Một cánh đồng ngô trên bờ sông Dương Tử ở Trùng Khánh, Trung Quốc, khi mực nước xuốc mức thấp kỷ lục năm 2022. Ảnh: Reuters.
Với đất nông nghiệp và nguồn nước hạn chế, Trung Quốc sẽ phải tăng mạnh năng suất canh tác bằng công nghệ, bao gồm cả việc sử dụng cây trồng biến đổi gen, và mở rộng diện tích canh tác để hoàn thành các mục tiêu 10 năm của Bắc Kinh.
Theo một tài liệu được công bố vào cuối tháng 4, Bắc Kinh đặt mục tiêu khả năng tự sản xuất ngũ cốc sẽ đạt 92% vào năm 2033, tăng từ 84% trong giai đoạn 2021 - 2023. Chủ tịch Tập Cận Bình trước đó đặt mục tiêu đưa Trung Quốc trở thành một "cường quốc nông nghiệp" vào giữa thế kỷ này.
Cắt giảm nhập khẩu nông sản sẽ là một đòn giáng mạnh vào các nhà sản xuất Mỹ, Brazil và Indonesia, những nước đã tăng cường năng suất để đáp ứng nhu cầu của thị trường lớn nhất thế giới về đậu tương, thịt và ngũ cốc.
Trong 10 năm tới, Bộ Nông nghiệp và Nông thôn Trung Quốc dự báo nhập khẩu ngô giảm 75% xuống còn 6,8 triệu tấn và lúa mì giảm 60% xuống còn 4,85 triệu tấn.
Đối với đậu tương, mặt hàng lớn nhất trong kim ngạch nhập khẩu nông sản với tổng trị giá 234 tỷ USD trong năm 2023, Bắc Kinh dự kiến nhập khẩu giảm 21% xuống còn 78,7 triệu tấn trong thập kỷ tới.
Những mục tiêu này dường như đi ngược lại xu hướng tăng trong thập kỷ qua, khi nhập khẩu ngũ cốc và hạt có dầu đã tăng 87%.
"Dự báo một sự đảo chiều mạnh mẽ trong 10 năm nữa, nước này sẽ nhập khẩu ít hơn so với hiện nay, có vẻ rất đáng ngờ", Darin Friedrichs, nhà đồng sáng lập công ty tư vấn Sitonia Consulting có trụ sở tại Thượng Hải, cho biết.
5 chuyên gia phân tích và giám đốc điều hành ngành công nghiệp khác cũng cho rằng Trung Quốc sẽ phải nỗ lực rất nhiều mới có thể đạt được các mục tiêu trên, chủ yếu là do thiếu đất canh tác và nước.
An ninh lương thực
An ninh lương thực từ lâu đã là ưu tiên hàng đầu của Trung Quốc, quốc gia phải nuôi sống gần 20% dân số toàn cầu với chưa đến 9% đất canh tác và 6% tài nguyên nước.
Bắc Kinh quyết tâm cắt giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu nông sản sau khi nước này phải đối mặt với tình trạng gián đoạn chuỗi cung ứng trong đại dịch Covid-19 và xung đột Nga - Ukraine.
Một cuộc chiến thương mại với Mỹ, quốc gia xuất khẩu nông sản lớn thứ 2 sau Brazil, và những diễn biến thời tiết bất thường như các trận mưa lớn trong năm 2023 phá hỏng nhiều cánh đồng lúa mỳ của Trung Quốc, đã làm tăng thêm thách thức.
Từ ngày 1/6, Trung Quốc sẽ thực hiện luật an ninh lương thực kêu gọi tự lực sản xuất hoàn toàn các loại ngũ cốc chủ lực và yêu cầu chính quyền địa phương đưa an ninh lương thực vào các kế hoạch phát triển kinh tế. Điều này sẽ góp phần vào hàng loạt biện pháp thúc đẩy sản xuất lương thực, trong đó có tăng trợ cấp cho nông dân trồng ngũ cốc để đảm bảo thu nhập.
Tháng trước, Bắc Kinh đã phát động nỗ lực tăng sản lượng ngũ cốc ít nhất 50 triệu tấn vào năm 2030, tập trung vào việc nâng cấp đất nông nghiệp và đầu tư vào công nghệ hạt giống để có năng suất và chất lượng cây trồng cao hơn.
Một công nhân xúc đất bên cạnh các mương tưới tiêu tại trang trại Dương Quan, ở rìa sa mạc Gobi thuộc tỉnh Cam Túc, Trung Quốc, hồi năm 2021. Ảnh: Reuters.
