Xây dựng nông thôn mới không thể 'mặc đồng phục' ở tất cả các địa phương

LTS:

Tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc triển khai Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025 được Bộ NN-PTNT tổ chức ngày 5/8 vừa qua, Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan đã có bài phát biểu định hướng để xây dựng nông thôn mới một cách hiệu quả trong thời gian tới. Báo Nông nghiệp Việt Nam xin được gửi tới độc giả toàn văn bài phát biểu của Bộ trưởng Lê Minh Hoan. Tựa trọng bài do tòa soạn đặt.

Xây dựng nông thôn mới là một trong ba chương trình mục tiêu quốc gia được kỳ vọng góp phần chuyển đổi nền nông nghiệp, nâng cao chất lượng sống cho nông dân và người dân nông thôn, mang lại những giá trị bền vững cho nông thôn trong giai đoạn mới, tiếp cận mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

Chúng ta biết rằng, kết quả hơn 10 năm triển khai Chương trình xây dựng nông thôn mới ở 2 nhiệm kỳ trước đã được lãnh đạo Đảng và Nhà nước đánh giá là “toàn diện, to lớn và có tính lịch sử”. Đó là những bài học và động lực để chúng ta quyết tâm đạt được trọn vẹn mục tiêu của Chương trình. Nhân  Tôi xin phát biểu chia sẻ một số vấn đề để chúng ta cần đồng thuận trong triển khai thực hiện thời gian tới.

6 vấn đề cần triển khai

Một là, đến thời điểm này, tất cả văn bản bao gồm Nghị quyết, Quyết định, Thông tư, Hướng dẫn đã hoàn thiện, đủ điều kiện tổ chức thực hiện. Tuy nhiên, với khối lượng văn bản rất nhiều, chưa kể các văn bản hướng dẫn của 2 Chương trình Mục tiêu Quốc gia còn lại trên cùng một địa bàn, có thể sẽ phát sinh những cách hiểu khác nhau và cách vận dụng khác nhau. Chúng tôi sẵn sàng lắng nghe và kịp thời phản hồi một cách nhanh nhất để không làm ách tắc quá trình triển khai của các địa phương.

Hai là, chắc chắn rằng nguồn vốn, bao gồm vốn đầu tư và cả vốn sự nghiệp, sẽ không đủ để đạt được mục tiêu một Chương trình vừa có chiều rộng vừa có chiều sâu, vừa xây dựng kết cấu hạ tầng, vừa phát triển kinh tế kết hợp văn hoá, xã hội nông thôn.

Đặc biệt, Chương trình chú trọng hình thành các không gian, thiết chế cộng đồng dân cư nông thôn, gắn với không gian sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn, trong đó, nâng cao năng lực và chất lượng sống cư dân nông thôn là đặc biệt quan trọng.

Như vậy, ngoài nguồn vốn Trung ương, các địa phương cần lồng ghép với nguồn vốn địa phương và kêu gọi vốn xã hội hoá, vừa thu hút doanh nghiệp về nông thôn, vừa tạo không gian cho các doanh nghiệp khởi nghiệp ngay tại mỗi địa phương.

Trong giai đoạn vừa qua, rất nhiều địa phương đã về đích trước thời hạn nhờ huy động được các nguồn lực ngoài ngân sách từ doanh nghiệp và sự tham gia của người dân. Theo tôi, mỗi địa phương cần xây dựng kế hoạch để thu hút các nguồn lực, đồng hành, hỗ trợ sát sao với cấp cơ sở.

Ba là, Chương trình giai đoạn 2021-2025 được thiết kế không chỉ là xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất, các thiết chế cứng, mà chú trọng nhiều đến phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc nông thôn, phát huy văn hoá truyền thống, nâng cao năng lực cộng đồng cư dân trong xã hội nông thôn. Nói cách khác, Chương trình kết hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa kinh tế - văn hoá và xã hội trên địa bàn nông thôn.

