Tại huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa, Trần Tuấn Anh đã và đang đam mê sưu tầm giống chó Lài thuần Việt thuộc 'Tứ đại quốc khuyển' Việt Nam. Đây là giống chó có cơ thể mạnh mẽ, bốn chân dài cứng cáp. Trong sử sách còn lưu truyền về những câu chuyện giống chó này giúp vua Lê đánh đuổi giặc Minh.
Tại huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá, Trần Tuấn Anh (1985) là một người đã bỏ phố về quê để theo đuổi đam mê sưu tầm giống chó bản địa cổ Việt Nam. Hiện Tuấn Anh đang sở hữu giống chó Lài nằm trong “Tứ đại quốc khuyển” của Việt Nam. Anh đã tìm kiếm, nhân giống cũng như đang nuôi 7 chú chó Lài. Cùng với đó là xây dựng chuồng trại nhằm bảo tồn giống chó Lài Sông Mã - một phần quý báu của di sản văn hóa Việt Nam.
Lý do Tuấn Anh nuôi và bảo tồn dòng chó này là vì bản tính thuần Việt và lịch sử hào hùng của chúng. Chó Lài không chỉ là một giống chó, mà còn là những hồi ức về quá khứ, là tượng trưng cho tình yêu đất nước và lòng kiên trung của những người lính cũng như những con vật trung thành đã đấu tranh để bảo vệ quê hương.
Những chú chó Lài thuần chủng được xem là dòng chó cổ của Việt Nam, xuất hiện trước đây trên bán đảo Đông Dương. Phổ biến nhất là vùng trung du Tây Bắc - một vùng miền núi đặc trưng của Việt Nam, và đặc biệt là vùng thượng lưu sông Mã thuộc tỉnh Thanh Hóa.
Một chú chó Lài trưởng thành thường có chiều cao từ 45 đến 65 cm và cân nặng từ 23 đến 32 kg. Những chú chó được chăm sóc cẩn thận có thể nặng đến 40 kg.
Cơ thể của giống chó này cực kỳ săn chắc, đặc biệt là phần vai và bụng, tạo nên sự mạnh mẽ và khỏe khoắn. Bốn chân của chó Lài khá dài và nhỏ, nhưng lại rất cứng cáp. Màu lông của chúng tương đối đơn giản, thường là màu vàng hoặc đen đậm. Lông trên chân thường khác màu so với lông toàn thân, thường là màu vàng trắng.
Phần đầu của chó Lài mang hình dạng tam giác. Từ đỉnh đầu xuống mõm, hình dáng hơi nhọn và dần dần thu hẹp, mang dáng vẻ chó sói. Mõm của chúng khá dài và thường có màu sẫm ở phần đầu mũi.
Trong việc rượt đuổi mồi, chó Lài thể hiện khả năng tương đối xuất sắc. Chúng có thể theo đuổi con mồi theo hình zic zac hoặc quay đầu và đuổi theo mồi một cách khéo léo trong môi trường đa dạng của núi rừng.
Trong cuốn Đại Việt thông sử của Lê Quý Đôn, tiết lộ rằng vào đầu thế kỷ 14, giống chó bản địa này đã được vua Lê Lợi chọn lọc và nuôi dưỡng để tạo ra một đội chó săn phục vụ trong quân đội và giúp con người trong việc săn bắt.
Sách Đại Việt thông sử đã viết: "Năm 1409, vua Lê Lợi giao đàn chó cho Nguyễn Xí (Lê Xí), người con nuôi của mình, khi đó chỉ mới 9 tuổi. Nguyễn Xí đã chăm sóc và huấn luyện chúng, dùng chuông làm hiệu lệnh. Đàn chó chó ăn ngủ, tiến lùi răm rắp, hòa quyện như một. Vua cho rằng Nguyễn Xí là tương lai của quân đội, một tướng giỏi, và đã truyền dạy rèn giũa thêm kỹ năng võ thuật."
Mặc dù không có sự ghi chép cụ thể, nhưng nhiều câu chuyện dân gian nhắc đến sự đóng góp quan trọng của đội quân đặc biệt này. Khi nghĩa quân Lam Sơn bị vây hãm tại núi Chí Linh (huyện Lang Chánh, Thanh Hóa) ba lần, tướng Nguyễn Xí đã sử dụng đàn chó để săn thú, bắt chim và đem về làm thực phẩm cho quân đội.
Sau nhiều chiến thắng, chó Lài được đem ra biên cương cùng quân lính để bảo vệ biên giới. Do đó, hậu duệ của chúng hiện nay chủ yếu được tìm thấy ở vùng biên giới phía Bắc và các cơ sở của cách mạng Lam Sơn. Chó Lài đã trở thành biểu tượng được những người lính Đại Việt tôn kính và tôn thờ.
Dưới sự tìm tòi và nghiên cứu của Tuấn Anh, cùng với các nhà khoa học của Việt Nam và Nga, giống chó Lài đã có sự phục hồi và phát triển đáng kể. Những nỗ lực của anh đã giúp cho những người yêu thích giống chó này hiểu rõ hơn về di sản văn hóa độc đáo của Việt Nam.
Tuy công việc bảo tồn và phát triển giống chó Lài không phải là một nhiệm vụ dễ dàng, song Tuấn Anh vẫn luôn kiên nhẫn và không ngừng cố gắng. Những tháng ngày dành cho việc sưu tầm thông tin, nghiên cứu và chăm sóc từng cá thể chó đều là sự chứng minh rõ ràng về sự đam mê và tận tụy của mình.
Phương Hồng - Tuyết Đan
