Độc đáo mô hình 'lúa gọi sếu về’

Là người gắn bó với ruộng đồng từ bao đời, ông Nguyễn Văn Mẫn, ở ấp Phú Xuân, xã Phú Đức, huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp đã quyết định chuyển sang trồng lúa sinh thái từ 4 năm trước.

Ông Mẫn chia sẻ: Sản xuất lúa truyền thống gây nhiều ô nhiễm do phân bón hóa học và khói bụi từ đốt rơm rạ. Khi địa phương vận động gia đình ông chuyển sang trồng lúa hữu cơ trong vùng đệm của Vườn quốc gia Tràm Chim nhằm bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cộng đồng giảm tiếp xúc với phân thuốc hóa học để có sản phẩm an toàn đến người tiêu dùng.

Bên cạnh đó, sản phẩm làm ra được doanh nghiệp đứng ra bao tiêu toàn bộ, bán giá cao hơn thị trường từ vài nghìn đồng/kg trở lên. Từ lời vận động của chính quyền địa phương nên gia đình ông quyết định thay đổi cách sản xuất truyền thống sang sản xuất lúa hữu cơ để tạo môi trường xanh - sạch - đẹp, hy vọng Nhà nước tổ chức thả sếu và bà con được đón sếu về.  

Việc chuyển đổi từ sản xuất truyền thống sang lúa sinh thái đã mang lại nhiều thay đổi tích cực. Trước đây, bà con thường sạ dày 20kg/công, nhưng với phương pháp mới chỉ còn 10kg/công, vừa tiết kiệm giống, vừa giảm ứng dụng hóa chất. Rơm rạ trước đây thường bị đốt gây ô nhiễm, nay được cày vùi và xử lý sinh học. Dù năng suất lúa giảm nhẹ, nhưng nhờ giảm chi phí phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, lợi nhuận tăng cao hơn.

Kinh tế gia đình ông Mẫn đã được cải thiện rõ rệt từ khi chuyển sang canh tác sinh thái. Mỗi công lúa mang lại thu nhập trên 4 triệu đồng, cao hơn so với canh tác truyền thống. “Ban đầu tôi lo ngại, nhưng với sự đồng hành của chính quyền và bà con, gia đình tôi quyết tâm theo mô hình này với hy vọng tạo điều kiện cho sếu trở về Vườn quốc gia Tràm Chim sinh sống là tôi mừng rồi”, ông Mẫn bộc bạch.

Theo Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ tại Vườn Quốc gia Tràm Chim giai đoạn 2022 – 2032 của UBND tỉnh Đồng Tháp, việc phục hồi hệ sinh thái và giảm thiểu tác động do canh tác lúa sử dụng nông dược là yêu cầu cấp thiết. Trong giai đoạn 2023 - 2027, khu vực sản xuất lúa sinh thái kết hợp bảo tồn sếu đầu đỏ sẽ được triển khai tại nhiều điểm quan trọng, với diện tích 200ha.

Ông Châu Văn Bo, Phó Chủ tịch UBND huyện Tam Nông, nhấn mạnh: Việc phát triển vùng nông nghiệp sinh thái tiếp giáp Vườn quốc gia Tràm Chim là cần thiết để tạo nơi đáp an toàn cho sếu và các loài chim quý hiếm khác về sinh sống trong Vườn quốc gia Tràm Chim. Điều này không chỉ giúp bảo tồn đa dạng sinh học mà còn giảm thiểu tác động từ sản xuất nông nghiệp sử dụng hóa chất, tạo ra môi trường sống bền vững hơn. Đồng thời, UBND huyện hướng tới việc xây dựng thương hiệu "Gạo Sếu Tam Nông" nhằm đảm bảo đầu ra ổn định và tăng lợi nhuận cho nông dân tham gia mô hình.

Huyện Tam Nông đang từng bước đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp sinh thái, như sử dụng máy sạ hàng, thiết bị bay, giảm 50% lượng giống và 100% thuốc hóa học so với phương thức truyền thống. Trong tương lai, mô hình này hứa hẹn sẽ không chỉ giúp cải thiện kinh tế cho bà con nông dân mà còn góp phần đưa sếu đầu đỏ quay trở lại với vùng đất Tràm Chim, tạo ra một hệ sinh thái cân bằng và phát triển bền vững.

Vườn quốc gia Tràm Chim là đại diện cho hệ sinh thái đất ngập nước tự nhiên cuối cùng còn sót lại của Đồng Tháp Mười xưa, là khu Ramsar thứ tư của Việt Nam và thứ 2.000 của thế giới. Đây là một trong các vùng chim có tầm quan trọng quốc tế của Việt Nam và là nơi kiếm ăn và sinh sống của 232 loài chim, trong đó có 32 loài quý hiếm, có 16 loài nằm trong sách đỏ của IUCN, trong đó có sếu đầu đỏ. Năm 2017, Vườn quốc gia Tràm Chim được công nhận là mạng lưới của Đường bay Đông Á - Úc châu, là nơi có tầm quan trọng trên thế giới về bảo tồn các loài chim nước di cư.

Thông tin từ những người sống lâu đời ở khu vực Tam Nông, Đồng Tháp cho biết, từ thời trước chiến tranh chống Mỹ đã thấy sếu đầu đỏ (Grus antigone sharpii) sinh sống ở vùng Tràm Chim. Trong thời kỳ chiến tranh, do không có khảo sát khoa học nên không có ghi nhận nào về sếu đầu đỏ cho cả khu vực hạ lưu sông Mekong.

Sếu đầu đỏ được tái phát hiện ở Tràm Chim vào năm 1985. Số lượng sếu ghi nhận được ở Tràm Chim có lúc hơn 1.000 cá thể (1.058 cá thể vào năm 1988). Từ đó đến cuối các năm 1990, Tràm Chim luôn là nơi có nhiều sếu đầu đỏ nhất trong khu vực hạ lưu sông Mekong. Sự hiện diện của sếu đầu đỏ là một trong những lý do quan trọng cho việc hình thành khu bảo tồn đất ngập nước Tràm Chim, tiền thân của Vườn quốc gia Tràm Chim ngày nay.

Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có nguyên nhân là khu vực vùng đệm người dân sản xuất lúa, hoa màu, cây ăn trái phần lớn sử dụng phân bón hoá học, thuốc bảo vệ thực vật để phòng trừ sâu bệnh và áp dụng cơ giới hoá vào đồng ruộng, ảnh hưởng đến môi trường sống của các loài chim, cò và sếu đầu đỏ, từ đó số lượng sếu đầu đỏ về Vườn quốc gia Tràm Chim càng lúc càng giảm.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và tình trạng suy giảm đa dạng sinh học, mô hình lúa sinh thái “gọi sếu về” tại Đồng Tháp đang trở thành điểm nhấn quan trọng trong việc kết hợp sản xuất nông nghiệp và bảo tồn sinh cảnh Vườn quốc gia Tràm Chim.