Cách đây không lâu, không ai ở Phú Yên có thể nghĩ rằng một ngày nào đó, loài cây dại thường gọi là cây chó đẻ lại có thể đem lại cơm no áo ấm, làm nên cơ nghiệp cho nhiều người, nhiều doanh nghiệp... Cây chó đẻ là một loại thuốc quý có tên chữ là diệp hạ châu (ngọc dưới lá)…
Cây dại - cây tiền
Tình cờ tôi gặp kỹ sư Lê Thị Tuyết Anh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và sản xuất dược liệu miền Trung (TTDLMT, trụ sở đóng tại thôn Đa Ngư, xã Hoà Hiệp Nam, huyện Đông Hoà, Phú Yên) và tận mắt thấy được quy trình trồng, chế biến và xuất khẩu cây thuốc quý này. Lòng yêu nghề dược liệu và sự năng động của tập thể trung tâm này là tiền đề một cuộc “cách mạng” về cây trồng của nông dân Phú Yên, trong đó hàng đầu là loài cây quen mà lạ: cây chó đẻ thân xanh!
Kỹ sư Tuyết Anh cho biết: cây trồng này hiện đã triển khai trên 20 ha cho 100 hộ nông dân tại Phú Yên. Thiên nhiên đã tạo cho Phú Yên hệ sinh thái đa dạng, trong đó chứa đựng nguồn dược liệu phong phú, và vùng đất này đã được các cơ quan chuyên môn đánh giá là nơi có nhiều loại dược liệu tích luỹ các hoạt dược khá cao. Trong chiến lược phát triển ngành y tế nước ta, Phú Yên được xác định là 1 trong 10 trọng điểm trên toàn quốc được quy hoạch vùng sản xuất dược liệu. Nhiều năm qua, TTDLMT đã khảo nghiệm cho thấy: điều kiện sinh thái vùng vùng ven sông, đất cát tại các huyện Phú Hoà, Tây Hoà, Đông Hoà,… rất thích hợp trồng cây diệp hạ châu chất lượng cao, đáp ứng các tiêu chuẩn để đưa vào chế biến thuốc và xuất khẩu.
Hiện nay, với tỷ lệ 15% dân số Việt Nam nhiễm viêm gan siêu vi B, các nhà máy dược trong nước đang có nhu cầu sử dụng 5-10 tấn nguyên liệu chiết xuất từ diệp hạ châu (tương đương 750-1.500 tấn dược liệu tươi) để làm thuốc. Trung tâm Nghiên cứu và sản xuất dược liệu miền Trung hiện đã có nhiều ký kết, đảm bảo đầu ra ổn định cho nông dân trồng dược liệu an toàn. Mọi chi tiết về quy trình trồng và cung ứng cây diệp hạ châu, bà con có thể liên hệ Trung tâm Nghiên cứu và sản xuất dược liệu miền Trung (ĐT: 057.3536009; hoặc Giám đốc Lê Thị Tuyết Anh, điện thoại: 0913.148.019).
Một vùng rộng lớn đất rau màu phường Phú Thạnh (TP Tuy Hoà, Phú Yên) nằm ven hạ lưu sông Ba, chỉ trong vài năm nay đã trở thành một vùng chuyên canh diệp hạ châu trù phú.
Ông Châu Văn Đồng (ở khu phố 3, phường Phú Thạnh) cho hay: gia đình ông chuyển 6 sào (500 m2/sào) đất trồng rau màu sang thâm canh diệp hạ châu từ 2 năm nay; quy trình kỹ thuật, giống và một số loại phân bón vi sinh đều được TTDLMT cung ứng tận tình và thu nhập luôn lãi ròng bình ổn xấp xỉ 60 triệu đồng/năm. Quy ra, mức lãi của ông Đồng đạt 200 triệu đồng/ha/năm, gấp 2 lần trồng rau màu và gấp 10 lần trồng lúa trên cùng chân đất; trong lúc, nhiều vùng nông nghiệp ở Phú Yên đang loay hoay phấn đấu “xây dựng cánh đồng 50 triệu đồng/ha/năm”!
