Hà Nội đang cấp bách đưa ra các giải pháp trước mắt và lâu dài để giảm thiểu ô nhiễm, phục hồi môi trường sông Tô Lịch. Phương án bổ cập nước sông Hồng vào sô Tô Lịch đang được đưa ra. Để triển khai phương án này cần các yếu tố gì? Làm thế nào để phục hồi môi trường sông về lâu dài? Nhân ngày Quốc tế các dòng sông (14/3), Phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Hồng Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước, Bộ Nông nghiệp và Môi trường về vấn đế này.
Ông Nguyễn Hồng Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước, Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Ảnh: Nguyễn Thuỷ.
Thực tế nhiều năm qua cho thấy, thành phố Hà Nội đã triển khai hàng loạt giải pháp nhằm cải tạo sông Tô Lịch nhưng đến nay, bài toán làm sạch “dòng sông chết” này vẫn chưa có lời giải thỏa đáng. Theo ông, đâu là nút thắt khiến vấn đề giải quyết ô nhiễm ở con sông này đến nay vẫn tắc?
Ông Nguyễn Hồng Hiếu: Thời gian vừa qua, thành phố Hà Nội đã có nghiên cứu rất nhiều giải pháp, trong đó các giải pháp cấp bách tăng cường công tác kiểm soát và xử lý ô nhiễm môi trường nước như: xây dựng và triển khai các dự án thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt; điều chỉnh vận hành cống Thanh Liệt và trạm bơm Yên Sở; xây dựng trạm xử lý nước thải Yên Xá công suất 270.000 m³/ngày đêm…
Tuy nhiên, nút thắt khiến việc giải quyết vấn đề ô nhiễm của sông Tô Lịch chưa được xử lý triệt để hiện nay chính là do dòng chảy các sông qua Hà Nội đã bị cạn kiệt, suy giảm, thậm chí một số dòng sông gần như không còn dòng chảy, đặc biệt vào mùa khô do biến đổi khí hậu, nhu cầu khai thác, sử dụng nước ngày càng gia tăng và hạn hán xảy ra thường xuyên hơn. Hầu hết nước thải sinh hoạt, nước thải đô thị trên địa bàn thành phố Hà Nội và lân cận chưa được thu gom, xử lý triệt để trước khi xả ra vào nguồn nước các sông nội đô, đặc biệt khu vực sông Lừ, sông Sét, sông Nhuệ.
Ngoài ra, đa số các cơ sở sản xuất, các làng nghề chưa đầu tư hệ thống xử lý nước thải; các khu, cụm công nghiệp chưa đầu tư và vận hành hệ thống xử lý nước thải một cách đúng mức và tự giác; một số cơ sở ô nhiễm nghiêm trọng khu vực nội đô qua gần 20 năm vẫn chưa được di rời gây áp lực rất lớn cho cơ sở hạ tầng thoát nước, xử lý nước thải của thành phố.
Hơn nữa, dù Việt Nam có rất đầy đủ các quy định pháp luật để bảo vệ các dòng sông và trong thời gian qua đã triển khai rất mạnh mẽ nhiều giải pháp, bước đầu đã có một số kết quả nhất định. Tuy nhiên, tình trạng các dòng sông bị ô nhiễm vẫn đang là vấn đề “nóng” của xã hội hiện nay. Do vậy, giải pháp căn cốt của vấn đề cải thiện, phục hồi các nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm hiện nay đó chính là phải đảm bảo tất cả các con sông đều phải có dòng chảy và duy trì dòng chảy liên tục; cấm san lấp, lấn sông (nếu không có biện pháp khắc phục); thu gom, xử lý để nước thải sinh hoạt sản xuất, đô thị trước khi xả ra vào nguồn nước các sông nội đô; cấm đổ rác thải, vật liệu xuống dòng sông; thường xuyên nạo vét bùn thải, thu gom rác thải dưới lòng sông…
Gần đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã có ý kiến chỉ đạo thành phố Hà Nội nghiên cứu phương án bổ cập nước cho sông Tô Lịch, nhưng chưa chốt phương án cụ thể. Vậy theo ông, nếu thành phố Hà Nội triển khai phương án bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch thì dòng sông này được “hồi sinh” không?
Ông Nguyễn Hồng Hiếu: Đây là việc hết sức cần thiết, cấp bách, cần thiết phải triển khai ngay bởi việc “hồi sinh” các dòng sông nói chung và sông Tô Lịch nói riêng, cần phải xử lý tận gốc nguồn gây ô nhiễm cho dòng sông và phục hồi, duy trì dòng chảy thường xuyên liên tục cho sông.
Theo TCVN 7957:2023, sông phải có dòng chảy liên tục, vận tốc không dưới 0,3 m/s, lưu lượng dòng chảy sông tham gia pha loãng phải lớn hơn 5 lần so với lưu lượng nước thải.
Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, các chuyên gia, để đảm bảo tiêu chuẩn nêu trên thì cần phải bổ sung nước cho sông Tô Lịch với lưu lượng khoảng 15 - 20m3/s và nguồn nước bổ cập đảm bảo không gây ô nhiễm thứ cấp cho sông Tô Lịch. Đồng thời, cũng cần cải tạo cảnh quan ven sông để có một dòng sông xanh, sạch, đẹp, có giá trị về kinh tế, môi trường, sinh thái, văn hóa, lịch sử gắn liền với dòng sông cũng như biểu tượng thời kỳ phát triển mới của Thủ đô.