Đây là những vấn đề mới so với giai đoạn vừa qua, nhưng sẽ đảm bảo nông thôn mới phát triển hài hoà, bền vững, giàu bản sắc, nâng cao dân trí và chất lượng sống cho người dân khi được tiếp cận giáo dục, y tế, dinh dưỡng, bình đẳng giới…

Tôi xin được nhấn mạnh lần nữa, chúng ta cần thay đổi cách tiếp cận Chương trình với những tư duy mới, chứ không chỉ tập trung đầu tư hạ tầng, và ngay cả hạ tầng cũng cần chú ý tính hài hoà, thân thiện với môi trường thiên nhiên, không gian làng quê, nông thôn. Có được điều đó, khi và chỉ khi lãnh đạo các địa phương nhất là cấp cơ sở sâu sát hơn, tránh chạy theo xu hướng, tránh sự xung đột giữa đô thị hoá và các giá trị làng quê.

Bốn là, Chương trình không thể “mặc đồng phục” ở tất cả các địa phương. Hình ảnh nông thôn mới cần dựa trên các giá trị truyền thống địa phương, tính đặc thù mỗi vùng miền, từ đó đa dạng về ý tưởng quy hoạch, kiến trúc cảnh quan nông thôn.

Nông thôn có đặc thù là không gian mở, con người gần gũi với con người, con người gần gũi với thiên nhiên, do đó cần chú ý đan xen giữa công trình và mảng xanh, tạo ra những không gian sinh hoạt cho cộng đồng, sự giao lưu, kết nối của cư dân nông thôn và mở ra cách tiếp cận với khu vực đô thị. Mong rằng, các địa phương sẽ có nhiều sáng kiến để sau khi kết thúc Chương trình có thể tự hào giới thiệu cho cả nước, thậm chí là cả thế giới, hình ảnh “di sản nông thôn” của địa phương mình, hơn là sao chép nơi khác, rập khuôn lẫn nhau.

Chúng tôi cũng đề nghị Bộ Xây dựng phối hợp với Bộ NN-PTNT tổ chức giải thưởng hàng năm về quy hoạch và kiến trúc cảnh quan nông thôn trong thời gian tới.

Năm là, tổ chức lại sản xuất là yếu tố quyết định tăng thu nhập nông dân, tổ chức lại sản xuất trên nền tảng tổ chức lại xã hội nông thôn theo hướng hợp tác, liên kết trong sản xuất, bảo quản, chế biến, kinh doanh nông sản, các sản phẩm làng nghề. Phát triển kinh tế nông thôn là điều kiện để tạo ra cơ hội việc làm ở nông thôn theo phương châm “ly nông, bất ly hương”.

Phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn là cách để thu hút người đô thị về với nông thôn, về với nông dân, là cách giới thiệu, quảng bá hình ảnh làng quê, gắn với tiêu thụ nông sản, sản phẩm làng nghề. Du lịch nông nghiệp, nông thôn còn là cách kích hoạt sự thay đổi nếp sống nông thôn theo hướng văn minh. Bộ NN-PTNT đã tổ chức lại đội ngũ khuyến nông cộng đồng để hướng tới nhiều mục tiêu, trong đó có xây dựng và phát triển nông thôn mới. Đề nghị các địa phương lưu ý vấn đề này.

Sáu là, gần đây bên cạnh tiêu chí nông thôn mới kiểu mẫu, nông thôn mới nâng cao, nhiều địa phương đã có sáng kiến kết hợp xây dựng Làng thông minh, Làng hạnh phúc, Làng văn hoá du lịch,… Tôi đánh giá cao những sáng kiến tạo ra sự khác biệt này và sẽ có tổng kết để hoàn thiện và nhân rộng trong thời gian tới ở những địa phương có điều kiện. Mô hình Hội quán ở Đồng Tháp, Nông hội ở Gia Lai, Ngôi nhà Trí tuệ ở Hà Tĩnh,… đã được đánh giá tính hiệu quả, giúp tạo ra không gian sinh hoạt thiết thực cho cộng đồng dân cư nông thôn. Tôi mong rằng, những mô hình này được lan toả trong cả nước.

Không vì tiến độ mà để xảy ra sai phạm

Gần đây, ở nhiều quốc gia đã có nhiều cách tiếp cận khác nhau về nông thôn, đơn cử như Chương trình Chấn hưng nông thôn của Trung Quốc, Chương trình Làng mới của Hàn Quốc. Một số quốc gia đã trở thành nước công nghiệp hàng trăm năm nay vẫn còn giữ tên cơ quan chuyên môn của Chính phủ là Bộ NN-PTNT. Điều đó cho thấy nông thôn luôn được định vị như một trong những giá trị cốt lõi trong tiến trình phát triển của các quốc gia.