Những thách thức về đất canh tác
Trung Quốc đã tăng sản lượng ngô, đậu tương, khoai tây và hạt có dầu trong năm 2023 sau khi mở rộng trồng trọt trên vùng đất chưa được canh tác trước đây và khuyến khích nông dân chuyển từ cây trồng thương mại sang các mặt hàng chủ lực.
Tuy nhiên, ngay cả khi nước sản xuất ngô lớn thứ 2 thế giới thu hoạch kỷ lục 288,84 triệu tấn trong năm 2023, khối lượng nhập khẩu cũng tăng lên gần chạm mức kỷ lục 27,1 triệu tấn, do các thương nhân vẫn ưa chuộng ngô nhập khẩu vì có chất lượng cao hơn và rẻ hơn.
Theo truyền thông nhà nước Trung Quốc, việc mở rộng sản xuất đã gặp phải nút thắt cổ chai do không đủ đất canh tác, quy mô sản xuất nhỏ, thiếu nông dân và công nghệ nông nghiệp.
Theo dữ liệu của Ngân hàng Thế giới từ năm 2021, diện tích đất canh tác bình quân đầu người của Trung Quốc chưa bằng 1/3 so với Brazil và chỉ bằng 1/6 so với Mỹ.
Chính phủ Trung Quốc hiện đang kêu gọi bảo vệ đất canh tác và dự kiến sẽ hoàn thành một cuộc khảo sát đất trong 4 năm vào năm 2025. Cuộc khảo sát gần đây nhất, vào năm 2014, cho thấy 40% đất canh tác của nước này đã bị suy thoái do lạm dụng hóa chất và ô nhiễm kim loại nặng.
Để bù đắp, Trung Quốc đang đổ hàng triệu USD vào nghiên cứu các loại cây trồng sử dụng nhiều nước như lúa ở sa mạc Nội Mông và Tân Cương. Bằng cách biến cát thành đất canh tác và nhân giống các loại cây trồng chịu mặn, Trung Quốc hướng tới mở rộng diện đất nông nghiệp hơn nữa, một quyết tâm mà các giám đốc điều hành ngành công nghiệp cho rằng sẽ mất nhiều thời gian và phải đầu tư lớn vào phân bón, tưới tiêu và công nghệ sinh học.
Một trở ngại chính của Trung Quốc là nước này có nhiều trang trại nhỏ có chủ là những người lớn tuổi, những người có thể không có khả năng vận hành các thiết bị hiện đại như máy phun thuốc không người lái, cũng như ứng dụng các công nghệ mới như dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo (AI).
Các trang trại ở Trung Quốc có diện tích trung bình là 0,65ha, nhỏ hơn nhiều so với ở Mỹ là 187ha và ở Đức là 60ha. Trung Quốc cũng đang dần chuyển hướng sang hợp nhất các trang trại nhỏ vào làm một.
Sau nhiều thập kỷ hoài nghi, Trung Quốc đang dần đưa cây trồng biến đổi gen vào sản xuất. Năm 2024, Bắc Kinh đã phê duyệt việc trồng các giống ngô và đậu tương biến đổi gen có năng suất cao hơn và có thể kháng côn trùng, cũng như lúa mì kháng bệnh với hy vọng thúc đẩy năng suất.
Năng suất đậu tương của Trung Quốc đạt mức 1,99 tấn/ha, thấp hơn nhiều so với năng suất của Brazil (3,38 tấn/ha) và Mỹ (3,4 tấn/ha), những nước từ lâu đã chấp nhận đậu tương biến đổi gen.
Tuy nhiên, giới chuyên gia phân tích cho rằng mục tiêu cắt giảm nhập khẩu đậu tương của Trung Quốc là không thực tế. "Giỏi nhất, Trung Quốc chỉ có thể giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu đậu tương từ mức hiện nay là hơn 80% xuống còn 70%", Carl Pray, giáo sư nông nghiệp tại Đại học Rutgers ở Mỹ cho biết.
Hầu như toàn bộ đậu tương của Trung Quốc là các loại nhiều protein để làm đậu phụ. Và để thay thế nhập khẩu, nước này sẽ cần nhanh chóng mở rộng sản xuất các giống nhiều dầu để làm dầu ăn, điều mà ông Pray cho rằng sẽ gặp nhiều khó khăn.
"Để sản xuất đủ đậu tương để thay thế hàng nhập khẩu của Brazil và Mỹ, Trung Quốc không có đủ đất", ông Pray nói.
