 20,9% lợi nhuận). Qua đây, cũng tính được tỉ suất lợi nhuận đã đạt được 64,6%, vượt chỉ tiêu 50% của Đề án;
• Giá thành sản xuất lúa: Từ 2.941 đồng/kg lúa (Đồng Tháp), 3.391 đồng/kg (Trà Vinh) đến 3.998 đồng/kg (Kiên Giang), bình quân 3.362 đồng/kg, thấp hơn giá thành sản xuất lúa ngoài sản xuất bình quân 713 đồng/kg (giảm 17,5% giá thành sản xuất lúa);
• Giảm phát thải: Lượng phát thải 5,36 tấn CO2tđ/ha (Trà Vinh), 6 tấn CO2tđ/ha (Kiên Giang), 6,41 tấn CO2tđ/ha (Đồng Tháp), bình quân 5,76 tấn CO2tđ/ha, thấp hơn lượng phát thải ngoài sản xuất bình quân 6,99 tấn CO2tđ/ha (giảm 54,8% lượng phát thải), vượt chỉ tiêu 10% của Đề án (Điểm lưu ý trong qui trình canh tác: Ở cả 03 điểm mô hình đều rút nước 3 lần trong vụ, nhưng điểm Trà Vinh sử dụng lượng phân ít hơn nên phát thải cũng thấp hơn).

Các kết quả trên đã được lãnh đạo Bộ NN-PTNT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), các địa phương và người sản xuất đánh giá rất cao tại các hội nghị tổng kết, tất cả đều thấy được kết quả các mô hình thí điểm tại Trà Vinh, Đồng Tháp và Kiên Giang đã đáp ứng được các yêu cầu (về mặt kỹ thuật) của Đề án “một triệu héc-ta”.

3. Một điểm mô hình khác đáng ghi nhận thuộc Dự án khuyến nông trung ương “Xây dựng mô hình canh tác lúa giảm phát thải phục vụ phát triển bền vững vùng nguyên liệu lúa gạo xuất khẩu của ĐBSCL”:

Mô hình thực hiện vụ Đông Xuân 2024 – 2025 tại xã Vĩnh Quới, thị xã Ngã Năm – Sóc Trăng trên diện tích 50 ha.

Giống lúa sử dụng ST25, với lượng giống gieo sạ 70 kg/ha, xuống giống theo hình thức sạ cụm vùi phân.

Kết quả mô hình:

• Năng suất lúa sạ cụm, vùi phân trong mô hình đạt 6,87 tấn/ha, cao hơn 0,93 tấn/ha (tăng 15,7%) so với năng suất lúa sạ lan, bón vãi phân bên ngoài chỉ đạt 5,94 tấn/ha;
• Qua đó, hiệu quả kinh tế lúa sạ cụm, vùi phân trong mô hình đạt 39.247.000 đồng/ha, cao hơn 9.353.000 đồng/ha (tăng 31,3%) so với hiệu quả kinh tế lúa sạ lan, bón phân vãi bên ngoài chỉ đạt 29.894.000 đồng/ha.

Qua kết quả thực tế các mô hình trên, có thể nói giải pháp sạ cụm, đặc biệt là sạ cụm kết hợp bón vùi phân, là giải pháp cơ giới hóa khâu xuống giống hiệu quả, góp phần thúc đẩy canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL.

Với lợi thế vượt trội của giải pháp sạ cụm trong sản xuất lúa, hiện nay thiết bị sạ cụm Sài Gòn Kim Hồng đã được người sản xuất trong cả nước, từ ĐBSCL đến Đồng bằng sông Hồng tiếp nhận. Đơn vị cũng đã xuất khẩu máy sạ cụm qua Campuchia, Ấn Độ, và sắp tới máy sạ cụm cũng được chuyển qua Philippines.

Hiện nay Sài Gòn Kim Hồng đang phân phối 4 mẫu máy sạ cụm chính:

Thiết bị sạ cụm liên kết máy cấy, có chiều rộng băng sạ 3,0 mét, với 12 hàng, hàng cách hàng 25 cm; năng suất gieo sạ 6 – 8 ha/ngày;

Thiết bị sạ cụm liên kết máy cày lớn, có chiều rộng băng sạ từ 4,0 – 5,0 mét, với 16 – 20 hàng, hàng cách hàng 25 cm. Năng suất gieo sạ 8 – 12 ha/ngày;

Thiết bị sạ cụm liên kết máy xới nhỏ (máy tèn hen), có chiều rộng băng sạ 3,0 mét, với 12 hàng, hàng cách hành 25 cm; năng suất gieo sạ 6 – 8 ha/ngày;

Máy sạ cụm dẫn bộ, có chiều rộng băng sạ 2,0 mét, với 8 hàng, hàng cách hàng 25 cm. Năng suất gieo sạ 3 – 4 ha/ngày. Máy thích hợp cho những đồng ruộng có nền đất yếu, lô thửa nhỏ.

Ngoài ra:

Các mẫu máy sạ cụm trên (trừ máy sạ cụm dẫn bộ) có thể tích hợp thêm bộ phận bón vùi phân, bộ phận phun thuốc diệt mầm để trở thành mẫu máy sạ cụm “2 in 1”, “3 in 1”;

Các mẫu máy sạ cụm trên đều có thể thể chuyển từ sạ cụm hàng đều (25 – 25 cm) qua sạ cụm hàng biên (35 – 15 cm hay 38 – 12 cm tùy giống lúa, mùa vụ…) và ngược lại;

Các mẫu máy sạ cụm trên đều có thể chuyển từ sạ cụm qua sạ hàng bằng cách điều chỉnh cự li cụm sạ gần hơn (3 – 4 cm) và số hạt giống gieo sạ mỗi cụm ít hơn (2 – 3 hạt/cụm) và ngược lại.