Vả lại, trồng diệp hạ châu tỏ ra nhàn nhã hơn nhiều so với trồng lúa và rau màu ở địa phương. Ông Đồng cho hay, chỉ cần tuân thủ đầy đủ quy trình theo hướng dẫn như: làm đất kỹ, tưới nước nhẹ mỗi ngày hai bận, bón phân vi sinh đúng liều… thì chẳng còn phải lo sâu bệnh, cây kém phát triển. Bên cánh đồng diệp hạ châu, ông Đồng nói: “Hồi trồng rau cực lắm anh ơi, thức khuya dậy sớm, tốn kém phân thuốc vô vàn nhưng chỉ đôi lúc khan hiếm thì rau mới được giá chút chút, đa phần còn lại là… rẻ như bèo, nên cuộc sống nghèo vẫn hoàn nghèo. Chúng tôi mới “ngóc đầu” lên được trong vài năm nay nhờ ký hợp đồng trồng diệp hạ châu cho TTDLMT. Mong TTDLMT trụ vững để chúng tôi còn tiếp tục sung túc với cây diệp hạ châu”.
Tiếp sức diệp hạ châu
Diệp hạ châu đắng (còn gọi là cây chó đẻ thân xanh, tên khoa học: Phyllanthus urinaria L.) là cây thuốc đã được nhân dân ta dùng từ lâu đời để chữa viêm gan, vàng da, viêm thận, phù thũng, điều kinh. Gần đây, nó đã được chiết xuất thành thuốc bột phyllanthus để chế tạo ra viên nang dihacharin và thử nghiệm lâm sàng về tác dụng chữa bệnh viêm gan B mạn tính cho kết quả tốt. Nhu cầu nguyên liệu diệp hạ châu đắng hiện đang cực lớn trên thế giới.
Về sự ổn định của cam kết với nông dân trồng diệp hạ châu, kỹ sư Tuyết Anh phân tích thêm: nhờ sự say nghề và năng động nên sau khi Bộ Y tế chuyển đổi phương thức quản lý các trung tâm sản xuất dược liệu, TTDLMT đã trở thành một bộ phận của Công ty TNHH Hồng Đài Việt (TP Hồ Chí Minh), và đối tác luôn được mở rộng nên đầu ra cho dược liệu của đơn vị rất ổn định. Chẳng những nông dân trồng dược liệu mà thu nhập của công nhân viên TTDLMT cũng đang khá ổn định.
Cuối năm 2008, Hội đồng khoa học công nghệ tỉnh Phú Yên đã cho triển khai dự án “Trồng và phát triển cây dược liệu an toàn, phù hợp với vùng đất Phú Yên để làm thuốc trong nước và xuất khẩu”. Theo đó, với kinh phí trên 1,8 tỷ đồng, từ nay đến cuối năm 2010, TTDLMT sẽ chuyển giao giống, vốn và công nghệ cho nông dân trồng 15 ha dược liệu, trong đó cây diệp hạ châu đã chiếm đến 10 ha tại 6 xã thuộc huyện Đông Hòa, Tây Hòa và Phú Hòa. Dự án ký kết đảm bảo đầu ra hai loại cây dược liệu này, với mức thu nhập cho người trồng từ 150-200 triệu đồng/ha/năm. Diệp hạ châu có thể cho năng suất 15-16 tấn/ha/vụ trong 50-60 ngày, mỗi năm trồng được 4-5 vụ. Việc chuyển giao giống, kỹ thuật trồng và sơ chế sẽ do dự án đầu tư; các hộ nông dân tham gia mô hình theo tinh thần tự nguyện, tuân thủ quy trình trồng theo tiêu chuẩn rau an toàn.
Tuy nhiên, với loại cây trồng hấp dẫn này, kỹ sư Tuyết Anh cũng khuyến cáo: “Nông dân muốn trồng diệp hạ châu nên liên hệ và có hợp đồng cụ thể với các đơn vị chức năng để đảm bảo cung ứng sản phẩm đúng tiêu chuẩn theo sự điều tiết của nhu cầu thị trường, tránh rủi ro trong thu nhập từ cây trồng này”.