Nông thôn được xem là những “di sản quốc gia” cần phải giữ gìn, nhất là các giá trị bản địa, bản sắc dân tộc, văn hoá truyền thống lịch sử. Nông thôn là không gian cân bằng sinh thái trong quá trình hiện đại hoá đất nước và những tác động của biến đổi khí hậu. Nông thôn là không gian cân bằng cảm xúc con người do nhịp sống nhanh, hối hả trong một xã hội tiến tới công nghiệp. Nông thôn là nơi giáo dục cho thế hệ trẻ tình yêu thiên nhiên, tình yêu cội nguồn, tình yêu người dân nông thôn.

Một điều tôi muốn lưu ý là, Chương trình trải trên diện rộng, có sự tham gia của nhiều ngành, nhiều cấp ở các địa phương. Rất mong các đồng chí lãnh đạo địa phương không vì tiến độ mà để xảy ra sai phạm những quy định của pháp luật về ngân sách, về đầu tư xây dựng, nhất là không phát sinh nợ công như giai đoạn vừa qua.

Cuối cùng, tôi muốn chia sẻ đôi điều với các cơ quan trực thuộc Bộ NN-PTNT. Xây dựng nông thôn mới như tôi trình bày ở trên là một chương trình tổng thể từ kinh tế đến văn hoá, xã hội. Ban điều phối Chương trình như tên gọi, chủ yếu giữ vai trò điều phối để đạt được mục tiêu chung.

Với cách tiếp cận đa ngành, đa lĩnh vực, Chương trình phải là trách nhiệm của tất cả cơ quan, đơn vị trực thuộc Bộ. Đầu tiên là những đơn vị gần với Chương trình nhất là Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển Nông thôn, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, các cơ quan, đơn vị tham gia, quản lý trong chuỗi ngành hàng nông sản. Ngoài ra, các viện, trường cũng xem nông thôn, nông dân là đối tượng nghiên cứu khoa học và chia sẻ tri thức.

Tôi yêu cầu từng cơ quan, đơn vị trong Bộ, tuỳ theo chức năng của mình, xây dựng kế hoạch hành động tham gia Chương trình một cách cụ thể, sáng tạo. Xây dựng nông thôn mới là quá trình diễn ra hàng ngày ở làng, như vậy các cơ quan, đơn vị của Bộ phải về làng.

Về làng để hiểu hơn người làng, từ suy nghĩ đến nhu cầu, tâm tư, trăn trở, điểm nghẽn của người làng, nói rộng ra là phải hiểu sâu đời sống nông thôn mới thay đổi được đời sống nông thôn, nếp nghĩ của cư dân nông thôn. Cán bộ, công chức cần bước ra khỏi khuôn viên của mình để cùng nhau về làng, hỗ trợ địa phương thúc đẩy xây dựng nông thôn mới.

Trước khi kết thúc phần phát biểu của mình, tôi xin nhắc lại lời của một nhà văn chuyên viết về nông thôn, đó là: “Mẹ tôi là nông dân, và tôi sinh ra ở nông thôn”. Tôi trích dẫn câu nói trên, để mong muốn rằng, tất cả chúng ta trước khi bắt đầu một công việc gì hãy tìm ra giá trị chiều sâu của công việc đó.

Xây dựng nông thôn mới không chỉ là giải ngân nguồn vốn, mặc dù đó là nhiệm vụ nhiều mục tiêu  cần phải tập trung để đảm bảo tiến độ và không để xảy ra sai phạm.  

Tuy nhiên, xây dựng nông thôn mới còn những nội dung chuyên đề có thể không cần hoặc cần rất ít nguồn vốn, nhưng nếu biết tập trung và đi đúng hướng sẽ tạo ra nhiều giá trị mới cho nông thôn.

Hơn hết, “trong khi đô thị được xem là hình ảnh đại diện cho mức độ phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia, thì nông thôn chính là nơi gìn giữ trọn vẹn đời sống tinh thần, bản sắc văn hoá dân tộc, giá trị cốt lõi thấm đẫm tình đất, tình người”.