Học giả Gustave Dumoutier (1850-1904).
Biểu tượng thờ cúng của người Việt được hình thành trong quá trình khai hoang lập ấp và được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Những biểu tượng thờ cúng quen thuộc như âm dương, rồng, hà đồ, lạc thư, long mã, hạc đậu lưng rùa, phượng, ngữ phúc, bát quái, long hổ đấu… đều có ý nghĩa riêng biệt và đặc trưng cho từng nhóm cộng đồng. Vì vậy, biểu tượng thờ cúng của người Việt nhận được không ít sự quan tâm ở các học giả nước ngoài khi khám phá văn hóa và đời sống nước ta.
“Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam” cùng với “Tang lễ của người An Nam” là hai tác phẩm tiêu biểu của học giả Pháp Gustave Dumoutier (1850-1904). Từng cộng tác với Viện Viễn đông Bác cổ, học giả có nhiều khảo cứu giá trị về quan hệ thương mại cổ giữa Đông Dương với Nhật, về chùa chiền ở Hà Nội, về Trấn Vũ quán, về thành Cổ Loa, về thành nhà Mạc, về Phố Khách ở Hưng Yên, về những truyền thuyết lịch sử liên quan đến xứ Bắc kỳ, về bản đồ hải cảng An Nam thế kỷ 15…
Để thấu hiểu một dân tộc, không gì quan trọng hơn việc tìm hiểu những giá trị văn hóa tinh thần và tín ngưỡng của họ. Ở người Việt, tục thờ cúng tổ tiên chính là một minh chứng sống động cho điều này. Mỗi gia đình Việt Nam, dù trong hoàn cảnh nào, đều dành một không gian trang nghiêm nhất trong nhà làm nơi thờ phụng ông bà.
Chính vì vậy, một cuốn sách ghi chép và nghiên cứu về tập tục thờ cúng cổ truyền như “Biểu tượng phù hiệu và đồ thờ của người An Nam” không chỉ là tài liệu quý giá về mặt học thuật, mà còn là chìa khóa giúp chúng ta mở ra cánh cửa để hiểu sâu sắc hơn về tâm hồn, tính cách và bản sắc của người Việt.
Trên ban thờ, mỗi món đồ thờ tự, từ bát hương, đèn nến đến những đồ cúng phẩm đều mang những ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Theo đó, các biểu tượng thường gặp trên các món đồ cúng như chữ phúc, thọ, hình âm dương, hà đồ, lạc thư và nhiều hình tượng khác đã được học giả Gustave Dumoutier ghi chép cẩn thận trong cuốn sách của mình. Điều đặc biệt là Gustave Dumoutier không chỉ dừng lại ở việc mô tả bề ngoài, mà còn đi sâu tìm hiểu về những giá trị văn hóa, tâm linh ẩn chứa đằng sau mỗi vật phẩm.
Đi kèm diễn giải về ý nghĩa, học giả Gustave Dumoutier còn ghi chép những ứng dụng của các biểu tượng này trong đời sống tín ngưỡng và thờ cúng của người Việt, những niềm tin và những điều kiêng kị. Nguồn gốc của những biểu tượng này cũng được nghiên cứu kỹ càng, đối chiếu với sử sách và được chú thích cặn kẽ để độc giả tiện tra cứu trong quá trình đọc.
Công trình nghiên cứu Việt Nam của học giả Pháp.
Giá trị của cuốn sách “Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam” còn nằm ở hệ thống tư liệu hình ảnh minh họa phong phú, chi tiết về các món đồ thờ cúng của người Việt Nam cuối thế kỷ 19, giúp các thế hệ sau có thể hình dung một cách cụ thể về đời sống tâm linh của người Việt hơn một thế kỷ trước. Những hình vẽ minh họa này là tài liệu lịch sử quan trọng trong việc nghiên cứu về văn hóa tín ngưỡng Việt Nam.
Với mỗi biểu tượng, học giả Gustave Dumoutier đều cẩn thận đưa vào từ một đến hai hình ảnh kèm theo để lưu giữ lại hình ảnh của biểu tượng đó từ hàng trăm năm trước, giúp độc giả nhiều thế hệ, ở nhiều thời kỳ có sự so sánh đối chiếu với giai đoạn của mình.
Dễ thấy, có nhiều biểu tượng đã được giữ vẹn nguyên qua nhiều thế hệ, đến nay vẫn còn mang đầy đủ những ý nghĩa sâu sắc như được ghi chép trong cuốn sách của học giả Gustave Dumoutier.
Các hình vẽ trong sách được in sắc nét, tái hiện lại tốt nhất hình ảnh của đồ vật và biểu tượng từ hàng trăm năm trước, phần nào giúp độc giả thời nay có sự so sánh và đối chiếu với hình ảnh của biểu tượng đó trong bối cảnh hiện đại. Đi cùng với hình ảnh minh hoạ là chú thích chữ Nôm trong hình, góp phần diễn giải cho độc giả hiểu thêm về biểu tượng được khảo cứu.
Hình ảnh rồng quen thuộc trong các biểu tượng thờ cúng.
Trong bối cảnh hiện đại hóa và toàn cầu hóa như hiện nay, nhiều giá trị văn hóa truyền thống đang dần bị mai một. Một nguồn tư liệu quý giá như “Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người Việt Nam” là một phần cần thiết nhằm bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Với nhiều thập kỷ nghiên cứu về văn hoá người Việt, học giả Gustave Dumoutier đã góp phần quan trọng trong việc ghi chép và lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam.
