Viện trưởng Viện Môi trường Nông nghiệp Mai Văn Trịnh
Đằng sau việc xác định rõ thủ phạm gây ra hiện tượng hải sản chết tại 4 tỉnh miền Trung là hàng loạt vấn đề đặt ra cho việc khôi phục lại môi trường biển, đảm bảo sự phát triển hệ sinh thái cũng như đánh bắt cá của ngư dân trên biển khơi.
Giới khoa học lo ngại phải mất hàng thập kỷ mới có thể khôi phục lại rạn san hô đã bị hủy hoại. Còn những việc trước mắt như làm thế nào để thu gom được hết số trầm tích hay các trầm tích đó liệu có sinh ra các loài thủy sinh khác không là những câu hỏi khó cho các nhà khoa học và nhà quản lý.
NNVN đã gặp ông Mai Văn Trịnh, Viện trưởng Viện Môi trường Nông nghiệp, thành viên của tổ công tác đặc biệt thuộc Bộ NN-PTNT từng khảo sát ở miền Trung vừa qua. Ông Trịnh cho biết, biển vẫn có thể ô nhiễm nếu như nhà máy vẫn xả thải dù kiểm soát được nước thải.
Phục hồi rạn san hô ít nhất 50 năm
Thưa ông, có một vấn đề dư luận đặc biệt quan tâm đó là việc tái sinh các rạn san hô. Với hiện trạng như hiện nay, việc này sẽ diễn ra như thế nào?
Qua báo cáo của nhóm thợ lặn, rạn san hô ở vùng Vũng Áng bị đổi màu (chết). Thực tế, san hô chết rồi thì khó phục hồi lắm. Vì san hô phải mất nhiều năm, nếu có sự phát tán hoặc ở phía dưới chân nó chưa chết thì có cơ may mọc lên.
Các nhà khoa học tính toán, trong điều kiện phát triển bình thường, phải mất khoảng 50 năm, các rạn san hô, bãi san hô mới có thể phát triển được bằng thời điểm trước khi sự cố môi trường xảy ra. Vì đây là loài phát triển rất chậm, mỗi năm chỉ lớn lên 1 - 2cm.
Song để nó mọc được lên (theo cách hiểu được tái tạo lại, ngoài việc mất hàng chục năm trời thì yêu cầu quan trọng nhất là môi trường biển phải sạch). Chứ một mặt vừa khôi phục, một mặt vẫn xả thải thì khó kỳ vọng sự hồi phục san hô và hệ sinh thái nguyên trạng được. Đây là thử thách lớn giữa một bên là phát triển kinh tế, một bên là đảm bảo môi trường biển trong sạch.
Nghĩa là muốn có được san hô, hệ sinh thái, sinh vật biển, tôm cá phong phú, môi trường biển phải được kiểm soát nghiêm ngặt, nước biển phải sạch. Còn có sự xả thải thì dù chất lượng nước thải đạt dưới ngưỡng, biển vẫn bị ô nhiễm?
Đúng vậy. Ở đâu có san hô là môi trường biển ở đó được đảm bảo. Vì thế chất lượng nước thải của khu công nghiệp có đạt dưới ngưỡng đi chăng nữa vẫn có chất ô nhiễm tồn dư. Ví dụ, ngưỡng cho phép nồng độ 1 chất nào đó là 100 ppm (phần triệu) nhưng 99 ppm thì vẫn có chất ô nhiễm trong đó.
Một phép tính sau sẽ rõ: Một nhà máy xả thải 12.000 m3/ngày đêm. Trong 100 lít nước thải với hàm lượng 100mg chất ô nhiễm/lít thì tải lượng đó là 100x100 = 10.000mg = 10g. Nếu 1.000.000m3 sẽ là 100mg x 109 lít = 100 tấn chất ô nhiễm. Như vậy 360 ngày sẽ có khoảng 432 tấn chất ô nhiễm được xả thải (đây chỉ là mới một chất thôi, chứ trong nước xả thải nó có nhiều chất lắm, Fe, thủy ngân, asen…).
Cho nên, chỉ có khi nào không có chất ô nhiễm hệ sinh thái mới không bị thay đổi hay nói cách khác là có cơ may để phục hồi, tái sinh.
Cần những nghiên cứu sâu
Báo cáo của Chính phủ nêu rõ, nước thải từ Formosa ra biển có chứa các độc tố Phenol, Xyanua… kết hợp với Hydroxit sắt tạo thành một dạng phức hỗn hợp (Mixel) có tỷ trọng lớn hơn nước biển là nguyên nhân làm hải sản và sinh vật biển chết hàng loạt, nhất là ở tầng đáy. Thưa ông, nếu phức chất đó không tan hay pha loãng trong nước thì nó tồn tại bao lâu và những tác động của nó đối với môi trường biển tiếp theo sẽ như thế nào?
