Anh Đạt bên những thùng ong còn sót lại sau bão. Ảnh: Dương Đình Tường.
Mới nếm thử nó thơm và ngọt đậm nhưng khi nghe những lời ông kể về trận bão kinh hoàng khiến ngàn đàn ong của đảo Cát Bà tan hoang thì tôi thấy dường như có cả vị mặn đằm sâu trong đó. Bên cạnh nước mắm, mật ong nuôi kiểu tự nhiên, thả lã ở Vườn quốc gia là thứ đặc sản mà nhiều du khách đến Cát Bà muốn tìm mua.
Ông Phạm Văn Xuân ở thôn Liên Minh, xã Trân Châu (Cát Hải, Hải Phòng) đang sở hữu 40 đàn ong kể, vụ mật mùa từ tháng 3 tới tháng 5, vụ mật chiêm từ tháng 9 tới tháng 11, trung bình mỗi đàn thu khoảng 5 lít mật, bán với giá 500.000đ/lít, mỗi năm trừ chi phí cũng lãi chừng 80 triệu đồng. Thế mà trận bão Yagi đã khiến các thùng ong bị gió hất lật nhào, tàng bên trong bị vò nát nhừ, quân chết gần hết, chỉ còn 10 thùng nhờ kịp bê vào trái bếp nên sống sót, tuy nhiên số lượng quân vợi đi quá nửa.
Nhưng như thế vẫn còn may mắn hơn Phạm Văn Đạt, con của ông Xuân. 90 đàn ong mỗi năm cho lợi nhuận 180-200 triệu đồng nên khi nghe thông báo về cơn bão Yagi anh đã đặt các thùng xuống dưới đất, đè gạch lên trên mà vẫn bị bão quật tung lên trời. Lúc đó ngồi trong nhà nghe gió rít từng cơn mà nhiều lúc nghĩ mạng mình cũng khó thoát.
Đến khi gió ngưng, anh ra vườn thì thấy cây bị bão vặn ngang thân hay bứt gốc, những thùng ong bị văng xa vài chục mét, bên trong phần bị chết, phần bị thương, đứt cánh, gãy chân.
Anh dồn quân cùng với chúa của mấy thùng còn sót lại mãi mới được 10 đàn nên vừa mua thêm 4 đàn nữa. Sau bão đàn nào đàn nấy đều thưa quân, anh phải tăng cường cho ăn đường mỗi tuần một lần rồi thêm các loại vitamin, thuốc bổ để chúng có thể cầm cự được qua mùa đông khắc nghiệt nơi thung lũng Liên Minh giá rét.
“Biến đổi khí hậu ngày một khôn lường hơn nên kinh nghiệm tôi rút ra là trước khi có bão to phải xếp thùng ong vào nhà, nóng thì che xốp bên trên mái thùng, còn lạnh thì nhét xốp vào quanh thành cầu để giữ ấm”, anh Đạt chia sẻ.
Cận cảnh đàn ong mật ở Cát Bà. Ảnh: Dương Đình Tường.
24 hộ dân của thôn Liên Minh nằm trong thung lũng giữa Vườn quốc gia Cát Bà, nơi có nguồn hoa tự nhiên rất phong phú nên hộ nào cũng nuôi ong. Chỉ qua một trận bão Yagi nay chỉ còn khoảng 1/3 số lượng đàn. Ông Đỗ Quang Trọng có 60 đàn nay chỉ còn 10 đàn cho biết: “Khi bị lụt tôi phải chuyển các đàn ong lên cao, chúng đói nên xông vào đánh nhau, còn sót lại bao nhiêu thì bão đến quật chết gần hết”.
Ông Nguyễn Đình Liệu là hộ có số lượng đàn ong lớn nhất của xã Xuân Đám với 80 đàn nhưng giờ không còn nổi một đàn. Vợ ông than, đến cái cửa kính hay lan can nhà còn vỡ gần hết vì bão Yagi huống hồ là các thùng ong, gió thổi bay đi đâu không thể tìm thấy nữa. Hiện trong nhà chỉ còn 60 lít mật, bà dự định sẽ bán đi để tái đàn nhưng giờ đã hết mùa hoa, đông đã đến nên phải đợi ra giêng.
Gần đó là nhà ông Đoàn Văn Văn với 60 đàn ong cũng không còn nổi một đàn, chỉ còn những dãy thùng để một góc hiên nhà. Chúng đã được ông phơi nắng diệt khuẩn để sẵn sàng cho mùa tái đàn sắp tới.
Ông kể với tôi rằng sở dĩ mật ong Cát Bà nổi tiếng là bởi ong hút các loại hoa rừng. Khi trước, cây vải trên đảo còn nhiều hoa đến mức người bước dưới tán cây, mật bết cả vào tóc nhưng đàn ong rất khôn, bay vượt qua để vào rừng kiếm mật, chỉ khi nào không có hoa rừng mới chịu ăn mật hoa vải.
Mấy năm nay vải trên đảo không nở hoa nữa nên ong 100% lấy mật từ hoa rừng. Cùng là nguồn mật hoa rừng như nhau nhưng mật của các nhà nuôi ong trên đảo lại khác nhau bởi phụ thuộc vào thời gian ong quạt cho hơi nước trong mật đi dài hay ngắn, thời gian bít nắp bao nhiêu lâu mới thu hoạch.
Mật ong Cát Bà. Ảnh: Dương Đình Tường.
Ở xã Xuân Đám có ông Đoàn Đức Thạo hơn 40 năm kinh nghiệm nuôi ong nhưng đợt bão khủng khiếp vừa rồi chưa từng chứng kiến trong đời thành ra 50 đàn chỉ còn lại 10 đàn: “Những đợt bão sau, nghe dự báo tôi sẽ đóng 4 cọc xung quanh thùng ong rồi chằng buộc chắc chắn thì tin chắc rằng sẽ giữ được. Còn nếu buộc phải bỏ thùng ong vào nhà thì sáng sớm, bão tan phải đem ra ngoài ngay bởi trong không gian chật hẹp, ong thợ bay mà gặp con khác đàn sẽ cắn nhau tới chết”, ông bày cho tôi kinh nghiệm đó.
Hiện Xuân Đám có khoảng 40 hộ hành nghề ong, chủ yếu nuôi theo mùa nghĩa là mùa xuân mua giống về cho chúng lấy mật, đến mùa đông để tự nhiên không cho ăn bổ sung thêm đường, thêm phấn hoa nên ong bốc bay vào rừng hết, sang năm lại mua giống tiếp. Chỉ có những nhà như ông Liệu, ông Thạo, ông Hiệp, ông Văn… là có kỹ thuật giữ ong qua đông, không phải mua giống mới. Tổ hợp tác nuôi ong lấy mật Xuân Đám mới được hình thành với 15 thành viên và sản phẩm mật ong Cát Bà cũng mới được công nhận là OCOP 3 sao.