Tuy nhiên, để thực hiện được mục tiêu này còn phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện thực tế như: bố trí mặt bằng, an toàn và tối ưu trong quá trình thi công, vận hành… Vì vậy, vấn đề này sẽ do UBND thành phố Hà Nội nghiên cứu, cân nhắc, lựa chọn phương án phù hợp nhất trong điều kiện hiện nay.
Nhiều chuyên gia lĩnh vực tài nguyên nước cho rằng để làm sạch sông Tô Lịch, Thủ đô Hà Nội sẽ phải chấp nhận sự đánh đổi về kinh tế, đất đai để mở rộng không gian cho dòng chảy, đảm bảo nguồn nước được làm sạch một cách bền vững. Vậy ông đánh giá thế nào về ý kiến này và thời gian tới chúng ta cần có những biện pháp cụ thể nào giành lại môi trường trong sạch đẹp cho Thủ đô Hà Nội ?
Ông Nguyễn Hồng Hiếu: Việc giải quyết tình trạng ô nhiễm nước trên các lưu vực sông nói chung và sông Tô Lịch nói riêng là một trong những nhiệm vụ quan trọng, cấp bách hiện nay. Đây cũng là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước và đã được cụ thể hóa trong Luật Tài nguyên nước 2023, thông qua Chương 3 về bảo vệ tài nguyên nước và phục hồi nguồn nước, cũng như Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 với các quy định bảo vệ môi trường nước hay kế hoạch quản lý chất lượng môi trường nước mặt… đặc biệt ngày 24/01/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 02/CT-TTg về các giải pháp cấp bách tăng cường công tác kiểm soát và xử lý ô nhiễm môi trường nước một số lưu vực sông trong đó có sông Tô Lịch. Như vậy, có thể nói các chính sách về giải quyết ô nhiễm, phục hồi các dòng sông đã tương đối hoàn thiện và đầy đủ.
Thu gom, xử lý nước thải và bổ cập để duy trì dòng chảy để phục hồi các dòng sông Tô Lịch. Ảnh: Thành Long.
Thời gian qua, UBND thành phố Hà Nội rất tích cực, quyết liệt, thực hiện nhiều giải pháp để giảm thiểu ô nhiễm các dòng sông nội đô nói chung và Tô Lịch nói riêng. Đây là bước chuyển rất tích cực, nhằm đảm bảo các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng nước, cải thiện ô nhiễm, phục hồi nguồn nước theo đúng tinh thần của Luật Tài nguyên nước cũng như Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.
Tuy nhiên, thời gian tới, Hà Nội cần có những giải pháp quyết liệt và đồng bộ việc thu gom, xử lý nước thải và bổ cập để duy trì dòng chảy để phục hồi các dòng sông nội đô nhằm giành lại môi trường trong sạch đẹp cho Thủ đô như: Đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án thu gom triệt để nước thải sinh hoạt đưa về các trạm xử lý nước thải tập trung. Đồng thời, khẩn trương đầu tư, hoàn thiện đưa nhà máy xử lý nước thải đi vào hoạt động như Yên Xá, Kiến Hưng, Sơn Tây, Tây sông Nhuệ…Khẩn trương triển khai thực hiện các giải pháp bổ cập nước, nạo vét khời thông dòng chảy cho các sông nội đô nhằm phục hồi, duy trì dòng chảy thường xuyên liên tục cho các dòng sông. Thực hiện chỉnh trang đô thị, cải tạo cảnh quan hai bên sông, phát huy hiệu quả kinh tế, văn hóa, môi trường cho các dòng sông.
Về lâu dài, khi sông Tô Lịch, các sông nội đô được tiếp nước mà các sông khác như sông Đáy, sông Nhuệ, Bắc Hưng Hải, Ngũ Huyện Khê vẫn là các con sông chết thì môi trường nước của thành phố Hà Nội vẫn chưa thể xanh, sạch đẹp. Để giải quyết vấn đề này, Bộ Tài nguyên và Môi trường trước đây, hiện nay Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang triển khai Đề án “Thí điểm phục hồi các nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt và ô nhiễm các sông Bắc Hưng Hải, Nhuệ - Đáy, Ngũ Huyện Khê” dự kiến sẽ trình Thủ tướng Chính phủ xem xét phê duyệt trong năm 2026.
Theo đó, Đề án sẽ tập trung nghiên cứu đồng bộ, toàn diện các giải pháp phi công trình và công trình, như: Rà soát, đánh giá toàn diện nguyên nhân, tồn tại, bất cập trong quản lý, khai thác, sử dụng, quy trình vận hành các công trình và hệ thống công trình; đề xuất giải pháp thu gom, xử lý nước thải trong khu vực nhằm kiểm soát hoạt động xả nước thải vào nguồn nước để cải thiện môi trường nước mặt ; đề xuất các giải pháp điều chỉnh, bổ sung, nâng cấp công trình, hệ thống công trình hiện có và thay đổi quy trình vận hành công trình, hệ thống công trình; đề xuất bổ sung mới các công trình khai thác, điều tiết nước trên các hệ thống sông.
Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông!