Các hợp chất (trong đó nó đã ngậm nước) cộng với môi trường nước biển có hàm lượng muối cao thì dễ xảy ra quá trình trao đổi chất, hyđrat hóa và các phản ứng hóa học khác sẽ dẫn đến một số kết quả: Một phần phức hợp nó chuyển thành dạng bùn, sau đó cứng lại. Nếu chưa bị cứng (còn dạng phức), khi bị tác động bởi các dòng hải lưu thì nó di chuyển. Quá trình di chuyển, nó gặp các khối đá, vật cản rất dễ bị chia nhỏ ra phân tán thành nhiều đám mây, hoặc vướng vào các khe đá ở đáy biển. Như vậy, việc quản lý, xử lý phức chất này càng phức tạp hơn.
Liệu các phức chất độc hại này nó có tạo ra các loài thủy sinh mới không thưa ông?
Trong tổ công tác của chúng tôi chỉ làm các xét nghiệm về độc học, xem mức nồng độ các chất ngưỡng bao nhiêu thì cá chết. Vì thế liệu các phức chất này có tạo ra các loài thủy sinh khác (đột biến) thì phải làm các thí nghiệm dài hạn tiếp theo.
Giả sử có đột biến nguy cơ sẽ như thế nào đối với vùng biển?
Các phức chất này là ở dạng nhớt nó dính vào mang con cá làm cá không thở được. Hoặc có những hợp chất ôxy hóa mạnh, trong quá trình ôxy hóa chúng lấy hết ôxy ở môi trường khiến cá, tôm chết. Đây là dạng ngộ độc cấp tính nên tôm, cá sẽ chết ngay tức khắc. Bản thân Phenol, Xyanua là chất ngộ độc cấp tính ngay lập tức. Do đó, khả năng xảy ra đột biến là rất ít. Muốn biết có hay không một cách chính xác thì phải xét nghiệm và có thêm thời gian. Từ giả thiết bạn đặt ra, tôi cho rằng các cơ quan chức năng sẽ phải có trách nhiệm tính đến việc nghiên cứu này.
Tuy nhiên, điều chúng ta dễ thấy rằng, nó (các phức chất) sẽ làm thay đổi toàn bộ hệ sinh thái trong vùng bị ảnh hưởng. Rõ nhất là nó làm thay đổi thành phần hóa học của nước và dẫn đến làm thay đổi đa dạng sinh học biển. Một số loài không phù hợp sẽ phải di cư đến chỗ khác, số ở lại nó sẽ giảm dần.
Thưa ông, nếu phức hỗn hợp (Mixel) ở vùng đáy biển không tự phân hủy thì nguy cơ hệ sinh thái của biển sẽ tiếp tục bị ảnh hưởng nặng nề? Giả thiết hút hết trầm tích dưới đáy biển vùng bị ảnh hưởng, theo ông có khả thi?
Tôi có đọc ý kiến của TS Vũ Đức Lợi - Phó Viện trưởng Viện Hóa học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Phó Chủ tịch Hội đồng tìm nguyên nhân cá chết trên một tờ báo, được biết, 50% diện tích san hô khu vực biển 4 tỉnh đã bị phá hủy trên tổng số 800ha.
TS Lợi đặt ra giải pháp làm sạch môi trường đáy biển miền Trung đã được các nhà khoa học nghiên cứu. Theo đó, trong trường hợp các phức chất ở vùng đáy không phân hủy hết, thì hút trầm tích đáy biển.
Như vậy, với dải biển dài 209km, dự kiến hàng nghìn tấn trầm tích sẽ được hút lên. Sau đó phải tiến hành các công đoạn xử lý, chôn lấp an toàn. Cá nhân tôi cho rằng, giải pháp này sẽ ngốn rất nhiều kinh phí và nếu làm được thì điều này mới giải quyết được triệt để vấn đề ô nhiễm của biển hiện nay. Tuy nhiên, tôi vẫn cho rằng khó khả thi vì vấn đề kinh tế. Do đó các giải pháp đưa ra lúc này cần tiếp tục tính toán, cân nhắc trước khi quyết định.
Xin cảm ơn ông!
| “Tại thời điểm Formosa xả thải lưu lượng lớn, bất ngờ nên tôm, cá và hệ sinh thái bị ngộ độc cấp tính dẫn đến chết, bị hủy hoại. Còn về lâu dài, việc xả thải dù có được kiểm soát thì chất lượng môi trường nước biển vẫn có thể bị ô nhiễm. Dù tôm, cá và hệ sinh thái về lâu dài có thể thích nghi với môi trường đó nhưng khả năng hàm lượng các độc tố trong tôm, cá, hệ sinh thái vẫn tồn dư. Trong môi trường nước biển mà hàm lượng một chất ô nhiễm nào đó cao thì hàm lượng chất ô nhiễm trong tôm, cá cũng sẽ cao lên. Đây là khả năng thích ứng của cơ thể sinh vật. Ngay cả trên sông Nhuệ ô nhiễm như thế nhưng vẫn có loài cá sống được. Đó là bản năng sinh tồn và thích nghi. Ở vùng biển có một chất ô nhiễm tăng lên như asen, thủy ngân thì hàm lượng độc tố đó trong tôm, cá cũng sẽ tăng lên”, Viện trưởng Viện Môi trường Nông nghiệp Mai Văn Trịnh khuyến cáo. |
